Những câu chuyện gần gũi, truyền cảm hứng
Trao đổi với cộng đồng yêu sách trong tọa đàm “Sách và giáo dục môi trường” sáng 15.4, Nguyễn Hữu Quỳnh Hương, tác giả viết lời bộ sách “Hít hà mùi đất nước” nhớ lại kỷ niệm khi chị tham gia giảng tiết học môi trường tại một trường quốc tế. “Tôi vẫn nghĩ học sinh khối lớp 10 - 12 sẽ dễ dàng nắm bắt các kiến thức cơ bản. Tuy nhiên, tôi hoàn toàn ngạc nhiên bởi các em không phân biệt được khái niệm đạm vô cơ, đạm hữu cơ; sự nóng lên của Trái đất. Trong khi học sinh khối lớp 4 - 5 lại có thể dễ dàng phát biểu kiến thức về bụi mịn, về trọng lượng của chúng chỉ bằng 1/30 sợi tóc của chúng ta… Tôi tìm hiểu và nhận ra rằng, ở lứa tuổi nhỏ, được bố mẹ trò chuyện về thiên nhiên, cho tiếp cận các cuốn sách phù hợp sẽ tạo thêm hứng thú và mong muốn khám phá từ các em. Đây là động lực và cảm hứng giúp tôi trong quá trình viết dòng sách này”.
Trần Tuấn Anh - người sáng lập Chuỗi chương trình Trải nghiệm thiên nhiên cho rằng, để trẻ sớm tiếp cận dòng sách này là một gợi ý hay và thú vị. “Những ngày đầu chia sẻ kết quả nghiên cứu của mình cho cộng đồng, cảm giác mọi cố gắng của tôi đều gặp trở ngại do sử dụng số liệu và câu chữ hàn lâm khiến người đọc khó tiếp cận. Tôi đã nghĩ ra phương pháp truyền thông khoa học, truyền tải những kiến thức ấy đến từng độ tuổi, từ THPT, THCS đến Tiểu học. Đó là chia sẻ những câu chuyện gần gũi với cuộc sống hàng ngày của các em, từ vườn nhà ra sông suối, đến khu rừng. Trong đó, con người và những câu chuyện thầm lặng ẩn sau mang đến cho các em sự đồng cảm, từ đó mong muốn khám phá, bảo vệ thiên nhiên”.
Thay vì dùng số liệu khô khan khi giáo dục về môi trường, Tuấn Anh chú trọng đến chất và lượng, trong đó chất liên quan đến nhu cầu của học sinh và lượng là sự đa dạng trong cách tiếp cận của các em. “Đầu sách Academic (học thuật) thì rất nhiều, nhưng sách định hướng về thiên nhiên, môi trường tại Việt Nam chưa nhiều lắm. Tôi dùng 2 hướng, thứ nhất là sách về các loại động, thực vật đặc hữu chỉ có ở Việt Nam. Câu chuyện về chúng kích thích học sinh tìm tòi nhiều hơn về tài nguyên, môi trường nước ta. Thứ hai là khai thác câu chuyện thực tế từ lực lượng kiểm lâm, những người trẻ bỏ phố về rừng và người nước ngoài sang Việt Nam chỉ để bảo vệ một loài động vật… Những câu chuyện truyền cảm hứng của họ sẽ làm thay đổi một thế hệ độc giả thiếu nhi muốn gần gũi với thiên nhiên và môi trường”, Trần Tuấn Anh cho hay.
Truyền tải thông điệp nhẹ nhàng
Khi tổ chức chương trình giáo dục bảo vệ thiên nhiên, mỗi học sinh có những trải nghiệm khác nhau, quan tâm đến dạng sách khác nhau. Tuy nhiên, mỗi em lại gắn quyển sách đó với những gì mình muốn trải nghiệm. Trần Tuấn Anh cho biết: “Chúng tôi đã giúp các em kết nối với thiên nhiên bằng hệ thống chuyên môn đa dạng, các từ khóa, nhóm đề tài liên quan. Thật vui là các em có nhu cầu tìm đến sách về thiên nhiên và môi trường ngay sau khi lắng nghe một câu chuyện trải nghiệm tại đây. Hay tìm hiểu khu cứu hộ động vật hoang dã, nếu có một đại sứ giáo dục về thiên nhiên và môi trường, kết nối với người học, người đọc, sẽ giúp các em tìm hiểu và khám phá được nhiều hơn”.
Nguyễn Hữu Quỳnh Hương cũng cho rằng, để tạo được tương tác giữa sách và các hoạt động giáo dục trải nghiệm thiên nhiên, cần có định hướng cho cả phụ huynh và học sinh. Bởi không phải bố mẹ nào cũng có nhận thức về giáo dục thiên nhiên và môi trường cho con em mình. “Có một sự thật là nhiều người viết sách đang cố gắng bắt mọi người phải quan tâm đến các vấn đề trong sách của mình. Với tôi, sử dụng số liệu thật, dữ liệu thật, thông tin khoa học lồng ghép vào những nhân vật mà mình sáng tạo nên. Cụ thể, cũng câu chuyện về một loài động vật tại Việt Nam nhưng sẽ nhân hóa để con vật ấy có tính cách, có tương tác giúp các bạn nhỏ học hiểu rộng hơn về thiên nhiên, phụ huynh sẽ yên tâm để con mình tiếp cận cuốn sách, có được tình yêu thương với động vật và các kỹ năng khác”, Quỳnh Hương chia sẻ kinh nghiệm.
Cũng theo Quỳnh Hương, nếu người viết sách chăm chăm nói về thiên nhiên, môi trường thật to tát, muốn sau khi đọc sách, các bạn nhỏ phải làm điều gì tương tự việc bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, giảm tải chất thải… sẽ là cách tiếp cận khó. “Trước kia, trong tiết dạy bảo vệ tê giác và các loài động vật hoang dã, kết thúc giờ học, tôi có nhận được lời đề nghị từ một bạn nhỏ, đó là đồng ý tê giác rất cần được bảo vệ, nhưng nhiều loài động vật khác cũng cần được bảo vệ trước khi chúng đứng trên bờ tuyệt chủng. Như vậy, tránh tâm lý đẩy vấn đề trở nên nghiêm trọng khi giáo dục bảo vệ thiên nhiên và môi trường, nếu muốn các bé quan tâm lĩnh vực này. Bằng những câu chuyện tinh tế, nhẹ nhàng diễn ra hàng ngày, cha mẹ, người dạy hãy truyền tải những thông điệp nho nhỏ, phù hợp với độ tuổi các em. Nhiều cuốn sách gần đây được độc giả đón nhận như: ‘Sinh vật học kỳ thú’, ‘Bầu trời vời vợi - Bí mật lòng đất’, ‘Bốn mùa - Hoa cỏ’, ‘Cuốn sách lớn rực rỡ về bốn mùa’ hay ‘Trở về nơi hoang dã’… bởi các câu chuyện trong đó thúc đẩy cảm xúc và ý thức người đọc, chạm vào đích đến giáo dục môi trường”, Quỳnh Hương nói.
