Nhiều địa phương chưa thực hiện đồng bộ
Chủ tịch Hội Nước sạch và Môi trường Việt Nam, TS. Nguyễn Linh Ngọc cho biết: Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đưa ra 6 điều quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt; trong đó, Điều 75 quy định về phân loại, lưu giữ, chuyển giao chất thải rắn sinh hoạt. Bên cạnh đó, Nghị định số 45 của Chính phủ cũng quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường. Thời điểm chính thức áp dụng việc xử phạt đối với hành vi vi phạm sẽ bắt đầu từ ngày 1.1.2025, tuy nhiên nếu không làm tốt công tác chuẩn bị, không có lộ trình rõ ràng cũng rất khó đưa chính sách vào cuộc sống. "Việc phân loại, thu gom và xử lý Rác thải sinh hoạt là bài toán khó giải quyết ở cả thành thị lẫn nông thôn nếu thiếu hạ tầng thu gom, xử lý rác"- TS. Nguyễn Linh Ngọc nhấn mạnh.
Đại diện Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Thành Lam cũng nêu thực tế: lượng chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) vẫn tiếp tục gia tăng trên phạm vi cả nước. Hiện, tổng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên phạm vi cả nước khoảng 67.877,34 tấn/ngày, khu vực đô thị phát sinh khoảng 38.143,05 tấn/ngày; khu vực nông thôn khoảng 29.734,30 tấn/ngày. Trong khi đó, việc thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt chưa đáp ứng kịp, trong năm 2023, tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt được thu gom, vận chuyển trên toàn quốc đạt 88,34%, tại đô thị đạt 96,60%, tại nông thôn đạt 77,69%.
Ông Lam cũng chia sẻ: hiện các địa phương chưa triển khai phân loại tại nguồn đồng bộ; chưa cung cấp đủ dịch vụ thu gom chất thải rắn sinh hoạt tại nhiều khu vực nông thôn, miền núi. Đồng thời, thiếu thiết bị thu gom, phương tiện vận chuyển chuyên dụng đáp ứng yêu cầu; thiếu địa điểm tập kết, trạm trung chuyển đáp ứng quy định, dẫn đến tồn đọng chất thải rắn sinh hoạt kéo dài gây ô nhiễm môi trường khiến người dân bức xúc; các quy định về định mức, đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý còn thiếu. Chưa kể, về công nghệ xử lý rác thải, hiện chủ yếu vẫn là xử lý theo hình thức chôn lấp(76,10%)...
Kinh nghiệm từ các địa phương
Từ thực tế địa phương, Phó Trưởng phòng Phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Tài nguyên và Môi trường TP. Hải Phòng, ThS. Đào Thu Huyền cho biết: hiện nay, chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn thành phố phát sinh khoảng 1.860 tấn/ngày.. Chất thải rắn sinh hoạt đô thị có tỷ lệ thu gom, xử lý đạt 100%; xử lý mùn hữu cơ đạt 70 - 100 tấn/ngày; V=vận hành khu xử lý bảo đảm về môi trường; ứng dụng công nghệ GPS. CTSH nông thôn được xử lý tăng dần qua các năm: 2016 đạt 85% đến năm 2023 đạt 98%. Tuy nhiên, công nghệ xử lý rác còn đơn điệu, chủ yếu chôn lấp hợp vệ sinh; nguy cơ quá tải, ô nhiễm cao; chưa khai thác được các lợi ích kinh tế từ rác thải; giá dịch vụ thu gom, vận chuyển thấp, thu không đủ bù chi…
Không chỉ khó khăn với các địa phương, ngay cả với những đơn vị thực hiện thu gom rác cũng có những vướng mắc trong quá trình triển khai. Giám đốc Công ty CP Vệ sinh Môi trường Lam Sơn Nguyễn Duy Bình cho biết: mặc dù việc chôn lấp rác thải hiện nay chiếm khoảng 70% là chôn lấp và chỉ có khoảng 17% là tái chế. Song do vấn đề quy hoạch mặt bằng chưa đồng bộ hóa hạ tầng kỹ thuật, đồng bộ cho mục đích xử lý chất thải nói chung; các dòng rác thải có tính tái sử dụng chưa thiết kế theo tiêu chuẩn, quy chuẩn chung thống nhất cho các địa phương nên dự án đi đến đâu chỉ một thời gian sau các núi rác mọc theo đến đó. Nguyên nhân do rác thải không được phân loại đã tạo nên một khối lượng phế thải hổ lốn, có độ ẩm cao không thể đốt được.
Chia sẻ với những khó khăn tại địa phương, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, TS. Hoàng Dương Tùng cho rằng: Bộ Tài nguyên và Môi trường cần xây dựng, ban hành văn bản quy định hướng dẫn: Quy trình, định mức thu gom vận chuyển xử lý theo hướng mở hơn; hướng dẫn xử lý rác thực phẩm; kỹ thuật triển khai thu phí theo lượng rác qua túi; xây dựng các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả, các biện pháp kiểm tra, xử lý hành vi vi phạm; huy động sự tham gia của cộng đồng.
Cùng với đó, các địa phương ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, xây dựng kế hoạch phân loại rác thải nhựa tạm thời phân công vai trò trách nhiệm của Sở Tài nguyên và Môi trường, quận huyện, phường; xây dựng và ban hành các định mức và yêu cầu kỹ thuật của hợp đồng thu gom vận chuyển xử lý, vệ sinh môi trường; xây dựng và ban hành hướng dẫn phân loại rác thải nhựa cụ thể cho từng quận huyện; hướng dẫn các quận/huyện; phường/xã triển khai thu phí theo lượng rác qua túi; bố trí kinh phí triển khai một số chương trình thí điểm đối với các khu dân cư khác nhau để rút kinh nghiệm triển khai rộng rãi.
Đối với các đơn vị tham gia thực hiện dịch vụ thu gom vận chuyển, cần thống nhất với địa phương phương thức thu gom rác đã phân loại, địa điểm, tần suất, thời gian đối với các loại rác thực phẩm, rác có khả năng tái chế, tái sử dụng, nguy hại, cồng kềnh, rác thông thường khác; chuẩn bị các trang thiết bị thu gom vận chuyển, hạ tầng kỹ thuật xử lý rác đã phân loại theo yêu cầu của hợp đồng mới; thống nhất với địa phương phương án xử lý rác thực phẩm.
