Quản lý hiệu quả nguồn gene quý hiếm

Kiểm soát nguồn gene và chia sẻ lợi ích là một trong những ưu tiên cao nhất trong chính sách bảo tồn và phát triển bền vững đa dạng sinh học (ĐDSH) ở nước ta. Kiểm soát thế nào và chia sẻ ra sao vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ khi tồn tại nhiều quy định bất hợp lý, xa rời thực tiễn.

 Nguồn: trangdulich.vn
Nguồn: trangdulich.vn
Từ quản lý nguồn gene…

Chính sách pháp luật muốn điều chỉnh có hiệu quả một vấn đề, trước tiên phải đưa ra khái niệm rõ ràng, mạch lạc làm cơ sở để xác định những đối tượng cụ thể. Đây cũng là mặt hạn chế trong quy định về kiểm soát nguồn gene. Khái niệm về nguồn gene, mẫu vật di truyền được đề cập trong Luật ĐDSH 2008 còn nhiều điểm mù mờ, gây khó hiểu. Theo đó, “nguồn gene bao gồm các loài sinh vật, mẫu vật di truyền trong khu bảo tồn, cơ sở bảo tồn ĐDSH, cơ sở nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ và trong tự nhiên”. Nếu định nghĩa như vậy thì nguồn gene sẽ bao gồm tất cả thực vật, động vật, vi sinh vật đồng nghĩa với mọi hoạt động của con người đều là tiếp cận nguồn gene.

“Hệ quả là muốn quản lý cũng không thể quản lý hết được vì đối tượng quá rộng. Thực tế đó đòi hỏi cần thu hẹp đối tượng nguồn gene định quản lý, nên chăng chỉ quản lý những nguồn gene quý hiếm có giá trị kinh tế cao, những nguồn gene có tiềm năng khai thác sử dụng” - Nguyên Cục trưởng Cục Bảo tồn ĐDSH, Bộ Tài nguyên – Môi trường Lê Thanh Bình nhấn mạnh.

Điều 55, 56 Luật ĐDSH quy định phân công các cấp trong quản lý nguồn gene bao gồm Nhà nước quản lý chung, ban quản lý khu bảo tồn, chủ cơ sở bảo tồn, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân được giao đất rừng, mặt nước và UBND xã. Như vậy, bất cứ nguồn gene nào cũng có chủ quản lý, song công cụ kỹ thuật để họ thực hiện nghĩa vụ của mình vẫn còn bỏ ngỏ.

Đơn cử như chưa có quy định về hợp đồng tiếp cận nguồn gene cũng như mẫu của hợp đồng, giấy phép tiếp cận nguồn gene khiến cho tổ chức, hộ gia đình và chính quyền cơ sở lúng túng không biết phải giữ nguồn gene như thế nào. Hay như quy định giao cho hộ gia đình, cá nhân có chức năng quản lý phải thông tin về nguồn gene cũng là điểm còn hạn chế bởi “không ai bắt anh nông dân có giống lúa phải thông tin cụ thể về nguồn gene giống lúa của mình” - Ts Nguyễn Đình Hòe, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam nói.

 Nguồn: hoasaigon.com.vn
Nguồn: hoasaigon.com.vn
... tới chia sẻ lợi ích

        

Theo nhiều địa phương, thách thức lớn trong quá trình thực thi các quy định của pháp luật về chia sẻ lợi ích từ việc tiếp cận nguồn gene là nước ta chưa có kinh nghiệm thực tiễn, còn thiếu nhiều chuyên gia về lĩnh vực này. Vấn đề đặt ra hiện nay là chưa có căn cứ chia sẻ lợi ích cho cộng đồng ở vùng đệm của các khu bảo tồn, mặc dù cộng đồng là đối tượng cần được ưu tiên, nhằm khuyến khích họ tham gia bảo tồn.

Ban quản lý, tổ chức khu bảo tồn nguồn gene sẽ được chia sẻ lợi ích từ nguồn gene đó theo quy định tại Khoản 2, Điều 61 Luật ĐDSH. Như vậy, cộng đồng sinh sống ở khu bảo tồn sẽ không được chia sẻ lợi ích từ nguồn gene nếu không thuộc đối tượng được giao quản lý. Hơn nữa, theo quy định pháp luật hiện hành thì diện tích vùng đệm không được tính vào diện tích khu bảo tồn nên càng không có căn cứ để chia sẻ lợi ích cho cộng đồng từ nguồn gen của khu bảo tồn. Giải pháp tốt nhất để bảo đảm được lợi ích của cộng đồng là phải có văn bản hướng dẫn thi hành Luật ĐDSH về quản lý và chia sẻ lợi ích từ nguồn gene, xác định cụ thể cộng đồng tại vùng đệm là một bên liên quan trong ba bên được chia sẻ lợi ích theo quy định tại Điều 61.

 

Một nội dung liên quan đến tiếp cận nguồn gene và chia sẻ lợi ích là quyền tác giả giống cây trồng, vật nuôi. Bảo hộ tốt quyền này sẽ bảo đảm cho việc chia sẻ công bằng lợi ích từ nguồn gene, đồng thời phát huy sức sáng tạo, tìm ra các giống cây trồng, vật nuôi hữu ích, từng bước phát triển bền vững đa dạng nguồn gene. Điều đó được cụ thể hóa trong Luật Sở hữu trí tuệ 2005, Nghị định 104/2006/NĐ - CP và Pháp lệnh Giống cây trồng 2003 nhưng mới chỉ đề cập tới nghiên cứu, chọn, tạo, đặt tên, công nhận giống cây, giống con mới còn quyền tác giả đối với giống cây trồng, vật nuôi vẫn chưa có quy định cụ thể, rõ ràng.

Với phương pháp liệt kê truyền thống như đưa ra danh mục các đối tượng hoặc trường hợp không được phép xuất khẩu, vấn đề xuất khẩu nguồn gene đã bước đầu được kiểm soát. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, Danh mục những giống cây trồng và vật nuôi quý hiếm không được xuất khẩu ra nước ngoài do Bộ NN và PTNT ban hành hay Danh mục những loài động vật, thực vật quý hiếm ban hành theo Nghị định 32/2006/NĐ - CP vẫn chưa bao quát tất cả những nguồn gene quý hiếm thuộc chủ quyền nước ta. Hệ quả là các nguồn gene sinh vật nằm ngoài những đối tượng nêu trên chỉ cần qua cửa kiểm dịch có thể mang ra nước ngoài. Thực tế cho thấy, không ít tổ chức, cá nhân nước ngoài trên danh nghĩa nghiên cứu khoa học, sưu tầm, du lịch đã mang nguồn gene của nước ta về để kinh doanh, tiến hành lai tạo giống mới hoặc khôi phục giống cho mục đích thương mại.

Môi trường

Samsung Electronics HCMC CE Complex khởi công dự án điện mặt trời mái nhà
Kinh tế

Samsung Electronics HCMC CE Complex khởi công dự án điện mặt trời mái nhà

Ngày 25.4, Công ty TNHH Samsung Electronics HCMC CE Complex (SEHC) chính thức khởi công dự án điện mặt trời mái nhà với công suất gần 28 MWp. Đây là dấu mốc quan trọng trong hành trình hiện thực hóa chiến lược phát triển bền vững và thể hiện rõ nét trách nhiệm xã hội của Tập đoàn Samsung tại thị trường Việt Nam.

Truyền thông hiệu quả - đòn bẩy giảm rác thải nhựa
Môi trường

Truyền thông hiệu quả - đòn bẩy giảm rác thải nhựa

Từ kinh nghiệm triển khai Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam” do Cục Biển và Hải đảo Việt Nam chủ trì, phối hợp triển khai cùng Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF - Việt Nam) cho thấy vai trò đặc biệt quan trọng của truyền thông – giáo dục trong việc đồng hành cùng chính sách, khơi dậy ý thức trách nhiệm, thay đổi hành vi góp phần giảm rác thải nhựa.

Ảnh minh họa
Xã hội

Sẽ ban hành kế hoạch quốc gia khắc phục ô nhiễm không khí

Ô nhiễm không khí đang trở thành thách thức môi trường nghiêm trọng tại nhiều đô thị lớn ở nước ta. Trước thực trạng này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025 - 2030 nhằm kiểm soát các nguồn phát thải lớn, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững.

TP. Hà Tĩnh giảm nhựa để phát triển bền vững
Môi trường

TP. Hà Tĩnh giảm nhựa để phát triển bền vững

Với tầm nhìn chiến lược và sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền, trong đó tập trung nâng cao nhận thức, phân loại tại nguồn, tăng cường tái chế, xử lý các điểm nóng…, thành phố Hà Tĩnh, tỉnh Hà Tĩnh đang trên hành trình xây dựng đô thị không rác thải nhựa, hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững.

Phú Yên: Đồng bộ giải pháp giảm rác thải nhựa, chú trọng bảo vệ môi trường biển
Môi trường

Phú Yên: Đồng bộ giải pháp giảm rác thải nhựa, chú trọng bảo vệ môi trường biển


Là một trong những địa phương ven biển tiên phong tham gia các chương trình giảm thiểu rác thải nhựa từ năm 2018, tỉnh Phú Yên đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, quyết liệt nhằm thực hiện hiệu quả công tác quản lý, giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa, đặc biệt là rác thải nhựa đại dương.

Quận Thanh Khê, Đà Nẵng: Điểm sáng giảm rác thải nhựa
Môi trường

Quận Thanh Khê, Đà Nẵng: Điểm sáng giảm rác thải nhựa

Trong bối cảnh ô nhiễm nhựa đang trở thành thách thức toàn cầu, cùng với mục tiêu của Đà Nẵng xây dựng hình ảnh Đô thị xanh, quận Thanh Khê đã và đang khẳng định vai trò là một trong những đơn vị tiên phong triển khai hiệu quả các mô hình, sáng kiến và giải pháp bền vững nhằm giảm thiểu rác thải nhựa.

TP. Rạch Giá, Kiên Giang: Quyết liệt xử lý điểm nóng về ô nhiễm
Môi trường

TP. Rạch Giá, Kiên Giang: Quyết liệt xử lý điểm nóng về ô nhiễm

Cùng với hoàn thiện khung chính sách, công tác xử lý các điểm nóng ô nhiễm được TP. Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang triển khai quyết liệt, kết hợp lắp đặt camera giám sát và trồng cây xanh để ngăn ngừa tái diễn. Nhờ đó, công tác quản lý và giảm thiểu rác thải nhựa đã đạt nhiều kết quả tích cực.

Huyện A Lưới, TP. Huế: Quản lý rác thải nhựa hiệu quả nhờ phát huy vai trò cộng đồng
Môi trường

Huyện A Lưới, TP. Huế: Quản lý rác thải nhựa hiệu quả nhờ phát huy vai trò cộng đồng

Với sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền địa phương cùng sự tham gia của cộng đồng, huyện A Lưới, TP. Huế đã cải thiện hệ thống quản lý rác thải với 150 thùng rác phục vụ phân loại tại các điểm công cộng và cơ quan, xây dựng hai trạm tập kết rác thải, qua đó đóng góp hiệu quả vào công tác quản lý rác thải nhựa trên địa bàn.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chỉ đạo tập trung khắc phục nhanh hậu quả do cháy rừng tại Quảng Ninh
Xã hội

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chỉ đạo tập trung khắc phục nhanh hậu quả do cháy rừng tại Quảng Ninh

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã ký Công điện số 36/CĐ-TTg ngày 13.4.2025 về việc tập trung khắc phục hậu quả do cháy rừng trên địa bàn phường Đại Yên, thành phố Hạ Long và thị trấn Bình Liêu, huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh; tiếp tục chủ động triển khai quyết liệt, đồng bộ, hiệu quả các giải pháp về phòng cháy, chữa cháy rừng.

Bài 1: Hiệu quả tích cực
Hoạt động của Đoàn ĐBQH

Bài 1: Hiệu quả tích cực

“Không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế”- đó là quan điểm chỉ đạo xuyên suốt của tỉnh Nghệ An nhằm phát triển bền vững. Giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành trên địa bàn tỉnh, Đoàn ĐBQH tỉnh ghi nhận: các nhiệm vụ bảo vệ môi trường nhận được sự quan tâm, lãnh đạo và chỉ đạo sâu sát từ Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, cùng với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành, địa phương đã mang lại hiệu quả tích cực.

Cần nỗ lực rất lớn để hạn chế sản phẩm nhựa dùng một lần
Môi trường

Cần nỗ lực rất lớn để hạn chế sản phẩm nhựa dùng một lần

Chỉ còn gần 8 tháng nữa, quy định không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, khu du lịch sẽ có hiệu lực. Điều này đòi hỏi nỗ lực rất lớn của các bên liên quan để bảo đảm tiến độ đề ra.

Nông dân sử dụng phân bón Đầu Trâu Bio-Canxi trong canh tác lúa. Ảnh: PV
Môi trường

Trả lại dinh dưỡng cho đất lúa

Đã đến lúc cần giải pháp quản lý rơm rạ theo hướng nông nghiệp tuần hoàn: biến rơm rạ thành phân bón hữu ích thay vì đốt bỏ, qua đó giảm ô nhiễm môi trường, giảm phát thải khí nhà kính và đồng thời tăng hiệu quả kinh tế cho người trồng lúa.

Nghệ An: Nhiều sai phạm tại Công ty CP Xi măng Sông Lam
Xã hội

Mỏ đá “tra tấn” hàng chục hộ dân tại Nghệ An

Từ khi mỏ đá tiếp tục hoạt động trở lại, hơn 30 hộ dân sống ở thôn Yên Xuân, xã Tân Xuân, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An luôn sống trong nỗi sợ hãi, “tra tấn” bởi khói bụi mịt mù và tiếng nổ mìn làm nứt nẻ nhà cửa từ mỏ đá thuộc khu vực Lèn Bút do Công ty TNHH Khoáng sản Tín Hoằng khai thác.