Báo động rác thải nhựa nông nghiệp
Ước tính hàng năm Việt Nam tạo ra khoảng 3,7 triệu tấn chất thải nhựa sau tiêu dùng và con số này dự kiến tăng 36% trong giai đoạn 2018 - 2030.
Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, năm 2022, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành đạt trên 53,22 tỷ USD. Tuy nhiên, hoạt động này cũng tạo áp lực lớn cho môi trường, trong đó có vấn đề chất thải nhựa. Theo đó, tổng lượng chất thải rắn (bao gồm chất thải nhựa) phát sinh từ trồng trọt khoảng 661,5 nghìn tấn/năm (gồm 550 nghìn tấn ni lông, 77,49 nghìn tấn vỏ bao bì phân bón và 33,98 nghìn tấn vỏ bao bì thuốc bảo vệ thực vật); từ chăn nuôi là 67,93 triệu tấn (gồm 77 nghìn tấn chất thải nhựa vỏ bao bì thức ăn); từ thủy sản là 880 nghìn tấn bùn thải và 273 nghìn tấn chất thải từ bao bì thức ăn, vỏ thuốc thú y và các loại chất rắn khác.
Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, thực tế này đặt ra câu hỏi: Cần làm gì để vừa phát triển sản xuất, vừa bảo vệ môi trường, hướng tới nền kinh tế nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn, có trách nhiệm, hiện đại, hiệu quả và bền vững như mục tiêu đặt ra trong Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Chia sẻ kinh nghiệm địa phương, Chi Cục trưởng Chi cục Thủy sản tỉnh Quảng Bình Lê Ngọc Linh cho biết, lượng rác thải trong một năm của một tàu cá khoảng 70 - 80kg. Ước tính lượng rác thải từ các tàu cá khai thác xa bờ của Quảng Bình khoảng 80 - 100 tấn/năm. Rác thải nhựa chủ yếu phát sinh từ hoạt động khai thác thủy sản, ngư lưới cụ hư hỏng, thất thoát, trôi nổi trên biển và sản xuất, nuôi trồng thủy sản ven biển.
Để khắc phục tình trạng này, Chi cục đã động viên ngư dân ký cam kết thu gom rác từ biển vào bờ trong mỗi chuyến đi biển. Mỗi tàu, thuyền được cấp phát 2 túi lưới để ngư dân đựng rác trên thuyền và sau đó mang về bờ. Đồng thời, tập huấn kỹ thuật đan túi lưới cho các ngư dân và phụ nữ dùng đi chợ thay cho túi ni lông.
Theo PGS. TS. Ngô Thị Kim Cúc, Phó Viện trưởng Viện Chăn nuôi, cả nước có 9,58 triệu hộ chăn nuôi, nguồn rác thải nhựa gồm: Vật liệu dùng cho chuồng trại, bao bì thức ăn và các vật dụng như xô, chậu, thùng nhựa đựng nước, bạt ủ thức ăn, bạt ủ phân... Riêng khối lượng vỏ bao đựng cám đã xấp xỉ 96,2 nghìn tấn nhựa/năm. Do đó, giải pháp Viện đưa ra là cần chuyển đổi phương thức chăn nuôi từ quy mô nhỏ/nông hộ thành trang trại hiện đại. Việc này sẽ hạn chế bao bì dùng đựng thức ăn, rác nhựa từ bạt che nắng mưa. Vật nuôi ít bị bệnh do quy trình vệ sinh tốt hơn sẽ giúp tiêu thụ ít hơn vỏ thuốc thú y. Ngoài ra, Viện Chăn nuôi đang vận động các hộ thay đổi quy mô, phương thức chế biến, bảo quản thức ăn chăn nuôi và tái sử dụng, thu gom và tái chế vật dụng/bao, túi bằng nhựa.
Tuy nhiên, ngành nông nghiệp vẫn gặp nhiều khó khăn trong giảm rác thải nhựa khi thiếu nguồn lực, nhận thức cộng đồng còn chưa cao. Đặc biệt, các vật liệu sử dụng thay thế vật liệu nhựa trong sản xuất nông nghiệp còn ít, giá thành cao, khó cạnh tranh.
Thúc đẩy mô hình thu gom và tái chế hiệu quả
Vì vậy, Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) kiến nghị, thời gian tới cần bố trí, ưu tiên cả nhân lực và tài lực trong hoạt động giảm thiểu rác thải nhựa. Bên cạnh đó, xây dựng các hướng dẫn kỹ thuật, ưu tiên các giải pháp công nghệ cho môi trường và chi phí thấp để khuyến khích người dân sử dụng. Tiếp tục triển khai các mô hình thí điểm giảm thiểu chất thải nhựa, kết hợp với các chương trình khuyến nông, nhân rộng các mô hình thành công. Mở rộng hợp tác quốc tế, huy động nguồn lực xã hội tham gia các hoạt động giảm thiểu rác thải nhựa trong ngành nông nghiệp.
Để thực hiện thành công kế hoạch quốc gia về giảm thiểu chất thải nhựa trong ngành nông nghiệp, Trưởng Đại diện thường trú Chương trình phát triển của Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam Ramla Khalidi khuyến nghị, Việt Nam xây dựng dữ liệu cơ sở về ô nhiễm nhựa và chất thải nhựa, cũng như hệ thống giám sát khả thi từ cấp quốc gia đến cấp tỉnh để đánh giá quá trình giảm thiểu chất thải nhựa trong lĩnh vực nông nghiệp. Cùng với đó, thúc đẩy mô hình thu gom và tái chế hiệu quả, sử dụng vật liệu đóng gói thay thế cho nhựa dùng một lần trên đồng ruộng. Tập huấn người dân và các bên liên quan trong nông nghiệp về tác động đến môi trường của nhựa cũng như sự sẵn có của các giải pháp thay thế.
Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh sự cần thiết thúc đẩy các giải pháp, hành động giảm thiểu chất thải nhựa ngành nông nghiệp một cách có hệ thống. “Phải huy động nguồn lực của tất cả các bên để tạo chuyển biến mạnh mẽ, giảm áp lực cho môi trường”, ông nói.
