Việc Indonesia tập trung vào thay thế nhập khẩu và hạ nguồn hàng hóa đe dọa làm suy yếu các mục tiêu phát triển công nghiệp của nước này và hạn chế việc tạo việc làm trong các lĩnh vực năng suất cao.

Những hạn chế từ chính sách cũ

Việc Indonesia xung đột với Apple làm nổi bật cách các biện pháp hạn chế này có thể ngăn cản đầu tư nước ngoài quan trọng.

Theo đó, lệnh cấm bán iPhone 16 gần đây của chính quyền Tổng thống Prabowo do Apple không tuân thủ các quy định về nội dung địa phương (LCR), như yêu cầu ít nhất 40% linh kiện trong điện thoại di động và máy tính bảng của hãng phải có nguồn gốc từ Indonesia. Đây là ví dụ điển hình cho sự căng thẳng ngày càng gia tăng giữa tham vọng công nghiệp và thực tế chính sách. Phía Indonesia cho rằng, lời đề nghị đầu tư 1 tỷ đô la Mỹ của Apple để sản xuất AirTag là không đủ, với lý do là có sự khác biệt giữa khoản đầu tư được đề xuất và giá trị thực tế của nó.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, động thái cương quyết từ phía Indonesia có thể phản tác dụng đối với cam kết công nghiệp hóa của ông Prabowo, đặc biệt là vì ông kỳ vọng điều này sẽ được thúc đẩy bởi đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Các nhà đầu tư nước ngoài muốn tìm kiếm các quốc gia có các quy tắc thuận lợi hơn, cơ sở hạ tầng mạnh mẽ và các ưu đãi minh bạch.

Indonesia từ lâu đã sử dụng nhiều quy tắc thương mại cứng rắn để thúc đẩy sản xuất trong nước, thu hút vốn đầu tư nước ngoài và bảo vệ các ngành công nghiệp địa phương. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp cho rằng các quy định này quá mang tính bảo hộ, gây khó khăn cho nhà đầu tư.

Chính sách LCR chỉ là một yếu tố trong chiến lược thay thế nhập khẩu của Indonesia. Mặc dù thuế quan đã giảm, Indonesia đã trở nên bảo hộ hơn kể từ giữa những năm 2000 với việc gia tăng các biện pháp phi thuế quan. Một nghiên cứu của Arianto Patunru cho thấy, quốc gia này đã đặt ra 394 hạn chế thương mại kể từ năm 2015, vượt xa các thành viên ASEAN có thu nhập trung bình khác. Malaysia, Thái Lan và Việt Nam chỉ đưa ra lần lượt 102, 112 và 58 biện pháp thương mại có hại.

Các nhà hoạch định chính sách biện minh cho những hạn chế này bằng cách, coi dân số đông đảo của Indonesia là một thị trường hấp dẫn đối với các nhà sản xuất nước ngoài. Quan điểm này thúc đẩy các chính sách thay thế nhập khẩu nhằm kích thích sản xuất trong nước và giảm nhập khẩu. Tuy nhiên, một báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế chỉ ra rằng LCR thay vào đó lại cản trở khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp Indonesia trong chuỗi giá trị toàn cầu (GVC). Sự thu hẹp của tầng lớp trung lưu Indonesia sau đại dịch Covid-19 càng làm suy yếu chiến lược tập trung vào thị trường này.

Các chuyên gia cho rằng, chính quyền Prabowo nên chuyển đổi cách tiếp cận của họ để có thể “hấp thụ” lực lượng lao động khổng lồ của Indonesia vào các ngành có tiềm năng năng suất cao và khả năng cạnh tranh toàn cầu. Nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (WB) cho thấy gần hai phần ba số lao động Indonesia bị mắc kẹt trong các ngành có mức năng suất lao động tương đối thấp, điều này ngăn cản họ kiếm được mức lương cao hơn. Kế hoạch của ông Prabowo nhằm tiếp tục di sản hạ nguồn của người tiền nhiệm Jokowi và mở rộng chính sách này sang 28 mặt hàng, đã đặt ra câu hỏi về tác động của nó đối với quá trình công nghiệp hóa.

Mặc dù hạ nguồn sản phẩm nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản có thể hứa hẹn, nhưng đối với các sản phẩm khoáng sản hạ nguồn như ngành luyện niken là không thể xảy ra. Cách tiếp cận này không tạo ra giá trị gia tăng đáng kể cho nền kinh tế Indonesia nói chung, cũng không làm tăng tỷ lệ lao động trong ngành kim loại.

Việc áp dụng cách tiếp cận bảo hộ để mở rộng khả năng cạnh tranh trong lĩnh vực sản xuất của Indonesia đã trở nên lỗi thời trong bối cảnh hiện tại của các mạng lưới sản xuất toàn cầu. Sản xuất không còn tuân theo mô hình tập trung trong một quốc gia duy nhất mà Prabowo và các nhóm tinh hoa theo chủ nghĩa dân túy - dân tộc khác hình dung. Về cơ bản, nó đã chuyển sang hoạt động thông qua GVC, với quy trình sản xuất được phân bổ trên nhiều quốc gia dựa trên lợi thế so sánh, từ khai thác nguyên liệu thô đến phân phối sản phẩm cuối cùng.

WB tuyên bố rằng, Indonesia phải đối mặt với khả năng cạnh tranh thấp hơn do sự hội nhập hạn chế vào GVC. Chính quyền Prabowo phải chuyển đổi mạnh mẽ từ cách tiếp cận chính sách công nghiệp truyền thống tập trung vào việc thay thế nhập khẩu sang nền kinh tế toàn cầu hóa hơn. Bộ trưởng Đầu tư Rosan Roeslani đã nhận ra tầm quan trọng của FDI trong việc phát triển các ngành hướng đến xuất khẩu, báo hiệu những thay đổi chính sách tiềm năng bất chấp xu hướng bảo hộ của chính quyền.

FDI có thể giải quyết những thiếu sót chính của Indonesia về công nghệ tiên tiến, chuyên môn chuyên biệt, hàng hóa vốn thiết yếu và mạng lưới sản xuất vững chắc. Sự tham gia lạc hậu vào GVC - nơi các công ty địa phương trở thành nhà cung cấp trong chuỗi - thúc đẩy chuyển giao công nghệ, tăng cường phát triển kỹ năng và mang lại cơ hội việc làm năng suất cao hơn cho lực lượng lao động dư thừa của Indonesia.

Thúc đẩy thương mại cởi mở hơn

Thương mại cởi mở hơn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất hàng hóa. Một nghiên cứu về các công ty sản xuất của Việt Nam cho thấy nhập khẩu tăng theo ngành có mối tương quan tích cực với năng suất của công ty và các công ty sử dụng đầu vào nhập khẩu thể hiện năng suất cao hơn. Xuất khẩu của Việt Nam đóng góp 93,8% GDP vào năm 2022, trong khi Indonesia chỉ ghi nhận 24,5%.

Các quy tắc rõ ràng và minh bạch trở thành một yếu tố quan trọng khác nếu ông Prabowo mong muốn thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa được FDI hỗ trợ của Indonesia. Những động thái đảo ngược gần đây của chính phủ ông về việc tăng thuế giá trị gia tăng và kế hoạch ân xá tham nhũng được lên kế hoạch từ lâu đã gợi ý cho các nhà đầu tư về cách thức pháp quyền sẽ hoạt động dưới chính quyền của ông.

Kế hoạch cấp giấy phép khai thác cho các trường đại học Indonesia và thúc đẩy các đồn điền dầu cọ quy mô lớn cho thấy sự phụ thuộc nặng nề vào khai thác tài nguyên, một suy nghĩ lỗi thời từ lâu đã cản trở sự phát triển kinh tế của Indonesia.

Giờ đây Indonesia phải đối mặt với sự lựa chọn quan trọng giữa việc duy trì các chính sách bảo hộ kém hiệu quả và chấp nhận hội nhập kinh tế toàn cầu, để đạt được tăng trưởng mong muốn.