Giải mã điện Kính Thiên thời Lê sơ

Những dấu tích còn lại

Theo Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành, PGS.TS Bùi Minh Trí, trải qua nhiều biến cố thăng trầm lịch sử, cũng giống như thực trạng của các cung điện thời Lý, Trần, toàn bộ kiến trúc cung điện thời Lê sơ trong Hoàng cung Thăng Long đều không còn. Tất cả đã bị đổ nát và vùi lấp. May mắn và duy nhất còn sót lại trên mặt đất đến ngày nay là thềm bậc đá chạm rồng của tòa điện Kính Thiên dựng năm 1467. Đây cũng là dấu tích minh chứng vị trí không gian và lịch sử tồn tại của tòa chính điện trong Cấm thành của Kinh đô Thăng Long xưa.

Năm 2002 - 2004, cuộc khai quật khảo cổ học tại 18 Hoàng Diệu đã phát lộ một quần thể di tích kiến trúc cung điện thời Lý dưới lòng đất cùng một số phát hiện về kiến trúc cung điện thời Trần, thời Lê sơ và thời Lê Trung Hưng. Từ phát hiện này, nhiều người bắt đầu biết đến Hoàng thành Thăng Long. Cũng từ thời điểm đó, Hoàng thành Thăng Long nhanh chóng được UNESCO vinh danh là Di sản thế giới.

Từ năm 2014 đến nay, các cuộc khai quật ở khu vực trục trung tâm và điện Kính Thiên đã có nhiều phát hiện mới, cung cấp thêm nhiều tư liệu quan trọng về diện mạo, quy mô của các công trình kiến trúc và quy hoạch không gian kiến trúc trong Hoàng cung Thăng Long, đặc biệt là về kiến trúc thời Lê sơ và thời Lê Trung Hưng. Phát hiện quan trọng nhất về kiến trúc thời Lê sơ là dấu tích nền móng của kiến trúc hành lang, các loại cấu kiện gỗ sơn son thếp vàng và số lượng lớn các loại ngói lợp mái cung điện có men màu vàng và men màu xanh lục.

Các nhà nghiên cứu hy vọng, từ những phát hiện khảo cổ học này sẽ có một số manh mối để nghiên cứu phục dựng hình thái kiến trúc tòa điện Kính Thiên.

Những giả định về điện Kính Thiên

Khó khăn lớn nhất trong nghiên cứu điện Kính Thiên là hạn chế tư liệu về diện mạo, quy mô và hình thái nền móng, tức là phần dưới của công trình. Bởi lẽ, khảo cổ học chưa khai quật khu vực nền điện Kinh Thiên. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng là cần có đầu tư nghiên cứu chuyên sâu về các loại vật liệu xây dựng kiến trúc cung điện thời Lê sơ dựa trên những phát hiện khảo cổ học để từng bước giải mã tính chất, chức năng, tên gọi của các loại cấu kiện gỗ và ngói lợp mái công trình.

Nghiên cứu giải mã hình thái kiến trúc cung điện Việt Nam thời Lý, Trần trong Hoàng cung Thăng Long nhiều năm qua, các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Kinh Thành đã đưa ra kết quả nghiên cứu về các loại ngói, hình thái bộ mái. Trong đó, bộ mái kiến trúc cung điện trong Hoàng cung Thăng Long thời Lê sơ rất phong phú, đa dạng và có nhiều sắc màu nhất, bởi sự đan xen tương phản từ các loại ngói men vàng, men xanh và ngói đất nung màu đỏ hay màu xám đen.

Đặc sắc và khác biệt nhất là loại “ngói rồng” men vàng và xanh lục được tạo khối theo từng bộ phận của con rồng (đầu, thân, đuôi), khi ghép lại theo chiều dọc của mái sẽ tạo thành hình rồng hoàn chỉnh. Đây là loại ngói độc đáo nhất trong các loại ngói lợp mái cung điện cổ ở châu Á bấy giờ, đưa lại một sắc thái riêng biệt cho kiến trúc cung điện Việt Nam thời Lê sơ.

Để có cơ sở khoa học trong phục dựng kiến trúc điện Kính Thiên, các nhà nghiên cứu đã tiếp cận nghiên cứu mặt bằng chính điện Lam Kinh (Thanh Hóa) dựa trên các kết quả khai quật khảo cổ học do Bảo tàng Lịch sử Việt Nam thực hiện từ năm 1996. Bên cạnh đó còn có manh mối là bản vẽ mặt bằng kiến trúc điện Kính Thiên từ các cuộc khai quật khu vực phía sau điện Kính Thiên năm 2002 - 2004 mà Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, PGS.TS. Tống Trung Tín từng đưa ra.

Theo bản vẽ này, điện Kính Thiên có mặt bằng hình chữ Công (工), điện trước, điện sau bằng nhau và đều có 7 gian 2 chái, lòng điện có 10 hàng cột gỗ, mỗi hàng 6 cột. Kết cấu mặt bằng này giống với mặt bằng kiến trúc chính điện Lam Kinh (Thanh Hóa).

Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Nguyễn Văn Đoàn cho biết, theo sử cũ và tư liệu khảo cổ học, tại Lam Kinh triều đình đã cho xây dựng một số cung điện quan trọng như khu chính điện, gồm 3 tòa điện lớn xây trên nền đất rộng, cao 1,8m so với sân rồng, bề ngang 38m, chiều sâu 46m. Mặt bằng của điện bố trí hình chữ Công. Đây là những manh mối khá quan trọng để tiếp tục nghiên cứu về điện Kính Thiên.

Từ cơ sở tư liệu này và dựa vào dấu tích thềm bậc đá chạm rồng còn lại tại điện Kính Thiên, các nhà nghiên cứu đã thử giải đoán và tiến hành vẽ 3D kiến trúc điện Kính Thiên dựa trên mô hình mặt bằng giả định kết cấu nền móng là hình chữ Công và kích thước bước gian, bước cột theo mô hình mặt bằng chính điện Lam Kinh có tổng diện tích là 1.556,8m2 gồm 2 điện chính, mỗi điện có 7 gian, 2 chái.

PGS.TS Bùi Minh Trí khẳng định, công cuộc nghiên cứu phục dựng hình thái kiến trúc cung điện Việt Nam thời Lý, Trần, Lê sơ đối với các nhà khoa học vô cùng khó khăn và nhiều thách thức. “Chúng tôi hy vọng, từ những gợi mở trong phương pháp tiếp cận nghiên cứu, chúng ta sẽ từng bước giải mã thành công hình thái kiến trúc cung điện Việt Nam nói chung, kiến trúc điện Kính Thiên nói riêng trong tương lai”.