Hiệu quả sử dụng vốn còn thấp, lệ thuộc quá nhiều vào vốn vay…

Các tổ chức tín dụng còn nhiều sai sót
 
Theo kết quả công bố của Kiểm toán Nhà nước về niên độ ngân sách 2010, nhìn chung các tổ chức tín dụng tuân thủ đúng quy định đặt ra, bảo đảm các chỉ tiêu hoạt động, an toàn vốn và lợi nhuận theo Thông tư số 49/2001/TT-BTC của Bộ Tài chính. Tuy nhiên, nhiều sai sót trong hoạt động của các ngân hàng quốc doanh lớn và ngân hàng chính sách đã được Kiểm toán Nhà nước thẳng thắn chỉ rõ.
 
Một trong những tồn tại của các tổ chức tín dụng, ngân hàng quốc doanh trong năm 2010 chính là việc chậm cơ cấu các khoản đầu tư để trả nợ đúng hạn. Theo Kiểm toán Nhà nước, nguyên nhân của tồn tại này là do các tổ chức tín dụng đã lợi dụng một nguồn vốn giá rẻ ưu đãi có được từ việc NHNN áp dụng lãi suất tái cấp vốn thấp hơn nhiều lãi suất huy động trên thị trường (sự chênh lệch này từ 2- 5%). Năm 2010, dư nợ vay tái cấp vốn của các ngân hàng thương mại tăng, nhiều khoản vay phải gia hạn. Tổng số nợ gia hạn năm 2010 là 68.250 tỷ đồng, chiếm tới 58% tổng doanh số vay.
 
Theo Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Kiểm toán Nhà nước Đào Văn Dũng, các ngân hàng thương mại nhiều tháng không đạt mức tỷ lệ vốn an toàn tối thiểu theo quy định. Đơn cử, tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu của Vietcombank trong tháng 10/2010 là 6,73%, tháng 11/2010 là 6,28%, tháng 12/2010 là 7,03%... trong khi theo quy định phải là 9%. Về quản lý và sử dụng tài sản, nguồn vốn, Vietcombank chưa xây dựng định mức đối với số dư tiền gửi tại các ngân hàng đại lý ở nước ngoài, còn xảy ra tổn thất tại các máy ATM và thẻ tín dụng. Một số thời điểm, ngân hàng này huy động vốn vượt quá nhu cầu cho vay nên phải gửi lại tại các ngân hàng thương mại khác.
 
Kết quả kiểm toán cho thấy, năm 2010, nhiều tổ chức tín dụng, ngân hàng thương mại đã gia hạn nợ không đúng quy định. Có khoản vay thời hạn 90 ngày nhưng được gia hạn đến lần thứ 4, dẫn tới thời gian vay kéo dài 389 ngày, trong khi theo quy định, thời gian cho vay không được quá một năm và thời gian gia hạn không vượt quá thời gian cho vay lần đầu tiên. Riêng Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB), năm 2010 đã cho vay thương mại ngoài các chương trình được Nhà nước cho phép và kinh doanh lỗ 18,1 tỷ đồng. Nợ quá hạn của ngân hàng này là 438 tỷ đồng và cũng tăng so với năm 2009.
 
Cũng theo Kiểm toán Nhà nước, hoạt động đầu tư, góp vốn liên doanh liên kết của một số tổ chức tín dụng có hiệu quả thấp. Chẳng hạn, Vietinbank góp vốn vào Tổng công ty Dịch vụ bưu chính viễn thông Sài Gòn bị suy giảm gần 90% giá trị. Công ty TNHH MTV mua bán nợ Việt Nam (DATC) không thực hiện đầy đủ chức năng nhiệm vụ chính là mua nợ và đầu tư dài hạn tái cấu trúc doanh nghiệp, sử dụng vốn hiệu quả thấp, gửi tiền và cho vay không đúng chức năng nhiệm vụ, thanh khoán kém và có nguy cơ mất vốn, hoạt động mua bán nợ, tiếp nhận bàn giao còn một số tồn tại. Tỷ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư năm 2010 của DATC chỉ đạt 2,9%, thấp hơn nhiều so với lãi suất tiền gửi tiết kiệm.
 
Năm 2010, các ngân hàng đạt mức tăng trưởng tín dụng là 31,19% và vượt chỉ tiêu theo Nghị quyết Chính phủ 6,19%, gây áp lực cho mục tiêu kiểm soát lạm phát. Đáng lưu ý, Vietinbank có tốc độ tăng trưởng tín dụng tới 43,5%. Năm 2010 cũng là năm tăng trưởng tín dụng chứng khoán cao, lên tới 40,93% trong khi cho vay bất động sản là 28,11%. Bên cạnh những mặt tích cực, theo chuyên gia kinh tế Vũ Thành Tự Anh, việc tín dụng của năm 2010 và các năm trước đó tăng trưởng quá nóng, luôn ở mức trên 30%, trong khi tăng trưởng GPD không tương xứng là nguyên nhân chính gây ra lạm phát cao, nhập siêu lớn mà chúng ta thấy rõ trong năm 2011. Để không lặp lại sai lầm, công tác quản lý tài chính và các tổ chức tín dụng thời gian tới thiết nghĩ cần phải đặc biệt chú ý đến những tín hiệu bất ổn đã được kiểm toán chỉ ra.
 
Các tập đoàn, tổng công ty nhà nước hoạt động có lãi nhưng chưa hiệu quả
 
Theo Kiểm toán Nhà nước, năm 2010, các tập đoàn, tổng công ty tiếp tục chịu ảnh hưởng bởi những yếu tố bất lợi như lãi vay ngân hàng, lạm phát, chỉ số giá tiêu dùng ở mức cao, thị trường tiêu thụ khó khăn. Vượt qua khó khăn, 19/21 tập đoàn, tổng công ty được kiểm toán năm 2010 vẫn hoạt động có lãi, mặc dù phần lợi nhuận về cơ bản giảm so với các năm trước.
 
Bên cạnh các kết quả đã đạt được, kiểm toán nhà nước cũng đã chỉ rõ những hạn chế, tồn tại trong hoạt động tài chính của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước. Cụ thể, một số tập đoàn, tổng công ty bị lỗ, kết quả kinh doanh bị giảm so với năm 2009. Cùng với đó, công tác quản lý tài chính tại các doanh nghiệp khu vực này vẫn có nhiều hạn chế như tỷ lệ vốn bị chiếm dụng cao, nợ quá hạn, nợ khó đòi phát sinh rất lớn. Ví dụ như nợ phải thu trên tổng tài sản của Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn là 50,88%, Tổng công ty Xây dựng đường thủy là 37,58%, Tổng công ty Cơ điện xây dựng nông nghiệp và thủy lợi 31,13%.
 
Ngoài ra, theo Kiểm toán Nhà nước, mặc dù tỷ lệ đầu tư tài chính so với tổng tài sản, vốn điều lệ của các DNNN không lớn nhưng đa số, các tập đoàn, tổng công ty có hoạt động đầu tư ngành ngoài nên đã phần nào ảnh hưởng đến việc thực hiện nhiệm vụ kinh doanh chính và nhiệm vụ chính trị được Nhà nước giao. Điển hình là các trường hợp như công ty mẹ của Tổng công ty Hàng hải Việt Nam đầu tư ngành ngoài 672 tỷ đồng, bằng 10,37% vốn điều lệ, công ty mẹ - Tập đoàn TKV đầu tư ngành ngoài 1.828,8 tỷ đồng, không bao gồm điện, năng lượng, bằng tới 12,09% vốn điều lệ. Công ty mẹ - Tập đoàn EVN đầu tư ngành ngoài tới 4.551,4 tỷ đồng, bằng 4,13% vốn điều lệ.
 
Đặc biệt, theo Vụ trưởng Đào Văn Dũng, 11 trên tổng số 21 tập đoàn, tổng công ty hoạt động chủ yếu dựa trên vốn chiếm dụng, vốn vay. Trong đó, một số doanh nghiệp có hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu và lợi ích của cổ đông thiểu số cao nên dễ gặp phải nguy cơ mất an toàn, mất cân đối tài chính. Điển hình của tình trạng này như Tổng công ty xây dựng Trường Sơn có tỷ lệ nợ/vốn chủ sở hữu gấp tới 9,19 lần, Tổng công ty Cơ điện xây dựng Nông nghiệp và thủy lợi 4,39 lần, Tập đoàn EVN 3,83 lần... Chưa kể, còn có tình trạng các DNNN huy động sử dụng vốn sai mục đích dẫn tới mất cân đối lớn về nguồn vốn.
 
Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra rằng, các tập đoàn, tổng công ty hiện quản lý sử dụng đất đai, tài nguyên với diện tích lớn nhưng nhiều diện tích đất vẫn chưa được các địa phương ký hợp đồng cho thuê hoặc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng. Nhiều đơn vị còn sử dụng đất sai mục đích, xây dựng không đúng quy hoạch hoặc chậm, không xây dựng các công trình công cộng khi thực hiện các dự án khu đô thị. Sở hữu nhiều diện tích đất đai giá trị, nhưng dường như các tập đoàn, tổng công ty nhà nước chưa khai thác triệt để và hiệu quả từ lợi thế này.
 
Có thể thấy rõ, về cơ bản, các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đã góp phần quan trọng vào tăng trưởng và giữ ổn định kinh tế vĩ mô trong năm 2010. Tuy nhiên, những tồn tại của khối doanh nghiệp này mà kiểm toán đã chỉ ra về vấn đề hiệu quả sử dụng nguồn vốn còn thấp, việc lệ thuộc quá nhiều vào vốn vay ngân hàng, về tình trạng đầu tư ngoài ngành không hiệu quả… cần sớm được chấn chỉnh và giải quyết song song với quá trình tái cơ cấu thị trường tài chính, tái cơ cấu các doanh nghiệp nhà nước. Đồng thời, các cơ quan quản lý cũng cần có chế tài để không lặp lại những tồn tại, kiểm soát và đánh giá những dấu hiệu bất ổn mới có thể nảy sinh để kịp thời chấn chỉnh để các hoạt động của các tổ chức tài chính, tập đoàn, tổng công ty nhà nước lành mạnh và hiệu quả hơn.