MC: Theo số liệu năm 2021 của Tổng cục Thống kê, Việt Nam có khoảng 27 triệu trẻ em dưới 18 tuổi. Thống kê của Viện Nghiên cứu quản lý Phát triển bền vững (MSD) cho thấy, có 96,9% trẻ em sử dụng mạng Internet. Một số liệu khác của Trung tâm Sáng kiến Sức khỏe và Dân số (CCIHP) chỉ ra rằng, gần 36,5% trẻ em đã phải trải nghiệm các thông tin, hình ảnh liên quan đến bạo lực trên Internet. Hơn 13% trẻ em buộc phải tiếp xúc không mong muốn với các tài liệu khiêu dâm.

Còn theo Cục Trẻ em, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, trong năm 2022, Tổng đài Quốc gia Bảo vệ trẻ em (Tổng đài 111) đã ghi nhận gần 370.000 cuộc gọi đến, với gần 28.000 cuộc gọi được lập hồ sơ và hơn 1.500 ca can thiệp hỗ trợ. Trong số này, có tổng cộng 419 cuộc gọi báo cáo về hoạt động xâm hại trẻ em trên môi trường mạng. Tổng cộng, Cục Trẻ em đã 21 lần can thiệp để xử lý những trường hợp này.

Ông Nguyễn Đức Tuân, Giám đốc Trung tâm Ứng cứu khẩn cấp không gian mạng Việt Nam, Bộ Thông tin và Truyền thông:

Chúng ta biết rằng, internet là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chúng ta, đặc biệt ngày nay trẻ em cần học tập, vui chơi giải trí. Chúng ta có khoảng 2/3 trẻ em thường xuyên tiếp xúc với Internet, thậm chí tiếp xúc hàng ngày. Có thể nói rằng, bên cạnh những lợi ích thì nguy cơ đối với trẻ em cũng rất nhiều.

Tôi cho rằng có 5 nhóm nguy cơ sau:

Nhóm nguy cơ thứ nhất, việc tiếp xúc với các thông tin độc hại, internet bên cạnh thông tin tích cực cũng có rất nhiều những thông tin tiêu cực mà thông tin hiện nay chưa được kiểm soát tốt. Trẻ em cần một vành đai bảo vệ, đặc biệt, những thông tin trẻ em tiếp cận hàng ngày, nguy cơ có rất nhiều nội dung độc hại với trẻ em và không thể nào lọc được hết. Những thông tin về khiêu dâm, thông tin về bạo lực, thông tin về ma túy, hành vi tiêu cực xuất hiện trên mạng, khi trẻ sử dụng điện thoại hàng ngày rất dễ tiếp cận với những thông tin này. Khi tiếp xúc những thông tin tiêu cực sẽ dẫn tới hậu quả khiến cho trẻ em có suy nghĩ và hành động lệch lạc, nếu tần suất tiếp xúc ngày càng nhiều thì rất nguy hiểm.

Nhóm nguy cơ thứ hai, việc phát tán thông tin riêng tư đang rất phổ biến. Đặc biệt, chính những phụ huynh là những người vô tình làm phát tán viên mà lại không biết rằng theo luật thì hành vi này cấm với trẻ em trên 7 tuổi. Phụ huynh cũng không được phát tán khi không được có sự đồng ý của trẻ, vô tình không ý thức được về pháp luật,  đặc biệt không ý thức được những rủi ro đối với con em mình.

Hiện nay, có những thông tin cá nhân rất quan trọng đối với con người và đặc biệt với trẻ em. Nếu chúng ta không kiểm soát tốt việc đăng thông tin cá nhân như danh tính, hình ảnh thì nguy cơ đối với con em ảnh hưởng rất lớn. Thậm chí hiện nay có những loại tội phạm đi săn lùng trẻ em, chỉ chờ sơ hở thông tin để dụ dỗ, thậm chí có những hành vi bên ngoài như: bắt cóc, hiếp dâm. 

Nhóm nguy cơ thứ ba, đó là việc nghiện mạng xã hội, nghiện game, nghiện internet. Theo số liệu chúng tôi thấy, có khoảng 70 - 80% trẻ em là từ 10 - 15 tuổi chơi game, trong đó có khoảng 10 – 15% là rơi vào tình trạng nghiện game, mà đã nghiện thì sẽ ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của các cháu. Tâm sinh lý dễ rơi vào cuộc sống không thực tế, rơi vào những hình ảnh trong game, dẫn tới sức khỏe, tinh thần không tốt. Đáng nói là, khi đã nghiện rồi thì công tác cai nghiện rất khó.

Tại sao mà các game bây giờ chúng ta cứ phải yêu cầu kiểm soát thời gian? mục đích là để kiểm soát trẻ không rơi vào tình trạng bị nghiện game. Game cũng có tác dụng tích cực, nhưng không có biện pháp kiểm soát thì ảnh hưởng tiêu cực cũng có rất nhiều.

Nhóm nguy cơ thứ tư là việc bắt nạt trực tuyến. Cũng có thể là tung một tin đồn hoặc nhắn những tin tiêu cực gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý của trẻ. Nguy hiểm hơn là điều này có thể khiến cho trẻ rơi vào tình trạng lo âu, hoảng sợ, thậm chí đã có những tình huống rất xấu là dẫn đến tự tử.

Trường hợp nữa là đánh nhau, sau đó quay clip đưa lên mạng. Nếu nhà trường với phụ huynh không can thiệp kịp thời sẽ dẫn đến trẻ có những hành vi tiêu cực. Theo một số nghiên cứu, 38% người dân ở 32 quốc gia nói rằng họ từng liên quan đến vụ bắt nạt và đặc biệt tại Việt Nam con số này khoảng 51 % người dùng mạng, bao gồm 48% người trưởng thành và 54 % thanh thiếu niên cho biết họ từng có liên quan đến vụ bắt nạn liên quan đến đối tượng bị bắt nạt hay có tham gia vào quá trình và thậm chí là chứng kiến những bắt nạt đó. Đây là những con số rất lớn.

Nhóm cuối cùng rất nguy hiểm, là việc dụ dỗ, lôi kéo trẻ vào các hành vi như: quấy rối, lừa đảo, dọa nạt, đóng tiền hoặc thậm chí ép tham gia những hành động phi pháp. Chúng ta thấy tình trạng lừa đảo trên internet rất nhiều và trong đó rất nhiều cháu nhỏ dưới 16 tuổi bị dụ dỗ tham gia. Tức là bình thường có thể tham gia dẫn dụ là vào hành động phi pháp như các hành động tiêu cực như tham gia hoạt động mại dâm, post những hình ảnh khiêu dâm, lừa đảo, dụ dỗ và sau đó thì dẫn dụ đi vào những đường dây lừa đảo. Các đối tượng đã lợi dụng các cháu để đi lừa đảo những việc khác. 

Trên đây là năm nhóm hành vi tương đối phổ biến. Tất nhiên sẽ có nhiều hành vi khác dần phát sinh khi mà môi trường internet có sự tham gia của trẻ nhiều hơn. Tôi muốn nhấn mạnh, rủi ro hiện nay đối với trẻ em trên internet là rất lớn. Xã hội và đặc biệt là gia đình và nhà trường cần quan tâm, chú ý tới việc các cháu khi tham gia vào môi trường internet.

Bà Leo Thị Lịch, Ủy viên Thường trực Hội đồng Dân tộc của Quốc hội:

Tôi cho rằng, việc thực hiện triệt để chính sách, pháp luật bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng hiện nay đã rất cấp thiết chứ không chỉ là cần thiết. Và việc thực hiện trong chăm sóc trẻ em và bảo vệ trẻ em không những Đảng, Nhà nước mà toàn xã hội chúng ta đều phải quan tâm.

Qua thực tế khảo sát và giám sát của Hội đồng Dân tộc của Quốc hội ở một số tỉnh miền núi cho thấy, đối với trẻ em đồng bào dân tộc thiểu số có bốn thách thức và nguy cơ lớn hiện nay.

Thách thức thứ nhất, sự phát triển nhanh của công nghệ thông tin, mạng Internet và mạng xã hội đã làm xuất hiện nhiều trò chơi phim ảnh trên mạng có tính bạo lực, khiêu dâm, đặc biệt là những sản phẩm độc hại. Cùng với đó là diễn biến phức tạp của tội phạm trên môi trường mạng bởi phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi. Chúng lợi dụng mạng xã hội để lấy hình ảnh, thông tin rồi dụ dỗ trẻ em tham gia trò chơi trực tuyến mang tính nguy hại và độc hại.

Thách thức thứ hai, việc phát triển các hàng rào kỹ thuật phòng ngừa xâm hại cho trẻ em trên môi trường mạng thực sự chưa được quan tâm đúng mức. Do vậy công tác bảo vệ trên môi trường mạng chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, đặc biệt là công tác quản lý, cung cấp dịch vụ trò chơi trên mạng. Ở một số địa phương, cấp ủy, chính quyền chưa quan tâm thực chất một số lĩnh vực liên quan đến công tác bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.

Thách thức thứ ba, công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, kiến thức, kỹ năng phòng, chống xâm hại trẻ em trên mạng và trên internet và mạng xã hội, chưa được quan tâm nhiều. Chúng ta chưa quan tâm nhiều đến vấn đề này và việc chọn trọng điểm, trọng tâm để cho con em đồng bào dân tộc thiểu số hiểu thêm về kỹ năng tự bảo vệ, chăm sóc mình. 

Để làm được việc này chúng ta cần phải có đội ngũ giáo viên và báo cáo viên để thực hiện công tác tuyên truyền, giáo dục, phổ biến kỹ năng cho các em trong thời gian tới.

Thách thức cuối cùng, đó là hầu hết vùng nông thôn, miền núi đều là vùng có điều kiện kinh tế đặc biệt khó khăn và là địa bàn tiềm ẩn nguy cơ lớn nhất hiện nay về việc trẻ em bị xâm hại trên môi trường mạng. Do các bậc phụ huynh ở vùng này còn khó khăn về kinh tế, do còn mải lo toan về làm ăn kinh tế và cũng chưa có nhận thức đầy đủ về không gian mạng nên coi việc bảo vệ, phòng tránh xâm hại trẻ em là điều rất bình thường.

Ví dụ vừa qua thì huyện Sơn Động (Bắc Giang) có vụ việc một em đang học lớp 6 mới 12 tuổi, sau khi quan hệ yêu đương với bạn trai trên mạng đã có thai và sinh con tại nhà… tắm. Đấy là những hậu quả của vấn đề không gian mạng chúng ta chưa thật kiểm soát tốt. Còn nhiều trường hợp gia đình lo sợ danh dự, ảnh hưởng đến dòng tộc nên khi con em mắc phải những sai lầm đó lại giấu diếm. Do vậy mà dẫn đến trường hợp tự tử như các đại biểu khách mời chia sẻ.

Ông Đặng Hoa Nam, Cục trưởng Cục trẻ em, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội:

Nói về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, trước hết chúng ta phải nhấn mạnh tính song trùng, tính hai mặt của không gian mạng nói chung và internet nói riêng đối với người sử dụng cũng như đối với trẻ em, đặc biệt là đối với trẻ em và người chưa thành niên. Chúng ta cũng cần phải nhấn mạnh những lợi ích “không thể thay thế” được của internet vì chúng ta đang sống trong một thế giới mà không gian mạng, môi trường mạng là một cái phần tất yếu của sự sống, của kinh tế xã hội. Cho nên, làm thế nào để chúng ta có các giải pháp để phát huy tối đa lợi ích của không gian mạng, của internet và hạn chế đến mức tối đa những tác động tiêu cực của nó.

Hôm nay, chúng ta nói nhiều về vấn đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, nhấn mạnh đến những tác động tiêu cực của không gian mạng. Tôi phải nhấn mạnh rằng, không gian mạng và cách mạng công nghiệp 4.0 đang liên tục diễn biến, gây cho chúng ta những bất ngờ và cũng có những áp lực nhất định đối với những người xây dựng pháp luật, những người thực hiện các công việc quản lý nhà nước đối với việc bảo vệ trẻ em.

Ngoài 5 nguy cơ đối với trẻ em mà ông Nguyễn Đức Tuân vừa nêu, tôi xin nhấn mạnh là hiện nay trẻ em đã trở thành đối tượng để những tội phạm hoạt động trên môi trường mạng lợi dụng, gây ra những hành vi xâm phạm và chiếm đoạt, lừa đảo về mặt kinh tế. Gần đây nhất chúng ta thấy những vụ việc liên quan đến sử dụng, khai thác những thông tin bí mật riêng tư của trẻ em để nhắn tin, gọi điện gây áp lực rồi lừa đảo cha mẹ. Ví dụ gọi điện đến thông báo về việc con đi cấp cứu, con mua hàng online xảy ra từ những thành phố lớn như Hà Nội tới TP. Hồ Chí Minh và chắc chắn còn lan tỏa đến những vùng kinh tế - xã hội khó khăn nữa.

Vấn đề thứ hai, chúng ta phải tạo ra giải pháp lâu dài bởi chúng ta sống trong một thế giới số, có kinh tế số, xã hội số thì chúng ta phải có những công dân số. Những công dân số thì phải là những công dân ngay từ lúc còn nhỏ tuổi, ngồi trên ghế nhà trường, đặc biệt là kể cả ở lứa tuổi mẫu giáo, mầm non chúng ta cũng phải có những bước đào tạo trở thành những công dân số.

Nói về công dân số, chúng tôi rất thích một cái khái niệm là chúng ta cần phải tạo “vaccine số” cho trẻ em và người chưa thành niên nói riêng và người dân nói chung, những người tham gia vào hoạt động trên môi trường mạng. “Vaccine số” này khác với vaccine miễn dịch khác là không phải tiêm một lần, hai lần, ba mũi, bốn mũi là xong mà là một quá trình tiếp thu, học hỏi; từ kiến thức, từ nhận thức trở thành các kỹ năng ứng xử, kỹ năng ở trên môi trường mạng; từ các hành vi văn hóa cho đến những hành vi cảnh giác như tự bảo vệ mình trên môi trường mạng. Chúng tôi cho rằng, đó là những vấn đề mà chúng ta cần phải nhìn nhận có tính chất nguyên tắc, diễn biến để chúng ta không chỉ là ứng cứu, ứng phó mà chúng ta phải có sự phòng ngừa và ngăn chặn tốt hơn.

Nói về trách nhiệm của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, chúng tôi thấy rằng,  hệ thống pháp luật Việt Nam cũng đã có những quy định pháp lý để góp phần bảo vệ an toàn trẻ em và phòng, chống xâm hại trẻ em trên môi trường mạng. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành một chương trình về hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh trên môi trường mạng và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Tôi cho rằng, đây là một chính sách kịp thời.

Về phía Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Cục Trẻ em cũng đã chủ động tham mưu cho Bộ trưởng để xây dựng kế hoạch của Bộ trong thực hiện Quyết định 830 của Thủ tướng Chính phủ về bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021 - 2025. Chúng tôi cũng đã tham gia vào Bản quy chế phối hợp liên ngành, giữa ba ngành đóng vai trò chủ chốt trong bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng gồm: thông tin truyền thông; công an; lao động thương binh và xã hội. Có thể nói Quy chế phối hợp liên ngành này đã được thực hiện khá hiệu quả trong thực tiễn cuộc sống. Hơn nữa, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội và các đơn vị thuộc Bộ là một trong những thành viên tích cực của Mạng lưới ứng cứu và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng (VN-COP). Trong đó có sự tham gia rất tích cực của Trung tâm ứng cứu khẩn cấp trên không gian mạng, Cục An toàn thông tin của Bộ Thông tin và Truyền thông, Cục Phòng, chống tội phạm công nghệ cao, Cục Cảnh sát hình sự của Bộ Công an.

Thực hiện trách nhiệm được Thủ tướng giao trong Quyết định 830, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội hướng đến tăng cường các kiến thức, kỹ năng cho trẻ em, cho các bậc cha mẹ để có kiến thức, kỹ năng tốt hơn về bảo vệ con em mình và bảo vệ chính mình ở trên môi trường mạng. Chúng tôi có một cách tiếp cận khá phổ biến hiện nay là dùng chính không gian mạng để phổ biến những kiến thức, kỹ năng đó. Chúng tôi cũng đã tổ chức nhiều lớp tập huấn cho các phóng viên và phối hợp với những cơ quan, tổ chức cung cấp dịch vụ trên môi trường mạng để họ tham gia một cách tích cực hơn vào mạng lưới VN-COP. Có trong mạng lưới này thì có sự phối hợp rất tốt giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các cơ quan về ứng cứu, bảo vệ pháp luật. Chúng tôi có đường dây nóng để phối hợp giữa các Cục trưởng, Cục phó của các Cục có liên quan như Cục An toàn thông tin của Bộ Thông tin và Truyền thông; Cục Trẻ em; Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm công nghệ cao, an ninh mạng của Bộ Công an. Qua đó rất nhiều các vụ việc đã được phát hiện kịp thời và có biện pháp xử lý.

Một vấn đề nữa là chúng tôi cũng thường xuyên hướng dẫn và lưu ý các cơ quan báo chí làm sao để ngoài việc tham gia tích cực hơn vào bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng thì không có những vi phạm pháp luật, đặc biệt là về tiết lộ thông tin bí mật cá nhân của trẻ em trên các trang thông tin báo chí chính thống cũng như là trên các trang báo điện tử. Hiện nay một số phóng viên, biên tập viên có những dấu hiệu vi phạm pháp luật. Bởi vì pháp luật Việt Nam đã có quy định, kể cả những hành vi xử lý vi phạm hành chính về tiết lộ thông tin cá nhân của trẻ em trên môi trường mạng. Hiện đã có hành vi của một số nhà báo, một số phóng viên đến mức phải xử lý vi phạm hành chính nhưng chúng tôi nhắc nhở và hiện nay thì xu hướng tiết lộ thông tin bí mật của trẻ em để câu view, câu like, thu hút sự quan tâm của khán, thính giả trên môi trường mạng của các trang báo đã có xu hướng giảm dần.

Ngoài ra, Cục Trẻ em cũng là đơn vị trực tiếp cung cấp một dịch vụ rất đặc biệt là Tổng đài Quốc gia bảo vệ trẻ em 111. Đây là dịch vụ kết nối giữa yêu cầu, nhu cầu của người dân, của trẻ em, của các bậc cha mẹ đến các cơ quan chức năng để chúng ta có thể bảo vệ kịp thời trẻ em ở trong đời thực cũng như trên không gian mạng. Tổng đài Quốc gia bảo vệ trẻ em ngoài chức năng là đường dây nóng, tiếp nhận các thông tin tố cáo, tố giác về các hành vi xâm hại trẻ em kể cả trên môi trường mạng thì còn là đường dây tư vấn.

Chúng tôi muốn nhấn mạnh chức năng này bởi vì thời gian vừa qua, đặc biệt là từ khi Luật Trẻ em và Nghị định Số: 56/2017/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Trẻ em có hiệu lực thì người dân và các bậc cha mẹ mới biết đến Tổng đài 111 chủ yếu ở chức năng là đường dây nóng tiếp nhận thông tin, thông báo, tố cáo, tố giác.

Bên cạnh đó thì Tổng đài 111 còn chức năng khác nữa là tư vấn, hỗ trợ cho trẻ em, các bậc cha mẹ, người quan tâm đến bảo vệ trẻ em, đặc biệt là trên môi trường mạng để chúng ta có thể thực hiện chuyển tuyến, chuyển hóa giữa các dịch vụ hỗ trợ cho trẻ em. Đặc biệt là các dịch vụ về chăm sóc sức khỏe tâm thần đối với trẻ em và kết nối giữa gia đình với nhà trường, với các dịch vụ xã hội khác để phòng ngừa tối đa nguy cơ trẻ em bị xâm hại trên môi trường mạng cũng như giải cứu kịp thời những trường hợp trẻ em không biết xử lý như thế nào khi bị bủa vây bởi những thông tin, những hiện tượng bắt nạt trên môi trường mạng.

Ông Mark Kavenagh, Cố vấn bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, Văn phòng UNICEF khu vực Đông Á và Thái Bình Dương

Theo kinh nghiệm nghiên cứu có thể thấy rằng khu vực châu Á có rủi ro xâm hại trẻ em trên mạng là cao nhất với 33%. Trong năm 2022, chúng tôi có thực hiện một nghiên cứu, thì có tới 92% trẻ em ở Việt Nam sử dụng mạng internet, điều này có thể thấy rằng nguy cơ đối diện với tội phạm thực hiện hành vi xâm hại trẻ em trên môi trường mạng sẽ rất cao.

Giữa trẻ em và người lớn có hình thức xâm hại khác nhau, với tỷ lệ trẻ em sử dụng internet cao thì chúng ta cần cung cấp hỗ trợ cho trẻ em trên môi trường mạng. Thực tế, Chính phủ Việt Nam cũng đã cố gắng đưa ra những thông tin quan trọng nhằm ngăn ngừa tình trạng này.

Xâm hại trẻ em trên môi trường mạng có nhiều trường hợp, trong đó có xâm hại tình dục bởi các tư liệu tình dục trên mạng. Trẻ em bị dụ dỗ bởi hình ảnh, video tình dục trên mạng. Công ty trên toàn cầu cũng đã báo cáo, tố giác nhiều trường hợp xâm hại trẻ em trên các nền tảng của họ. 

Ngoài ra, tình trạng xâm hại qua trò chơi game cũng rất nhiều. Hiện có 1,7 tỷ người trên thế giới đang chơi game trên mạng và trẻ em thích chơi game, đây là rủi ro lớn. Trong các trò chơi game xuất hiện các hình thức xâm hại như hình ảnh tình dục, khiêu dâm, dụ dỗ tống tình, tống tiền trẻ em. Thông qua trò chơi, các đối tượng bắt đầu tiếp cận, đưa ra hình ảnh khiêu dâm, từ đó xây dựng mối quan hệ rồi dụ dỗ các em sử dụng các nền tảng khác. 

Qua những bàn luận của các chuyên gia, khách mời ngày hôm nay, tôi nhận thấy những tình huống, vụ việc ở Việt Nam cũng tương đồng với các quốc gia ở trên thế giới. Nhưng vấn đề này lại chưa được coi trọng. Nhiều người lớn khi bàn luận về vấn đề này còn thấy xấu hổ thì tâm lý của trẻ em cũng sẽ thấy rất ngại, chính vì vậy các em đã không nhận được sự hỗ trợ kịp thời. Trước thực tiễn như vậy, chúng ta cần phải bàn luận thường xuyên về vấn đề này để các em không cảm thấy e ngại và xấu hổ khi rơi vào tình trạng này.

MC: Có một thực tế là trẻ em, thanh thiếu niên khi tiếp xúc với những nội dung độc hại trên môi trường mạng thường lựa chọn việc im lặng và cho qua thay vì lên tiếng, báo cáo và tìm kiếm sự hỗ trợ, e ngại tìm đến những kênh tiếp nhận và trợ giúp. Do đó, việc trang bị kiến thức, kỹ năng số cho trẻ em theo từng độ tuổi để các em biết tự bảo vệ mình và biết cách tương tác an toàn trên môi trường mạng là rất cần thiết.

Bà Nguyễn Thị Mai Thoa, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội

Trong nhiều năm qua, với sự nỗ lực, cố gắng của nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân và sự vào cuộc của nhiều chủ thể liên quan, đặc biệt là những chủ thể liên quan trực tiếp đến công tác chăm sóc, bảo vệ và giáo dục trẻ em, đó là: gia đình, nhà trường và xã hội, thì nhận thức của xã hội nói chung đối với vấn đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng đã được tăng lên đáng kể.

Có rất nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân và người dân trong xã hội nói chung hiện nay đang rất quan tâm đến việc chúng ta làm thế nào để bảo vệ trẻ em tương tác lành mạnh, an toàn trên môi trường mạng. Việc bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng hiện nay của các cơ quan nhà nước cũng như các tổ chức và cá nhân có trách nhiệm đang được thực hiện bằng nhiều biện pháp khác nhau, được thực hiện một cách thống nhất và có sự kết hợp giữa các biện pháp. Nhưng tựu chung lại, chúng tôi cho rằng hiện nay đang có 5 nhóm giải pháp đang được thực hiện:

Thứ nhất là các biện pháp về mặt pháp lý. Các cơ quan nhà nước từ Trung ương đến địa phương đã ban hành một hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn để triển khai thực hiện những biện pháp về mặt pháp lý trong việc bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng.

Thứ hai là các biện pháp về giáo dục, truyền thông và nâng cao nhận thức. Càng ngày, việc tiếp cận với những thông tin trên mạng internet, các mạng xã hội càng trở nên dễ dàng hơn, dễ tiếp cận hơn rất nhiều đối với trẻ em ở các lứa tuổi khác nhau. Cho nên công tác giáo dục truyền thông, nâng cao nhận thức để trẻ em có thể tự nhận biết và tự phân biệt được để tự bảo vệ mình, tôi cho rằng là một trong những biện pháp quan trọng nhất để chúng ta bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng.

Thứ ba là các giải pháp về kỹ thuật, có thể bao gồm những biện pháp như: ngăn chặn, gỡ bỏ những thông tin độc hại, những thông tin xấu, hoặc dán những cảnh báo hạn chế độ tuổi đối với trẻ em…

Thứ tư là việc tổ chức mạng lưới bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Có thể bao gồm: tổ chức một hệ thống các cơ quan bảo vệ trẻ em nói chung và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng từ Trung ương đến cơ sở; tổ chức mạng lưới hỗ trợ ứng cứu trẻ em khi có vấn đề bị bạo lực, bị xâm hại trên môi trường mạng; các tổ chức, cơ quan, văn phòng hoặc các nhóm hoạt động xã hội có nhiệm vụ tư vấn về tâm lý, giúp cho trẻ em được phục hồi tâm lý cũng như về thể chất sau khi bị bạo lực, xâm hại từ những hậu quả của môi trường mạng.

Thứ năm là những biện pháp về hợp tác quốc tế. Trong thời gian vừa qua, Việt Nam cũng đã tham gia ký kết một số tuyên bố chung của khu vực ASEAN để bảo vệ trẻ em nói chung và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng nói riêng. Ví dụ như Tuyên bố về xóa bỏ bắt nạt trẻ em, trong đó có bắt nạt trực tuyến, hoặc là Tuyên bố về bảo vệ trẻ em khỏi mọi hình thức bóc lột và lạm dụng trực tuyến… Đó là những cam kết quốc tế mà Việt Nam và các nước trong khu vực thực hiện để nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ trẻ em từ những bạo lực xâm hại và những tác hại, mặt trái của môi trường mạng.

Ông Nguyễn Đức Tuân, Giám đốc Trung tâm Ứng cứu khẩn cấp không gian mạng Việt Nam, Bộ Thông tin và Truyền thông:

Ngày 1.6.2021, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định 830/QĐ-TTg phê duyệt chương trình bảo vệ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021 - 2025, đúng ngày Quốc tế thiếu nhi.

Chương trình này có hai mục tiêu gọi là mục tiêu kép: Một là, bảo vệ trẻ em, thông tin cá nhân của trẻ em trên môi trường mạng và mục tiêu thứ hai là thúc đẩy phát triển những sản phẩm hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng.

Theo Quyết định này, Bộ Thông tin Truyền thông được giao chủ trì nhưng Bộ cũng đã xây dựng quyết định này trên quan điểm bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng là công việc của toàn xã hội, của tất cả các cơ quan, bộ, ngành, cha mẹ, mọi thành phần trong xã hội, tổ chức chính trị xã hội. Như vậy thì công tác bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng mới hiệu quả được, chứ không phải một cơ quan quản lý nhà nước nào có thể làm được hết việc đó.

Như ông Đặng Hoa Nam vừa nói, ngay trong Quyết định 830/QĐ-TTg thì tất cả những bộ, ngành, địa phương đều có trách nhiệm trong công tác bảo vệ trẻ em và đặc biệt bốn bộ chính liên quan đến nhiều đến trẻ em là: Bộ Lao động Thương binh Xã hội, Bộ Thông tin Truyền thông, Bộ Công an và Bộ Giáo dục Đào tạo.

Giải pháp thứ nhất là pháp lý, thứ hai là giáo dục truyền thông, thứ ba là giải pháp kỹ thuật, thứ tư là mạng lưới bảo vệ và thứ năm là công tác hợp tác quốc tế. Mỗi giải pháp thì chúng ta cũng đều đã có những triển khai nhất định. Ví dụ như hành lang pháp lý, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cũng đã trình Chính phủ ban hành một nghị định về xử phạt đối với những hành vi xâm hại trẻ em. Đấy là căn cứ pháp lý rất tốt để răn đe những hành vi xâm hại. Chúng ta cũng tổ chức được rất nhiều chương trình, từ công tác tuyên truyền mà Cục Trẻ em liên tục triển khai, Bộ Thông tin Truyền thông đã phối hợp từ xa để tổ chức các chương trình an toàn cho trẻ em trên môi trường mạng.

Về kỹ thuật, chúng tôi đã đưa ra một số biện pháp kỹ thuật. Ví dụ như những công cụ có thể giúp cha mẹ kiểm tra xem trang web mà trẻ em truy cập vào có mức độ độc hại thế nào, có nên truy cập hay không. Hiện nay, mạng lưới ứng cứu bảo vệ trẻ em trên trường mạng có sự tham gia của các cơ quan, tổ chức nhà nước và các doanh nghiệp, các tổ chức phi Chính phủ, quốc tế cũng tham gia chung tay bảo vệ trẻ em.

Tuy nhiên, trong tất cả những biện pháp cần có sự hợp tác của tất cả các thành phần, đặc biệt là những người liên quan trực tiếp đến trẻ em. Thứ nhất là chính trẻ em, cha mẹ và nhà trường. Thứ hai là phải chia sẻ cho trẻ kỹ năng lựa chọn nội dung truy cập.

Tuy nhiên, điều tôi vẫn luôn nhấn mạnh từ trước tới nay là công tác bảo vệ trẻ em chỉ có hiệu quả khi có sự hợp tác của tất cả thành phần, đặc biệt là những người liên quan trực tiếp tới trẻ em là chính trẻ em, cha mẹ và nhà trường.

Đối với trẻ em cần hai chữ “c”, thứ nhất là phải “cẩn thận”, thứ 2 là phải “chia sẻ”. Cẩn thận là các cháu khi vào các nội dung truy cập cần xem nên vào hay không. Chữ “c” thứ 2 là “chia sẻ”, tức là khi các cháu gặp các sự cố thì phải chia sẻ với người thân của mình.

Đối với cha mẹ và giáo viên cũng cần 2 chữ "c", đó là “chú ý” và “che chở”. "Chú ý" là chúng ta phải để ý các cháu truy cập vào trang web nào, tương tác với ai trên môi trường mạng, kết bạn với ai? “Che chở” là khi các cháu gặp sự cố chúng ta phải thực sự là chỗ dựa cho các cháu. Tránh tình trạng khi gặp sự cố, thay vì che chở lại làm những hành động gây tổn thương cho các cháu. Đây là điều mà chúng tôi muốn nhấn mạnh về các biện pháp bảo vệ trẻ em. Quan trọng nhất là làm sao trang bị cho trẻ em một hệ miễn dịch và thường xuyên tiêm “vaccine số” cho trẻ để trẻ có một hệ miễn dịch thật tốt, có thể tự bảo vệ được mình trên môi trường internet.

Bà Leo Thị Lịch, Ủy viên Thường trực Hội đồng Dân tộc của Quốc hội

Theo tôi, để bảo vệ trẻ em, trong đó có trẻ em miền núi khỏi tình trạng xâm hại trên môi trường mạng thì thời gian tới gia đình, nhà trường và xã hội cần có một số giải pháp cũng như định hướng.

Trước hết, Chính phủ cần tăng cường công tác chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương phải có giải pháp chuyển biến thật căn cơ đối với công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo dục bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Đó chính là trang bị kiến thức, kỹ năng phòng chống, trước hết là cho bậc phụ huynh vì tôi cho rằng trong việc này phụ huynh học sinh phải là hạt nhân, là lá chắn đầu tiên bảo vệ con cái của mình.

Đối với nhà trường, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần có nội dung liên quan đến kiến thức bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, đưa vào chương trình học tập ngoại khóa cũng như tuyên truyền qua các buổi sinh hoạt đoàn, đội, thậm chí ở địa phương trong dịp nghỉ hè.

Đối với nhóm trẻ em học sinh đặc biệt khó khăn - nhóm có nguy cơ là bị bạo hành trên không gian mạng nhiều hơn, tôi đề nghị giữa nhà trường và gia đình cần có thông tin trao đổi cụ thể hơn nữa trong những buổi họp phụ huynh để tăng cường cho họ khả năng tiếp cận thông tin.

Hệ thống chính trị ở cơ sở như Hội Nông dân, Hội phụ nữ, rồi Đoàn thanh niên… cần tổ chức tuyên truyền tới những đoàn viên, hội viên là phụ huynh học sinh để có kiến thức này bảo vệ con em trong thời gian tới.

Cùng với đó, nhà trường cũng cần giáo dục định hướng thông qua các kỳ sinh hoạt ngoại khóa, để đảm bảo rèn luyện, tập huấn kỹ năng tự bảo vệ cho các em học sinh trên không gian mạng và sử dụng mạng như thế nào cho hiệu quả.

Còn đối với phụ huynh học sinh, hiện nay gia đình là nôi nuôi dưỡng trẻ từ khi sinh ra, lớn lên và trưởng thành. Do vậy bố mẹ ở những vùng sâu, vùng xa, khó khăn  rất cần thêm những chương trình, dự án lồng ghép về dinh dưỡng, về chăm sóc trẻ em, về phòng, chống dịch cho trẻ em. Từ những chương trình đó lồng ghép những kiến thức về bảo vệ sức khỏe cho trẻ em trên không gian mạng thì sẽ hiệu quả và bậc cha mẹ phụ huynh cũng được trang bị luôn kiến thức cơ bản.

Gia đình cũng cần phải có sự trao đổi với trẻ thật cởi mở, thoải mái giữa bố con, mẹ con. Bởi hiện nay các bậc phụ huynh thường mải đi làm ăn nói chung, ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số thì hầu như không đi làm ở các khu công nghiệp thì cũng lên nương rẫy. Do vậy, cơ hội hàng ngày tiếp cận, trao đổi với con cái về những vấn đề để răn dạy cũng rất khó. Trong vùng đặc biệt khó khăn, chúng ta cần quan tâm đến hệ thống chính trị tại địa phương là nhiều hơn, để các hội, đoàn thể vào cuộc mới giúp được các bậc phụ huynh khả năng bảo vệ con cái trước nguy hại, lạm dụng trên môi trường mạng.

Chúng ta cần có những chương trình xóa đói giảm nghèo để làm sao hỗ trợ gia đình trong phát triển kinh tế và từ đó nhận thức được tăng lên, sẽ hạn chế được các mối đe dọa đối với con em mình ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Ông Vũ Xuân Cường , Phó Trưởng phòng Phóng viên, báo Tin tức - TTXVN

Cách đây 10 năm khi tôi được phân công theo dõi mảng an sinh xã hội trong đó công tác bảo vệ trẻ em. Hồi đó, vấn đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, liên quan nhiều đến chơi game, facebook, google… Nhưng ngày nay internet phủ sóng gần hết cả nước, dự kiến năm nay phủ sóng nốt đến 200 thôn bản còn lại.

Mạng internet phủ rộng như vậy và chúng ta hiện có nhiều thiết bị thông minh được các phụ huynh đang sử dụng và đến lượt các trẻ em sử dụng. Trong quá trình trẻ em sử dụng các thiết bị này, hiện có công nghệ trí tuệ nhân tạo AI dùng thuật toán xu hướng tìm kiếm, vô tình khi trẻ em sử dụng có 1 video nào dừng lại xem 1 lúc thì sau đó các thuật toán hướng đến dạng tất cả các video khác có nội dung tương tự cho trẻ em xem và vô tình sẽ ngày càng nhiều thông tin xấu độc đến với trẻ em. Vừa qua, đơn vị chức năng đã chỉ ra 6 sai phạm của Tiktok, trong đó có nói đến các hình ảnh xấu độc ảnh hưởng đến trẻ em.

Những nội dung trên môi trường mạng tác động đến trẻ em có cả thông tin xấu và tốt. Do đó, Cục Trẻ em và các đơn vị hữu quan đã có giải pháp pháp tuyên truyền và giáo dục bảo vệ trẻ em. Trong quá trình hoàn thiện hành lang pháp lý đây là một trong những giải pháp như anh Nam chia sẻ là một loại vaccine và là giải pháp bền vững để tự phòng ngừa.

Xét về mặt truyền thông chúng tôi thường phân ra thành 3 loại: Truyền thông public, truyền thông 1 – 1 và truyền thông theo nhóm hoặc khu vực. Dưới góc độ báo chí thường truyền thông public nhiều hơn. Ví dụ như Báo Đại biểu Nhân dân, Thông tấn xã Việt Nam sẽ có phóng viên chuyên trách theo dõi từng mảng. Ngoài những thông tin sự vụ, sẽ có những tin bài chuyên sâu. Về truyền thông theo nhóm hoặc khu vực thì có từng nhóm theo dõi liên quan từng khu vực, ví dụ khu vực miền núi TTXVN có nhóm theo Đề án 1142 theo dõi trẻ em miền núi. Truyền thông 1-1 thường là trả lời bạn đọc, còn ở góc độ rộng hơn truyền thông không chỉ báo chí mà còn các cơ quan ban ngành, các hiệp hội cùng làm công tác này. Tôi đánh giá cao Tổng đài 111, đây là góc độ tư vấn nhưng cũng là truyền thông vì tư vấn những vấn đề cụ thể về từng trường hợp, cụ thể. Báo chí có các bạn đọc gọi đến nhưng tư vấn chỉ mức độ và đều hướng dẫn gọi Tổng đài 111.

Tôi nhận thấy, phủ rộng truyền thông rộng khắp nhất là vấn đề thực thi bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng rất hữu ích. Cuộc thi về nội dung này dành cho học sinh cơ sở năm 2022 đã thu hút 600.000 em, dự kiến năm nay thu hút khoảng 1 triệu chiếm 80% số học sinh. Đây là đối tượng đang khá ẩm ương và rất thích hướng tới sử dụng nhiều internet.

Về các khó khăn khi truyền thông việc bảo vệ trẻ em trên báo chí, tôi thấy hiện báo chí thường chạy theo sự vụ nhiều, nhất là các vụ việc như Thơ Nguyễn, Nờ ô nô đã cấm các tiktoker thì chỉ là các sự vụ. Vấn đề hiệu quả thông tin, báo chí truyền thông chính thống sẽ tác động nhiều đến bố mẹ, còn đối với trẻ em có những ngôn ngữ riêng: thế hệ X có kiểu nói của X, thế hệ genZ có kiểu nói của genZ. Nếu không nói theo kiểu các thế hệ thì khó có thể truyền tải thông tin và đạt hiệu quả.

Dưới góc độ cơ quan báo chí, tôi đề xuất và mong muốn có nhiều thông tin hơn từ các cơ quan nhà nước đến các cơ quan báo chí. Khi có các sự vụ xảy ra, báo chí thường hỏi các chuyên gia nhưng mỗi chuyên gia nói một cách khác nhau. Do đó, các cơ quan quản lý nhà nước nên có những phát ngôn ngay từ đầu để cơ quan báo chí lan tỏa thông tin. Thứ hai là tiếp cận thông tin cho các thế hệ có những video clip ngắn, nhắm đối tượng nào phải nói ngôn ngữ của đối tượng đó.

Đồng thời, nên tập huấn cho các phóng viên. Vì báo chí có sự luân chuyển phóng viên, không phải mãi làm một mảng. Khi phóng viên viết bài lên có vấn đề tiêu cực trẻ em, yêu cầu chụp ảnh sau lưng, xin phép người giám hộ, hoặc phải viết tắt tên… 

Ông Mark Kavenagh, Cố vấn bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, Văn phòng UNICEF khu vực Đông Á và Thái Bình Dương:

Tôi sẽ tập trung vào khu vực Đông Nam Á vì đây là chuyên môn của tôi và tôi cũng đã có những số liệu trong quá trình làm nghiên cứu này. 

Khuyến nghị đầu tiên của tôi liên quan đến cải cách pháp luật. Chúng ta cũng đã có một hành lang pháp lý để bảo vệ trẻ em trên mạng. Tuy nhiên, tôi thấy rằng, hành lang pháp lý này cũng đã tương đối cũ, trong đó nhiều quốc gia có những hệ thống pháp lý mới hơn để bảo vệ trẻ em.

Chúng ta cần cải cách hệ thống pháp lý, cần cập nhật để phù hợp hơn với tình hình mới. Trong quá trình này, chúng ta cũng phải sử dụng những công nghệ mới để có thể cập nhật hơn về tình hình, đặc biệt là việc phát hiện những tài liệu, hình ảnh, nội dung xâm hại, khiêu dâm trẻ em trên mạng. Câu hỏi đặt ra là, làm thế nào để có thể phát hiện được những tài liệu này một cách nhanh chóng. Làm thế nào để chúng ta có thể kiểm soát được những thuật toán mới. Bởi vì, những thuật toán này sẽ đẩy những thông tin mà người dùng yêu thích lên đầu tiên để xuất hiện trên các màn hình của người sử dụng và điều này rất có thể ảnh hưởng đến trẻ em. Tôi thấy rằng, chúng ta cũng cần cân nhắc, chú trọng vấn đề này. Tất nhiên, ngoài những lợi ích của công nghệ thông tin mới thì chúng ta cũng cần phải cân nhắc đến những ảnh hưởng trong tương lai.

Khuyến nghị thứ hai, chúng ta cũng cần cân nhắc đến các nội dung livestream, những hình ảnh khiêu dâm trẻ em trên mạng hoặc là những sản phẩm này, những hình ảnh về khiêu dâm trẻ em làm thế nào để có thể kiểm soát được những hình ảnh này? Tôi nghĩ rằng, đây là vấn đề khó cho các cơ quan chức năng và cảnh sát để có thể thu thập được những chứng cứ nhằm khởi tố tội phạm.

Tôi cũng đã nói rằng, tội phạm có thể sử dụng nhiều nền tảng mạng xã hội khác nhau để dụ dỗ, lôi kéo, mời chào trẻ em tham gia vào những nền tảng mạng xã hội có hoạt động khiêu dâm hoặc là các hình thức, hoạt động xâm hại khác. Tôi cũng biết rằng, trong các nước Đông Nam Á đã đưa ra những kế hoạch để ngăn ngừa và tìm hiểu định vị được những tài liệu khiêu dâm trẻ em và Việt Nam cũng là một phần trong đó. Đây là một trong những cách giúp Việt Nam có thể hiệu quả hơn trong quá trình cải cách pháp luật.

Khuyến nghị thứ hai tôi muốn đề cập là đưa ra những cuộc đối thoại hoặc là những hợp tác giữa các nước Châu Á, không chỉ Việt Nam và các nước khác. Chúng ta cũng có thể mời các quốc gia khác tham gia để có thể trao đổi về các vấn đề như cải cách luật pháp hoặc đào tạo, tập huấn cho những người trực tiếp làm công việc này.

Tôi cho rằng, một điều rất quan trọng mà chúng ta cũng cần nhấn mạnh, đó là mọi người cũng cần bảo đảm và phát huy được vai trò của những người làm công tác bảo vệ trẻ em, để chúng ta có thể hiểu được rằng những nền tảng mạng xã hội mà trẻ em đang sử dụng là gì. Ngoài ra, chúng ta cũng cần bảo đảm rằng, ngoài luật còn cần những quy định có thể áp dụng được cho các công ty, để họ có thể tuân thủ, chứ không phải đưa ra những quy định quá khó khăn cho các công ty.

Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần những thông tin và sự phối hợp với các doanh nghiệp trong việc cảnh báo về các vụ việc lạm dụng tình dục trẻ em trên môi trường mạng.

Tôi cho rằng, gia đình chính là hạt nhân cho các giải pháp. Gia đình và cộng đồng cần có được những kiến thức phù hợp để có thể bảo vệ được chính những người thân của mình, con cái của mình trên không gian mạng.

Rất nhiều gia đình còn dè dặt trong việc chia sẻ thông tin liên quan đến bạo lực tình dục hoặc là lạm dụng khai thác, bóc lột trẻ em trên mạng. Do đó, chúng ta cần định hướng cho gia đình cũng như cộng đồng nâng cao kiến thức về lĩnh vực này.

Trước đây tôi cũng đã làm việc với nhiều tổ chức để đưa ra các dự án bảo vệ trẻ em. Trong đó, chúng tôi luôn coi trọng việc tăng cường nhận thức cho các gia đình trong việc này bằng việc tổ chức những khóa đào tạo dành cho gia đình. Các lớp học này cũng đã được thực hiện ở Việt Nam...

MC: Năm 2021, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 830 phê duyệt Chương trình Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025. Đây là lần đầu tiên Việt Nam ban hành một chương trình ở cấp quốc gia riêng về vấn đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Việc ban hành chương trình cấp quốc gia bảo vệ trẻ em trên mạng là cụ thể hóa một bước việc thực hiện Nghị quyết số 121/2020/QH14 ngày 19.6.2020 của Quốc hội về tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em và là thông điệp mạnh mẽ, thể hiện sự quyết tâm của Chính phủ bảo vệ thế hệ công dân số tương lai.

Chương trình đề ra một số mục tiêu cụ thể như: 100% trường tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông và các cơ sở bảo vệ, nuôi dưỡng trẻ em định kỳ tổ chức chương trình tuyên truyền, giáo dục kiến thức, kỹ năng cần thiết cho trẻ để tham gia môi trường mạng an toàn. 100% trẻ em là nạn nhân bị xâm hại trên môi trường mạng được hỗ trợ, can thiệp khi có yêu cầu từ bản thân trẻ em hoặc từ người thân, cộng đồng xã hội.

Bà Nguyễn Thị Mai Thoa, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội

Trong thời gian qua, chúng tôi cho rằng hệ thống pháp luật về chăm sóc, bảo vệ và giáo dục trẻ em nói chung và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng đã rất được quan tâm xây dựng và thường xuyên được cập nhật, điều chỉnh để cho phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Hệ thống văn bản pháp luật về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng được bao quát khá toàn diện các nội dung, các yêu cầu đặt ra từ thực tiễn. Có thể thấy rằng, ở nhiều cấp độ khác nhau đều đã có văn bản được ban hành.

Theo đó, ở mức độ cao nhất là các văn bản được ban hành bởi Quốc hội, có một hệ thống các luật liên quan đến lĩnh vực bảo vệ trẻ em và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Ví dụ như: Luật Trẻ em, Luật An ninh mạng, Luật An toàn thông tin mạng và Luật Tiếp cận thông tin; Nghị quyết số 121/2020/QH14 ngày 19.6.2020 Về tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em, và các nghị quyết có liên quan khác, ví dụ như các Nghị quyết về phát triển kinh tế xã hội hằng năm, Nghị quyết về giám sát, Nghị quyết chất vấn… đều có những nội dung liên quan đến công tác tăng cường việc bảo vệ, chăm sóc trẻ em, trong đó có bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng.

Cùng với đó, Chính phủ cũng đã ban hành rất nhiều văn bản pháp lý, trong đó có các nghị định liên quan đến quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ internet và thông tin mạng, các nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành các văn bản luật như đã nói ở trên, các nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực liên quan đến việc cung cấp thông tin trên mạng internet. Các hoạt động báo chí, xuất bản, các hoạt động bảo đảm an ninh mạng… đều có những quy định liên quan đến vấn đề bảo vệ trẻ em.

Chính phủ và các bộ, ngành liên quan cũng đã ban hành nhiều văn bản khác như các chỉ thị, quyết định, thông tư… Đặc biệt là các bộ trực tiếp phụ trách về lĩnh vực này như Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; Bộ Thông tin và Truyền thông; Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đều có những văn bản liên quan đến việc bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng.

Chúng tôi cho rằng hệ thống pháp lý liên quan đến vấn đề này đã được bao quát tương đối đầy đủ các nội dung ở các cấp độ khác nhau. Tuy vậy, với sự phát triển rất nhanh của lĩnh vực viễn thông cũng như công nghệ thông tin truyền thông, để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, các nội dung các văn bản cần phải liên tục được điều chỉnh, chỉnh lý để cập nhật những vấn đề mới phát sinh từ thực tiễn, từ đó đáp ứng được nhu cầu bảo vệ trẻ em trên không gian mạng hiện nay.

Ông Đặng Hoa Nam, Cục trưởng Cục Trẻ em, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội:

Trước hết, chúng tôi cũng thống nhất với nhận định của bà Nguyễn Thị Mai Thoa về việc chúng ta đã có những nỗ lực về không ngừng hoàn thiện khuôn khổ pháp luật và chính sách để tăng cường việc bảo vệ trẻ em ở trên môi trường mạng.

Tuy nhiên, chúng ta cũng gặp một thách thức rất là lớn, đó là cách mạng công nghiệp 4.0 nói chung và công nghệ thông tin nói riêng, công nghệ internet, môi trường mạng nói riêng đang phát triển rất nhanh, gây áp lực cho những người hoạch định chính sách và xây dựng pháp luật. Ví dụ như ChatGPT chẳng hạn, một phần mềm trí tuệ nhân tạo làm chúng ta ngỡ ngàng. UNICEF cũng đã gióng lên  cảnh báo nguy cơ về những vấn đề liên quan đến tác động của trí tuệ nhân tạo, trong đó có ChatGPT đối với trẻ em, và việc bảo vệ trẻ em ở trên môi trường mạng. Do đó, quá trình không ngừng hoàn thiện pháp luật và chính sách để tạo cho trẻ em môi trường an toàn, không gian an toàn và khuyến khích sự sáng tạo, tương tác đẩy mạnh trên môi trường mạng là một yêu cầu rất bức thiết và lâu dài.

Theo tôi, trong quá trình hoàn thiện pháp luật, chính sách về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, chúng ta cần chú ý 4 quan điểm và cách tiếp cận sau:

Thứ nhất là các hành vi, hậu quả của vi phạm quyền trẻ em nói chung, xâm hại trẻ em nói riêng trên môi trường mạng thì phải có những chế tài ngăn chặn, xử lý tương ứng với những hành vi ở trong đời thực. Cần chú ý việc đánh giá hậu quả của nó tác động đến đối tượng trẻ em trước mắt và lâu dài, đặc biệt là liên quan đến vấn đề tâm lý, tình cảm, đạo đức và sức khỏe tâm thần.

Khi xây dựng Luật Trẻ em 2016, trong Ban soạn thảo, tổ biên tập cũng đã dự kiến đưa vào trong Luật một nguyên tắc về những việc xâm hại trẻ em trên môi trường mạng, trong không gian mạng thì phải bị xử lý giống như những tác hại ở trên đời thực. Tất nhiên, thời điểm đó, sự bộc lộ của đời sống thực tế khiến Ban soạn thảo cân nhắc có đưa nội dung này vào quy định trong Luật hay không. Tuy nhiên, đến thời điểm này đã cho chúng ta những vấn đề và bài học để có thể đưa vào luật nguyên tắc này.

Thứ hai là tăng cường trách nhiệm bảo vệ quyền trẻ em nói chung và bảo vệ trẻ em nói riêng, phòng, chống xâm hại trẻ em của các cơ quan, tổ chức, cá nhân, gia đình, nhà trường ở trong đời thực như thế nào thì tương ứng như vậy ở trên môi trường mạng. Quan điểm này đã được Bộ trưởng Bộ Thông tin và truyền thông phát biểu giải trình trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội về vấn đề thương mại điện tử, thương mại số. Chúng tôi ủng hộ quan điểm này và hoàn toàn có thể áp dụng trong lĩnh vực về bảo vệ trẻ em và bảo vệ quyền trẻ em.

Thứ ba, chúng ta phải tăng nặng, dùng những chế tài và xử lý đủ răn đe đối với hành vi lợi dụng môi trường mạng để xâm hại trẻ em. Ví dụ, xâm hại trẻ em nhỏ tuổi hay lợi dụng các vị thế, uy tín đối với trẻ em để có những hành vi trục lợi hoặc xâm hại trẻ em ở trên không gian mạng và môi trường mạng. Gần đây chúng ta thấy có những nghệ sĩ, những người nổi tiếng, youtuber, blogger, facebooker có lượng tương tác và người theo dõi rất lớn trên môi trường mạng, nhưng những hành vi của họ nêu gương xấu, thậm chí là lợi dụng sự nổi tiếng đó để thu lợi bất chính, xâm hại những người hoạt động trên môi trường mạng nói chung và trẻ em nói riêng. Nhưng chúng ta thiếu căn cứ pháp lý để xử lý và đánh giá hậu quả.

Thứ tư, chúng ta cần phải nhấn mạnh đến trách nhiệm của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân cung cấp dịch vụ trên môi trường mạng và thu lợi từ môi trường mạng. Điều này thể hiện trước hết trong việc họ phải chặn, lọc, gỡ những thông tin, hành vi mà nó gây hại cho trẻ trên môi trường mạng. Họ cũng phải là những người đưa ra giải pháp về mặt kỹ thuật để bảo vệ trẻ và trong những quy định pháp lý thì chúng ta phải nhấn mạnh việc phòng ngừa.

Tôi luôn luôn nhấn mạnh đến vấn đề phòng ngừa. Cho dù lĩnh vực công nghệ thông tin, môi trường mạng có những diễn biến rất khó lường nhưng về quy định pháp luật, chính sách chúng ta phải luôn có những quy định mở để nhấn mạnh trách nhiệm phòng ngừa, trách nhiệm bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân, những người cung cấp dịch vụ thu lợi ở trên môi trường mạng, thu lợi kể cả về mặt vật chất lẫn uy tín cá nhân với sự nổi tiếng của mình thì cũng phải được quy định trong pháp luật.

Tại một số hội thảo quốc tế từ 15, 20 năm trước khi mà trên môi trường mạng mới chỉ có những website, những trang thông tin mạng hoạt động và chưa có những mạng xã hội như bây giờ thì rất nhiều nhà nghiên cứu đã khẳng định rằng, nếu như chúng ta không ràng buộc trách nhiệm của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân hoạt động trên môi trường mạng và thu lợi từ môi trường mạng, thu lợi từ công nghệ thông tin thì rất khó để bảo vệ người dân và bảo vệ trẻ em. Đến thời điểm này, những vấn đề liên quan đến các doanh nghiệp hoạt động mà đặt máy chủ ở nước ngoài trong khi pháp luật của chúng ta chưa có được các biện pháp về mặt kỹ thuật, ngăn chặn, xử lý của các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan an ninh mạng thì chúng ta đã bộc lộ những khe hở về mặt pháp luật.

Do đó, tôi cho rằng, trong quá trình củng cố hệ thống pháp luật, cơ sở pháp lý về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng thì chúng ta cần phải chú ý tới 4 quan điểm tiếp cận như trên.

Bà Nguyễn Thị Mai Thoa, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội:

Tôi đồng ý với các cách tiếp cận mà ông Đặng Hoa Nam đã trình bày. Chúng tôi cho rằng, trong thời gian tới, khi chúng ta tiếp tục sửa đổi những văn bản hiện hành quy định về vấn đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, 4 cách tiếp cận này rất đáng lưu ý và cần phải được tham khảo. Đặc biệt, chúng tôi thấy rằng, rất cần phải nhận diện một cách đầy đủ cho đến thời điểm này, những hành vi nào là hành vi xâm hại trẻ em trên môi trường mạng, những hành vi nào có nguy cơ có thể xâm hại trẻ em trên môi trường mạng, để chúng ta quy định đầy đủ ở trong các văn bản pháp luật.

Bên cạnh đó, chúng ta cũng phải cần phải quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức có liên quan. Ngoài các cơ quan quản lý nhà nước, còn có trách nhiệm của các doanh nghiệp khi phải đưa ra những biện pháp kỹ thuật như ông Đặng Hoa Nam đã nói. Ngoài ra, phải quy định trách nhiệm, và tương ứng với các hành vi vi phạm còn quy định các biện pháp xử lý khi có hành vi vi phạm đó. Ví dụ như ở mức độ nào thì xử lý hành chính, ở mức độ nào xử lý hình sự. Khi quy định được cụ thể các hành vi, nhận diện được cụ thể các hành vi vi phạm, chúng ta mới quy định được một mức xử phạt mà khi áp dụng trên thực tế có đủ mức độ răn đe, cảnh báo cho hành vi vi phạm tiếp theo. Đó là những vấn đề chúng tôi cho rằng rất đáng lưu ý trong việc tiếp tục sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ trẻ em trên không gian mạng trong thời gian tới.

Ông Nguyễn Đức Tuân, Giám đốc Trung tâm Ứng cứu khẩn cấp không gian mạng Việt Nam, Bộ Thông tin và Truyền thông:

Hiện nay, công nghệ thay đổi liên tục, hành lang pháp lý chúng ta cũng khó đáp ứng được mặc dù các văn bản của Quốc hội, của Chính phủ và các bộ, ngành thì cũng đầy đủ và có sự quan tâm rất lớn đối với trẻ em nhưng chưa thể nào đáp ứng được. Bộ Thông tin và tin Truyền thông đang được Chính phủ giao soạn thảo dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 72/2013/NĐ-CP quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng. Trước đây Nghị định 72 không đề cập đến trẻ em nhưng bây giờ trẻ em là một căn cứ lớn cho việc đưa các nội dung quản lý liên quan bảo vệ trên môi trường mạng vào trong dự thảo nghị định.

Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 72/2013/NĐ-CP cũng đã đưa ra khái niệm hành vi xâm hại trẻ em trên môi trường mạng là thế nào, cũng như thông tin độc hại đối với trẻ em trên môi trường mạng là thế nào?

Ngoài ra, Dự thảo nghị định xác định việc bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, bảo vệ thanh, thiếu niên trên môi trường mạng là một trong những biện pháp quản lý quan trọng để thúc đẩy sự phát triển của internet cũng như để quản lý internet một cách hiệu quả. Chúng ta chưa chú trọng nhiều đến việc bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng thì bây giờ chúng ta sẽ quan tâm nhiều hơn đến vấn đề này.

Đối với mạng xã hội, chúng ta sẽ có một số biện pháp như: đối với những mạng xã hội mà có lượng người dùng lớn hoặc là những kênh thông tin có lượng người dùng lớn như kênh có 10.000 người theo dõi trở lên thì sẽ áp dụng một số biện pháp như: yêu cầu phải có cung cấp thông tin xác thực, phải có đầu mối liên hệ, thậm chí họ phải chịu trách nhiệm gỡ bỏ những nội dung có hại khi có yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền trong một khoảng thời gian.

Đặc biệt đối với những khiếu nại có căn cứ thì trong vòng khoảng 2 ngày là phải gỡ bỏ và phải có bộ phận chuyên trách xử lý các yêu cầu để cơ quan quản lý có thể sẵn sàng phối hợp khi cần. Cùng đó, phải có thêm biện pháp giới hạn thời gian sử dụng cho trẻ em, tức là xác thực định danh trẻ em và giới hạn khoảng 120 phút/ngày.

Trong các biện pháp quản lý, cũng cần nói đến trách nhiệm của cơ quan, tổ chức tham gia bảo vệ trên mạng. Đối với những mạng xã hội lớn phải có biện pháp quản lý. Ví dụ như mạng xã hội có lượng người dùng lớn thì phải có cảnh báo các nội dung không phù hợp với trẻ em, có tính năng thông báo các nội dung gây hại trẻ em, chặn lọc các nội dung gây hại cho trẻ em, các tài khoản có hành vi xâm hại trẻ em, thực hiện việc đăng ký độ tuổi. Trong trường hợp trẻ em có đăng ký tài khoản sử dụng thì phải có biện pháp giúp cha mẹ, người chăm sóc trẻ em giám sát các hoạt động của trẻ em.

Trên đây là một số nội dung mà chúng tôi nghĩ rằng trong thời gian tới nếu đưa vào sử dụng sẽ tạo hành lang pháp lý chặt chẽ hơn để bảo vệ trẻ em. Đặc biệt, sẽ giúp cơ quan quản lý nhà nước và người dân có công cụ kiểm soát, quản lý các mạng xã hội nhằm bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng một cách hiệu quả hơn.

Theo các chuyên gia, các cơ quan chức năng cần tăng cường vai trò của gia đình, cha mẹ và trường học trong việc huấn luyện, giám sát, hướng dẫn trẻ em sử dụng mạng an toàn, biết cách nên và không nên khi sử dụng các tiện ích, ứng dụng trên mạng cũng như cách nhận biết các thông tin, video clip độc hại, không phù hợp, cách kiểm soát thông tin cá nhân.

Một lần nữa, trân trọng cảm ơn các vị khách quý đã tham gia Tọa đàm. Mong gặp lại quý vị trong lần đối thoại lần sau.