Mấy chục năm sau khi cuộc chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam kết thúc, những tài liệu và ảnh chụp tại trận về những toan tính, quyết sách và hành động của những người đứng đầu bộ máy chiến tranh của nước Mỹ trong những ngày sụp đổ cuối cùng của chính quyền Sài Gòn… mới được hé lộ.
Đó là các tài liệu nguyên bản tuyệt mật do phía Hoa Kỳ giải mật năm 2015 với nội dung xoay quanh những toan tính, quyết sách và hành động của những người đứng đầu bộ máy chiến tranh của nước Mỹ tháng 3 - 4.1975.
Khối tài liệu này được Viện Nghiên cứu phát triển phương Đông dịch, phối hợp với Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật ấn hành trong cuốn sách Những biên bản cuối cùng tại Nhà Trắng: Phút sụp đổ của Việt Nam cộng hòa.
![102d005t9077l1.jpg](https://cdn.daibieunhandan.vn/images/4e9cada522171dff0e304cb8b73277cbca213db24a295f01e3fae3b20a9ae00e70b85cb669654a1d5470e64a076fc184/102d005t9077l1.jpg "Bức ảnh do nhiếp ảnh gia David Hume Kennerly chụp ngày 16.3.1975, tại Văn phòng Nhà Trắng. Cố vấn Hội đồng An ninh Quốc gia Brent Scowcroft nói chuyện điện thoại với một đồng nghiệp. Nét mặt ông không thể giấu được mức độ nghiêm trọng của tình hình khi Quân đội Việt Nam đã hiện diện tại Huế (Ảnh và chú thích dẫn từ cuốn sách "Những biên bản cuối cùng tại Nhà Trắng: Phút sụp đổ của Việt Nam cộng hòa")")
Theo Tổng Biên tập Tạp chí Phương Đông, TS.Thượng tướng Nguyễn Văn Hưởng, những biên bản tại Nhà Trắng trong những ngày cuối cùng của chính quyền Sài Gòn là cánh cửa để chúng ta soi chiếu vào một phần lịch sử. Thông qua khối tư liệu lớn mới được biết tường tận về nội tình giới chóp bu Mỹ trong những ngày cuối cùng của cuộc chiến tranh (cho tới thời điểm kết thúc) là dài nhất trong lịch sử mà nước Mỹ đã dính líu, đã phát động và tiến hành.
Với hình thức biên bản, các bản văn ghi đầy đủ, trung thực ý kiến phát biểu của từng nhân vật chủ chốt trong bộ máy chiến tranh của Hoa Kỳ về các vấn đề, sự việc nóng bỏng trong phút sinh tử được đặt ra trên bàn nghị sự các cuộc họp Hội đồng An ninh Quốc gia Hoa Kỳ.
![102d005t6981l24.jpg](https://cdn.daibieunhandan.vn/images/4e9cada522171dff0e304cb8b73277cb948f8b4171b58281cb010d3febc2bc12c397f45805fb86ed3cdd4dd374177a3e/102d005t6981l24.jpg "22 giờ 33, ngày 28.4.1975: Mỹ đã thua cuộc chiến Việt Nam - thực tế hiển nhiên không thể thay đổi được. Ford ra lệnh thực hiện các chiến dịch gió lốc, chiến dịch di tản cuối cùng của Mỹ ở Việt Nam. Ông không còn có sự lựa chọn nào khác (Ảnh và chú thích dẫn từ cuốn sách "Những biên bản cuối cùng tại Nhà Trắng: Phút sụp đổ của Việt Nam cộng hòa")")
Đơn cử, chủ trương di tản vào những ngày cuối cùng của chiến tranh được đưa ra dựa trên đánh giá về lực lượng, sức tiến công vũ bão của quân đội miền Bắc và quân giải phóng miền Nam Việt Nam.
Trong “Bản ghi nhớ thông điệp bằng miệng của Tổng thống Hoa Kỳ Gerald Ford đến Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Leonid Brezhnev” ngày 24.4.1975, toan tính được nêu rõ: “Trong các tình huống hiện tại, mối quan tâm ưu tiên của chúng tôi là nhằm đạt được tình trạng kiểm soát được, nhằm cứu vớt được các sinh mạng và cho phép tiếp tục di tản các công dân Hoa Kỳ và những người Nam Việt Nam mà với họ chúng tôi có một nghĩa vụ trực tiếp và đặc biệt. Điều này chỉ có thể đạt được thông qua một sự ngưng bắn tạm thời.
Chúng tôi khẩn thiết kêu gọi Chính phủ của Liên bang Xô Viết hãy sử dụng các ảnh hưởng của mình để đạt được sự đình chỉ tạm thời cuộc giao tranh. Về mặt này, chúng tôi sẵn sàng thảo luận các tình huống chính trị đặc biệt có thể giúp cho việc này trở nên khả hữu. Chúng tôi yêu cầu sự trả lời nhanh chóng nhất”.
Cùng với đó là những tài liệu như biên bản Phiên họp Hội đồng An ninh quốc gia Hoa Kỳ ngày 28.4.1975, bản ký âm cuộc điện đàm giữa Bộ trưởng Ngoại giao Kissinger và Bộ trưởng Quốc phòng Schlessinger ngày 29.4.1975… cung cấp cái nhìn về giai đoạn kết thúc chiến tranh ở Việt Nam theo diễn biến, góc nhìn từ phía bên kia. Qua đó, làm rõ mối quan hệ giữa chính quyền Mỹ và ngụy quyền Sài Gòn bấy giờ. Một bên tuyệt vọng cố tìm cách cứu vớt và xin viện trợ của Mỹ, một bên dứt khoát từ bỏ hậu thuẫn cho chính quyền Sài Gòn nhưng luôn toan tính, tìm cách tô vẽ cho hành động.
![102d005t8435l37.jpg](https://cdn.daibieunhandan.vn/images/4e9cada522171dff0e304cb8b73277cb6974ad9c13e991ec53f0ad951a151be213c8304b10725ccf243adf5788c7ed34/102d005t8435l37.jpg "20h01 ngày 29.4.1975: Ford dừng bữa ăn tối với vua Hussein để nhận cuộc gọi từ văn phòng của Nhà Trắng, thông báo rằng 11 lính thủy đánh bộ bị kẹt trên nóc Đại sứ quán Mỹ ở Sài Gòn cuối cùng đã được cứu thoát. Tới đây, quá trình tham gia của Mỹ ở Việt Nam thực sự kết thúc (Ảnh và chú thích dẫn từ cuốn sách "Những biên bản cuối cùng tại Nhà Trắng: Phút sụp đổ của Việt Nam cộng hòa")")
Góp phần sinh động cho các biên bản chính thống còn là những bức ảnh đậm chất phóng sự của nhiếp ảnh gia có mặt tại Nhà Trắng vào thời điểm bấy giờ. Điển hình là chùm ảnh của David Hume Kennerly - nhiếp ảnh gia của Tổng thống Mỹ Gerald Ford. Qua từng khung hình, có thể thấy tâm trạng chán nản, thất vọng, lo âu là điểm chung không thể giấu diếm hiện rõ trên nét mặt những nhân vật quyền lực của chính quyền Mỹ thời bấy giờ.
Trong lời tường thuật về những bức ảnh chụp lúc đó, David Hume Kennerly cho biết: "Những ngày cuối cùng của tháng 4.1975 là những ngày cuối cùng của cuộc chiến tranh địa ngục ở Việt Nam. Tôi hầu như không ngủ và cố gắng chụp ảnh mỗi phút có thể trong những ngày cuối cùng căng thẳng".
Theo TS. Nguyễn Công Dũng, Hội đồng Biên tập - Xuất bản, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tài liệu dịch những biên bản tại Nhà Trắng giai đoạn này (cùng các bức ảnh chụp tại Nhà Trắng khi ấy) có vai trò quan trọng nhằm làm sáng tỏ sự kiện. Sự kiện càng được làm sáng tỏ, thông điệp gửi lại càng sâu sắc hơn.
“Có rất nhiều thông tin giúp chúng ta thấy được sự hỗn loạn của cuộc di tản người Mỹ cũng như nỗi thất bại ê chề của quân đội Mỹ trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. Chúng ta nhìn lại điều đó để nhận thức sâu sắc rằng, điều quan trọng nhất là tinh thần dân tộc, là hòa bình, độc lập, tự do”, TS. Nguyễn Công Dũng nhận định.
