Thách thức môi trường nghiêm trọng

Ngày 24.4, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Kiểm soát và cải thiện chất lượng môi trường không khí tại Việt Nam”.

Tại đây, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành cho biết, ô nhiễm không khí đang là một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nước ta, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Số liệu quan trắc và chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại hai thành phố này thường xuyên ở mức trung bình, có xu hướng suy giảm và ghi nhận tình trạng ô nhiễm gia tăng trong thời gian gần đây. Nồng độ bụi mịn PM2.5 nhiều thời điểm vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, thậm chí vượt xa ngưỡng khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Theo Thứ trưởng Lê Công Thành, ô nhiễm không khí bắt nguồn từ nhiều nguồn phát thải khác nhau. Trong đó, các phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch, hoạt động xây dựng và cải tạo hạ tầng đô thị không kiểm soát tốt, cùng với phát thải từ các cơ sở sản xuất công nghiệp là những nguyên nhân chủ yếu. Ngoài ra, tình trạng đốt rơm rạ, chất thải và sinh khối ngoài trời ở khu vực nông thôn cũng góp phần không nhỏ.

Tại Hà Nội, tình trạng ô nhiễm thường gia tăng mạnh vào khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 4 năm sau, do ảnh hưởng của điều kiện thời tiết bất lợi như hiện tượng nghịch nhiệt, lặng gió và thiếu mưa. Trong khi đó, ở TP. Hồ Chí Minh, các nghiên cứu chỉ ra rằng mật độ giao thông dày đặc và hoạt động công nghiệp là hai yếu tố chính gây ô nhiễm.

Đáng chú ý, hiện có các thảo luận về vai trò của những nguồn phát thải tự nhiên và xuyên biên giới như bụi từ hoạt động nông nghiệp, cháy rừng, hay khói bụi từ các quốc gia lân cận trong việc làm trầm trọng thêm chất lượng không khí tại Việt Nam.

Trước thực trạng đáng lo ngại này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang triển khai nhiều nhiệm vụ trọng tâm. Trong đó, Cục Môi trường, đầu mối trực tiếp, đang phối hợp với các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp để kiểm kê phát thải tại các khu vực kinh tế trọng điểm ở cả miền Bắc và miền Nam. Kết quả kiểm kê sẽ phục vụ công tác phân tích dữ liệu, xây dựng mô hình hóa và kịch bản dự báo ô nhiễm. Hiện nay, một mô hình dự báo chất lượng không khí trong 48 giờ đã được đưa vào thử nghiệm tại Trung tâm Quan trắc Môi trường miền Bắc.

Bên cạnh đó, Bộ đang hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025 - 2030. Kế hoạch này bao gồm các nhóm giải pháp cụ thể liên quan đến năng lượng, giao thông, nguồn thải và hoạt động xây dựng.

Đặc biệt, dự kiến Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe máy, một nguồn gây ô nhiễm lớn tại đô thị, sẽ được ban hành vào tháng 5 hoặc tháng 6 năm nay. Theo Phó Cục trưởng Cục Môi trường Lê Hoài Nam, việc lùi thời điểm ban hành khoảng 1 - 2 tháng là để bảo đảm các quy định được rà soát kỹ lưỡng, có lộ trình áp dụng phù hợp với đặc thù từng địa phương, đặc biệt là tại các đô thị lớn đang ô nhiễm nặng như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh. Đây là một trong số những giải pháp để giảm thiểu ô nhiễm không khí, nhất là tại các đô thị lớn.

Chung tay xây dựng môi trường sống bền vững

Thứ trưởng Lê Công Thành cho rằng, cải thiện chất lượng không khí không phải là nhiệm vụ của riêng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, bên cạnh mục tiêu phát triển kinh tế hai con số trong giai đoạn tới, chúng ta phải chú trọng bảo vệ môi trường.

"Ngay giờ đây, chúng ta cần chung tay hành động để giữ gìn bầu trời xanh, bảo vệ sức khỏe người dân và xây dựng một môi trường sống bền vững", Thứ trưởng Lê Công Thành nhấn mạnh và kêu gọi các đối tác, tổ chức quốc tế tiếp tục đồng hành, hỗ trợ Việt Nam về công nghệ, tri thức và nguồn lực để thực hiện hiệu quả công tác quản lý chất lượng không khí.

Theo bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện UNDP tại Việt Nam, giải quyết ô nhiễm không khí là bước đi thiết yếu để Việt Nam đạt được các Mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030. Điều này đòi hỏi sự cải thiện hệ thống quan trắc, nâng cao năng lực dự báo và xây dựng dữ liệu đầy đủ về các nguồn phát thải. Bà cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của cách tiếp cận đa ngành, đa bên - huy động sự tham gia hiệu quả của Chính phủ, các bộ ngành, địa phương và cộng đồng quốc tế.

Chia sẻ kinh nghiệm của Bắc Kinh, nơi từng chịu ảnh hưởng nặng nề của khí thải từ phương tiện giao thông tại Trung Quốc, PGS. Zhang Shaojun, Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc) cho biết, nhờ thực hiện đồng bộ các tiêu chuẩn khí thải, tiêu chuẩn nhiên liệu và ứng dụng công nghệ kiểm soát tích hợp giữa phương tiện - nhiên liệu - giao thông, thành phố này đã cắt giảm 94 - 99% lượng khí thải ô nhiễm từ xe cộ so với kịch bản không kiểm soát. Các tác nhân ô nhiễm từ giao thông đường bộ CO, HC, NOX và PM2.5 đã giảm lần lượt 86%, 70%, 43% và 86% vào năm 2020 (so với năm 2000). Đối với Việt Nam, ông Zhang Shaojun cho rằng, việc xác định và kiểm soát hiệu quả các nguồn phát thải chính cần được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược môi trường trong giai đoạn phát triển tới.

Theo bà Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, chất lượng không khí kém là một trong những rủi ro lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng hiện nay. Nếu không hành động kịp thời, chúng ta sẽ phải trả giá bằng sự xói mòn của những thành tựu y tế đã dày công vun đắp trong nhiều thập kỷ. WHO cam kết tiếp tục cùng tham gia với Bộ Nông nghiệp và Môi trường hỗ trợ Chính phủ Việt Nam thực hiện các cam kết để mang lại bầu trời xanh, bà Angela Pratt khẳng định.