Nhiều thực hành bị lãng quên
- Qua quá trình nghiên cứu nhiều năm, ông nhận thấy lễ hội của các dân tộc trên khắp cả nước đang được bảo tồn, phát triển ra sao?
Tuy nhiên, bởi nhiều lý do, hiện nay di sản văn hóa truyền thống của các dân tộc nói chung, sinh hoạt thực hành tín ngưỡng và đặc biệt hình thức mang tính tổng hợp nhất là sinh hoạt lễ hội của các dân tộc đang có nhiều biến đổi.
- Cụ thể những biến đổi chủ yếu trong các lễ hội hiện nay là gì, thưa ông?
- Biến đổi trước hết là về mặt thời gian. Ngày xưa, sinh hoạt lễ hội có thể kéo dài cả tháng, nửa tháng hay 10 ngày nhưng hiện nay theo quy chế thực hành lễ hội của Nhà nước ban hành chỉ cho phép thực hành trong 3 ngày.
Thứ hai là một loạt thực hành mang tính truyền thống đã bị lãng quên. Cũng xin “mở ngoặc” là chúng ta đã có mấy chục năm bị “đứt quãng” về di sản văn hóa truyền thống do chiến tranh, do sai lầm trong cơ chế chính sách cấm thực hành tín ngưỡng để phục vụ cho mục tiêu chống mê tín dị đoan… Chính vì vậy, từ năm 1995 trở lại đây, sau khi được phép thực hành tín ngưỡng, mở lại lễ hội truyền thống, các địa phương, dân tộc bắt đầu quá trình phục dựng, tôn tạo di sản văn hóa truyền thống. Khi được tái tạo, các di sản bị hao hụt phần nào.
Bên cạnh đó, tín ngưỡng được thực hành ngày càng giản lược, lễ hội bắt đầu có gì đó giống nhau. Tham dự lễ hội truyền thống hiện nay, chúng ta thấy phần lớn giống nhau về trò chơi dân gian ở các địa phương; các diễn trình lễ hội cũng gần với một cuộc mít tinh kỷ niệm.
Ảnh: toquoc.vn
Nâng cao nhận thức, khơi dậy tự hào
- Ngoài việc "đứt quãng" về văn hóa như ông vừa nói, sự phai nhạt truyền thống, biến đổi trong thực hành lễ hội của các dân tộc còn bởi những lý do gì, thưa ông?
- Hiện nay xã hội đương đại với sự tác động của hệ thống truyền thông, quá trình hội nhập quốc tế, văn hóa nước ngoài du nhập vào và tác động khá đa chiều đến thế hệ trẻ. Bên cạnh gần 8.000 lễ hội truyền thống, có hàng trăm lễ hội từ nước ngoài đã du nhập vào nước ta gắn với tín ngưỡng, tôn giáo, gắn với các hội đoàn.
Sự biến đổi này còn bởi tác động của quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa diễn ra quá nhanh. Đến nay có khoảng trên dưới 800 đô thị, thị tứ được thành lập. Quá trình này lấn lát, tác động đến văn hóa làng, khiến nhận thức của con người vừa tiếp cận với công nghệ hiện đại, vừa tiếp cận với văn hóa mới, xao nhãng truyền thống.
Ngoài ra, mục tiêu phát triển kinh tế cuốn hút con người ghê gớm. Hiện nay để làm thủ công một bộ trang phục rất tốn kém, trong khi công nghiệp hiện đại cung cấp vải vóc, quần áo với giá rất rẻ, cho nên nghề thủ công dần mai một. Những thực hành tín ngưỡng cũng vậy, ví dụ ngày xưa đồng bào Dao có thể đi hội hè cúng bái từ tháng Chạp, nhưng nay không thể thực hiện như vậy, bởi họ còn phải chăm lo nương rẫy, trồng trọt, chăn nuôi để có thu nhập.
Sinh hoạt lễ hội theo nếp cũ của đồng bào các dân tộc rất phong phú, đa dạng nhưng nay đã bị giản lược rất nhiều. Cũng có lý do khách quan là với đồng bào dân tộc, đội ngũ thầy cúng là những chủ thể văn hóa, nắm giữ di sản truyền thống ngày càng ít theo thời gian, trong khi đó đội ngũ kế cận ngày càng thưa thớt, hạn chế trong quá trình tiếp nhận sự trao truyền…
- Theo ông, làm thế nào để bảo tồn lễ hội truyền thống cũng như những giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc trong giai đoạn hiện nay?
- Thực trạng văn hóa và sinh hoạt lễ hội truyền thống của các dân tộc đang lên những tiếng báo động cho việc phải nhận thức giá trị để bảo vệ, vừa phục vụ cho đời sống văn hóa của cộng đồng, đồng thời cũng có thể góp phần phát triển du lịch ở các địa phương.
Để duy trì bảo vệ được bản sắc văn hóa cũng như lễ hội của từng dân tộc, thứ nhất, phải có cơ chế, chính sách kịp thời và đầu tư kinh phí cho đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt là các dân tộc ít người và rất ít người. Thứ hai, nâng cao nhận thức không chỉ cho cộng đồng mà cả bộ máy chính quyền, quản lý văn hóa các cấp. Thứ ba, có hình thức quảng bá, truyền thông một cách sâu rộng để kích thích lòng tự hào dân tộc, từ đó mọi người quan tâm, có ý thức bảo vệ lễ hội, bảo vệ tiếng nói, chữ viết, trang phục, di sản văn hóa của chính dân tộc mình. Bên cạnh đó, có sự hợp tác của đội ngũ nhà khoa học để nghiên cứu, nhận diện các giá trị cần phát huy…
- Xin cảm ơn ông!
