Nhân dịp Khai giảng năm học mới 2023-2024, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn đã chia sẻ với Báo Đại biểu Nhân dân một số vấn đề liên quan đến nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục trong năm học này, cũng như những vấn đề được dư luận quan tâm như triển khai đổi mới giáo dục phổ thông, phụ cấp ưu đãi cho giáo viên,…

Năm học mới, nhiều đổi mới

- Thưa Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn, Bộ trưởng có thể chia sẻ những nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục trong năm học mới 2023-2024?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Năm học 2023-2024 là năm hứa hẹn nhiều đổi mới. Năm học này được ngành Giáo dục xác định chủ đề: Đoàn kết, kỷ cương, sáng tạo, tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo.

Trước hết, đây là năm học có ý nghĩa, vai trò quan trọng của lộ trình đổi mới giáo dục phổ thông, mà trọng tâm là triển khai chương trình GDPT 2018. Trong đó, bên cạnh việc tiếp tục rà soát, triển khai các lớp đã thực hiện theo chương trình mới, năm học này tập trung triển khai mới với các lớp 4,8,11, và chuẩn bị điều kiện triển khai các lớp cuối cấp 5,9,12 (bao gồm cả phần việc biên soạn sách giáo khoa, thẩm định, chuẩn bị các điều kiện phát hành). Vì vậy, năm học 2023-2024 là năm học với lượng công việc nhiều, tầm quan trọng lớn, chất lượng công việc có tác động lớn tới chất lượng đổi mới giáo dục phổ thông.

Việc chuẩn bị sách giáo khoa cho các năm cuối cấp 5-9-12 có yêu cầu, đòi hỏi đặc biệt hơn bởi đây là các lớp cuối cấp và cũng là cuối cùng của quá trình triển khai cuốn chiếu chương trình GDPT 2018 ở cả ba cấp học. Chúng tôi xác định trong quá trình triển khai, năm học này phải tập trung chỉ đạo, điều hành, hỗ trợ, kiểm tra, giám sát cao độ để hoàn thành công việc, tiến tới hoàn thành chu trình triển khai chương trình GDPT 2018.

Trong năm học này, các hoạt động đổi mới được tập trung triển khai theo chiều sâu (đối với một số môn học và các hoạt động dạy – học). Đổi mới ở các môn như Ngữ văn, Lịch sử, Toán học, Mỹ thuật, Ngoại ngữ,... Trong quá trình này, giáo viên cần phải được hỗ trợ nhiều hơn, tăng cường hơn nữa về phương pháp và cần phải chuẩn bị nhiều hơn các điều kiện để đảm bảo đổi mới theo chiều sâu và tăng cường chất lượng trong sự đổi mới.

Bên cạnh nhiệm vụ đổi mới giáo dục phổ thông, nhiều vấn đề, nhiệm vụ quan trọng khác cũng sẽ được ngành Giáo dục triển khai. Trước mắt là thực hiện nhiệm vụ do Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao là Tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo. Nhìn lại chặng đường 10 năm đổi mới, đồng thời xác định hướng phát triển giáo dục cho chặng đường tiếp theo.

Một trong những nhiệm vụ xây dựng và phát triển lớn, quan trọng là chuẩn bị, xây dựng Luật Nhà giáo, dự kiến hoàn thành và trình Quốc hội vào năm 2024. Nếu được thông qua, bộ luật này sẽ tạo ra sự thay đổi lớn tích cực về thể chế để phát triển đội ngũ nhà giáo nói riêng và phát triển giáo dục nói chung.

Năm học này, Bộ GD-ĐT được Chính phủ, Quốc hội giao rà soát các bộ luật quan trọng của ngành như Luật Giáo dục Đại học. Ban hành năm 2018, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật giáo dục đại học đã mở đường cho tự chủ đại học. Đến thời điểm này có nhiều nội dung cần rà soát, bổ sung cho phù hợp hơn với thực tiễn.

Cùng với nhiệm vụ xây dựng, củng cố, tăng cường thể chế cho giáo dục, ngành Giáo dục cần tập trung và các nhiệm vụ: tăng cường triển khai văn hóa học đường, tâm lý học đường, xây dựng trường học hạnh phúc, phòng chống bạo lực học đường,…

Cùng với việc triển khai thí điểm chương trình giáo dục mầm non mới, Bộ GD-ĐT sẽ thực hiện đổi mới giáo dục thường xuyên: từ tăng cường điều kiện, đội ngũ giáo viên, tới dạy học kiểm tra, đánh giá trong hệ thống.

Đổi mới càng sâu thì thách thức càng lớn

- Bộ trưởng có thể đưa ra một số nhận định về thuận lợi và khó khăn hiện nay khi chúng ta triển khai đổi mới giáo dục phổ thông?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Trong triển khai đổi mới giáo dục phổ thông, ngành Giáo dục có những thuận lợi quan trọng và đang ra sức phát huy các thuận lợi này trong triển khai thực hiện đổi mới. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, khó khăn và thách thức đang lớn hơn rất nhiều.

Có thể kể đến các thuận lợi sau:

Một trong những thuận lợi lớn nhất của ngành là đang nhận được sự quan tâm lớn của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, nhân dân. Sự quan tâm này đã và đang hỗ trợ rất lớn đối với ngành giáo dục, đồng thời tạo ra động lực quan trọng cho sự nghiệp đổi mới giáo dục.

Dù còn nhiều khó khăn về chế độ đãi ngộ, lương thấp, điều kiện và trang thiết bị giảng dạy, tác nghiệp còn hạn chế, những thách thức không nhỏ do yêu cầu đổi mới đặt ra, đặc biệt là ảnh hưởng lớn của dịch bệnh trong thời gian vừa qua, song lực lượng nhà giáo – nguồn lực quan trọng nhất của ngành và của quá trình đổi mới – đã không ngừng nỗ lực, phấn đấu, dũng cảm đương đầu với khó khăn thách thức để thực hiện đổi mới.

Dù chặng đường đổi mới vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức phải vượt qua nhưng bước đầu, sự nỗ lực của lực lượng nhà giáo đã đem lại những kết quả đáng ghi nhận bằng việc Chương trình GDPT mới được triển khai rộng khắp trên cả nước, bám sát kế hoạch và lộ trình đã đặt ra. Những hiệu ứng tích cực của đổi mới giáo dục phổ thông thể hiện ở sự hào hứng học tập của học sinh và hào hứng giảng dạy của thầy, cô giáo.

Đánh giá của Đoàn giám sát Quốc hội thực hiện Nghị quyết 88, Nghị quyết 51 cũng đã ghi nhận đổi mới giáo dục phổ thông đạt được nhiều kết quả quan trọng, giúp cho giáo dục phổ thông có nhiều khởi sắc.

Sự ghi nhận, khẳng định của Đoàn giám sát là sự động viên lớn và những vấn đề, tồn tại được chỉ ra cũng là điểm tốt để ngành Giáo dục lưu ý, tiếp thu và hoàn thiện trong tiến trình triển khai đổi mới giáo dục phổ thông. Tôi cho rằng đó là những điểm thuận lợi để triển khai chặng đường tiếp theo.

Sau một chặng đường đổi mới, đã có những kết quả quan trọng là tiền đề. Qua một chặng đổi mới, những thách thức, bỡ ngỡ, lúng túng dần được điều chỉnh để đi vào nền nếp. Giáo viên đã bắt đầu quen với chương trình giáo dục phổ thông mới, với cách dạy mới, phát huy tính chủ động, sáng tạo nhiều hơn; học sinh quen hơn với cách học, xã hội biết và chia sẻ nhiều hơn,… đó chính là thuận lợi rất quan trọng.

Các địa phương cũng nhận thấy điều kiện đổi mới còn nhiều thiếu thốn và tích cực để giải quyết. Việc các chương trình phục hồi kinh tế - xã hội, các chương trình mục tiêu quốc gia được đẩy mạnh triển khai cũng là những yếu tố góp phần thuận lợi. Hy vọng các chương trình này sẽ đem lại cho các địa phương, cơ sở giáo dục thêm điều kiện để thực hiện chương trình mới này.

Tuy nhiên, còn một số khó khăn, thách thức:

Đổi mới mang theo những thách thức đối với cái cũ, tư duy cũ, quan niệm cũ và sức ì. Đổi mới càng sâu thì thách thức càng lớn. Đổi mới không chỉ liên quan đến học sinh, giáo viên mà còn cần sự ủng hộ của phụ huynh, xã hội.

Công cuộc đổi mới có rất nhiều thay đổi và khi một phần không nhỏ trong xã hội chưa hiểu hết những thay đổi đó sẽ dễ dẫn đến kêu ca, phàn nàn, chưa hoàn toàn tin tưởng vào định hướng đổi mới. Đây là thách thức, cần phải tạo sự đồng thuận nhiều hơn từ phía xã hội, nhân dân, phụ huynh để tất cả cùng đồng hành, chia sẻ với ngành giáo dục.

Đối với lực lượng nhà giáo, tôi cho rằng mức độ đổi mới của nhà giáo đạt được đến đâu thì đổi mới giáo dục đạt được đến đó. Một trong những khó khăn nằm ở chỗ những cách làm cũ vốn đã định hình và ăn sâu vào thói quen giảng dạy và không phải tất cả giáo viên đều sẵn sàng đổi mới mình để thích nghi với công việc mới cần làm theo yêu cầu của sự đổi mới.

Để khắc phục cần có sự nỗ lực, quyết tâm, chia sẻ rất lớn từ đội  ngũ các nhà giáo. Về phía Bộ GDĐT, chúng tôi đang làm rất nhiều việc để động viên, hỗ trợ giáo viên, cố gắng đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau, để giáo viên có thêm động lực, chỗ dựa cho sự đổi mới.

Lần đổi mới này trao quyền chủ động, sáng tạo cho nhà giáo rất nhiều. Tiêu biểu như việc lựa chọn cách thức dạy, kiểm tra, đánh giá, lựa chọn học liệu…  nhằm giáo dục theo hướng phát huy năng lực cá nhân của học sinh nhiều hơn. Chuyển vai trò của giáo viên từ chủ thể truyền thụ kiến thức là chính sang vai trò người tổ chức, hướng dẫn, định hướng, hỗ trợ cho học sinh.

Để làm được điều này, năng lực của người thầy phải đổi mới và nâng lên rất nhiều. Cùng với đó, trong giai đoạn đầu của đổi mới, giáo viên gặp rất nhiều thiệt thòi, thách thức với khối lượng công việc nhiều hơn, khó lên, trong khi đó những sự động viên về vật chất, điều kiện, thu nhập, đời sống chưa có nhiều thay đổi. Điều này cũng tác động đến tâm lý của giáo viên.

Chính vì áp lực của đổi mới và áp lực của cuộc sống (thu nhập không tăng, cơ hội việc làm rộng mở) một bộ phận không nhỏ giáo viên đã nghỉ việc, đi xuất khẩu lao động, đi làm ở các khu công nghiệp, làm tự do... Trong vòng 3 năm học tính từ tháng 8/2020 đến tháng 8/2023, tổng số giáo viên mầm non, phổ thông nghỉ việc, bỏ việc lên đến trên 40.000.

Bên cạnh đó, số lượng giáo viên nghỉ hưu, bình quân mỗi năm khoảng 10.000 người. Trong khi từ năm 2020 đến nay, số chỉ tiêu được giao gần 26.000. Đối chiếu số lượng giáo viên nghỉ việc và số lượng giáo viên được tuyển dụng đang có sự chênh lệch lớn. Chưa kể đến tình hình tuyển dụng ở các địa phương đang gặp nhiều khó khăn.

Ở vùng sâu vùng xa, vùng khó khăn, có biên chế, có chế độ ưu đãi lại không tuyển được giáo viên ngoại ngữ, tin học, mỹ thuật, nghệ thuật. Một số tỉnh đồng bằng Bắc Bộ dù có chỉ tiêu nhưng lại không tuyển được giáo viên mầm non.

Khó khăn đến từ sự chuẩn bị các điều kiện ở phía địa phương cho công cuộc đổi mới. Với yêu cầu của phương pháp mới này cần phải đảm bảo số lượng học sinh trên lớp, tỉ lệ học sinh và giáo viên, chuẩn bị phòng học, thư viện, phòng học bộ môn, thực hiện giáo dục trải nghiệm…

Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế, mức độ quan tâm cũng như khó khăn khác nhau của mỗi địa phương dẫn đến việc đáp ứng điều kiện cho đổi mới còn nhiều hạn chế. Thời gian tới, Bộ GDĐT sẽ tiếp tục kiến nghị với các bộ, ngành, địa phương về việc cần đặc biệt quan tâm các điều kiện triển khai đổi mới.

Cần chú ý rằng, trước khi đổi mới giáo dục đã có nhiều khó khăn chưa khắc phục xong, giờ lại phải bước vào một hành trình đổi mới với nhiều khó khăn hơn. Ví dụ phòng học chưa được kiên cố hóa, điểm trường, tỉ lệ các phòng học bán kiên cố, phòng học tạm, mượn còn chiếm 30% tổng số các phòng học, trường lớp trên phạm vi cả nước. Đặc biệt ở các vùng sâu, vùng xa ở Tây Nguyên, Tây Bắc thì vấn đề kiên cố hóa trường học còn bức thiết hơn. Điều này không chỉ ảnh hưởng tới chất lượng của đổi mới mà còn ảnh hưởng tới sự bất bình đẳng trong giáo dục.

Ở những vùng sâu, xa, khó khăn, thách thức sẽ còn chồng chất hơn nữa nếu như không có sự hỗ trợ hiệu quả. Trong khi đó, ở các đô thị lớn lại gặp khó khăn về sự dịch chuyển dân cư cơ học, tăng dân số cao, thiếu đất để xây trường. Như vậy, mỗi nơi đều có các khó khăn riêng.

Trình Quốc hội cho phép tạm thời tuyển dụng những giáo viên theo chuẩn của Luật Giáo dục cũ

- Để khắc phục các vấn đề đặt ra về đội ngũ giáo viên cho năm học mới 2023-2024 và những năm tiếp theo, Bộ GD-ĐT đã đưa ra những giải pháp nào, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Bộ GD-ĐT đã có những điều chỉnh về đào tạo của các trường sư phạm để cung ứng nhiều hơn nguồn tuyển giáo viên cho các địa phương. Bên cạnh đó, Bộ cũng nghiên cứu đề xuất điều chỉnh Nghị định 116 về đào tạo giáo viên liên quan đến đào tạo sư phạm, nhằm tháo gỡ vướng mắc liên quan đến cơ chế đặt hàng của địa phương cũng như hỗ trợ về sinh hoạt phí cho sinh viên sư phạm. Dự kiến, Nghị định 116 sửa đổi sẽ hoàn thành trong năm nay và được kỳ vọng mở rộng nguồn tuyển sư phạm.

Bộ GD-ĐT cũng đang làm thủ tục trình Quốc hội cho phép tạm thời tuyển dụng những giáo viên theo chuẩn của Luật Giáo dục cũ. Có thể tạm thời sử dụng, đặt ra yêu cầu đến năm 2030, giáo viên phải đạt chuẩn. Đó cũng được coi là biện pháp tạm thời để có nguồn giáo viên linh hoạt trong việc dạy môn Tin học và Ngoại ngữ.

Bộ GD-ĐT đang phối hợp với Bộ Nội vụ lấy ý kiến các bộ ngành khác trình Chính phủ đề xuất nâng phụ cấp ưu đãi cho giáo viên mầm non và tiểu học. Đồng thời, kiến nghị các địa phương không giảm biên chế một cách cơ học tạo thêm khó khăn cho ngành giáo dục. Chủ trương tinh giảm biên chế của Bộ Chính trị, Ban Bí thư chỉ đạo là đúng đắn tuy nhiên nên thực hiện theo hướng giảm số người hưởng lương bằng ngân sách; các địa phương cần chú ý điều tiết, hạn chế cắt chỉ tiêu biên chế của giáo dục.

Đảm bảo đủ cơ sở vật chất, trang thiết bị rất cần thiết trong việc nâng cao chất lượng đổi mới GDPT

- Một nội dung khác các nhà giáo rất quan tâm khi triển khai chương trình GDPT mới 2018 là vấn đề về cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học để phục vụ cho giáo dục phổ thông, giáo dục mầm non. Bộ GD-ĐT đã có những giải pháp nào để tăng cường, đảm bảo về cơ sở vật chất, trang thiết bị cho các trường học, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Để triển khai chương trình GDPT mới 2018, có hai nhân tố hết sức quan trọng là giáo viên và cơ sở vật chất.

Chương trình GDPT mới là chương trình giáo dục được thiết kế một cách hiện đại, đòi hỏi những công cụ tương ứng với các yêu cầu, được vận hành tốt nhất trên cơ sở các trang thiết bị hiện đại, tính công nghệ cao. Trên thực tế, rất nhiều địa phương, nhiều trường học cũng đã chuẩn bị tốt cho việc này, đã tạo ra được những điều kiện thuận lợi cho việc triển khai chương trình mới.

Tuy nhiên, nhiều tỉnh thành, địa phương, nhất là những nơi chưa cân đối được về mặt ngân sách còn có những khó khăn trong việc cải thiện các điều kiện cơ sở vật chất để phục vụ cho việc triển khai chương trình GDPT mới. Đó không những chỉ là những điều kiện để triển khai “cái mới” mà cả những điều kiện mang tính tối thiểu như kiên cố hoá trường học, xây dựng nhà vệ sinh, xây dựng phòng học bộ môn dùng cho nhà trường, thư viện, các điều kiện khác cũng còn rất thiếu thốn.

Ngoài lý do các nguồn ngân sách của các địa phương còn khó khăn, còn có những lý do liên quan đến việc triển khai, mua sắm, đầu thầu, giải ngân đầu tư công trong những năm qua còn chậm.

Việc đảm bảo đủ về cơ sở vật chất, trang thiết bị, đặc biệt là các phòng học bộ môn rất cần thiết. Chúng tôi sẽ tích cực làm việc với các bộ ngành để làm sao có thể khai thác được đầu tư từ các chương trình mục tiêu quốc gia, từ đó có thể phục vụ cho việc kiên cố hoá trường học và trang thiết bị cho các nhà trường.

Bên cạnh đó, việc lo phần cơ sở vật chất cho các trường học là trách nhiệm rất lớn của các địa phương. Chúng tôi mong muốn lãnh đạo các địa phương có sự quan tâm một cách ráo riết hơn nữa để có thể giải quyết được vấn đề điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị để phục vụ cho dạy học, cho hoạt động của các giáo viên.

Riêng với các trường, điểm trường ở vùng sâu, vùng xa, vùng nhiều khó khăn, việc xây dựng nhà công vụ cho giáo viên là vấn đề rất cấp bách. Nếu chúng ta giải quyết được vấn đề nhà công vụ thì giáo viên sẽ bớt khó khăn hơn, sẽ yên tâm bám trường bám lớp. Đây cũng là mục tiêu mà chúng tôi rất lưu ý trong các chính sách và xây dựng các đề án, đầu tư công trong thời gian sắp tới. Chắc chắn sẽ khó có thể cải thiện trong một sớm một chiều, nhưng sẽ từng bước được cải thiện. Chúng tôi cũng đang tập trung toàn lực cho việc này, coi đây là giải pháp căn cơ để nâng cao chất lượng.

Tôi cũng lưu ý các nhà giáo cần tích cực để sử dụng các trang thiết bị đã có, đang có. Một phần của các trang thiết bị cũ vẫn có thể khai thác, sử dụng để phục vụ cho nội dung của chương trình mới. Giáo viên cần tăng cường khai thác, sử dụng thật tốt những trang thiết bị đã có, kết hợp với những thiết bị sẽ được trang bị.

- Nhân dịp Khai giảng năm học mới 2023-2024, Bộ trưởng có lời nhắn nhủ, chia sẻ nào muốn gửi gắm tới đội ngũ giáo viên, học sinh trên cả nước?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Một năm học mới bắt đầu với rất nhiều nhiệm vụ và thử thách lớn còn ở phía trước và cũng là một năm trọng tâm của quá trình đổi mới của giáo dục, khó khăn nhiều, nhưng cũng hứa hẹn rất nhiều thành tựu ở phía trước.

Tôi mong rằng toàn thể các nhà giáo và toàn thể các em học sinh, sinh viên tiếp tục nỗ lực, phấn đấu đổi mới, sáng tạo để hoàn thành tốt trách nhiệm của mình trước ngành, trước xã hội.

Mong rằng toàn thể xã hội, các quý vị phụ huynh tiếp tục ủng hộ cho ngành Giáo dục trong thời gian sắp tới.

- Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!