Đóng góp đáng kể cho kinh tế thủy sản và chăn nuôi
Giám đốc Truyền thông Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) Lê Hằng cho biết, surimi và bột cá là nhóm ngành đặc trưng và tiêu biểu tạo nên chuỗi kinh tế tuần hoàn của thủy sản. Nhóm ngành này không chỉ tạo công ăn việc làm cho nông, ngư dân và người dân tại các địa phương mà còn đóng góp đáng kể cho kinh tế thủy sản của đất nước và chăn nuôi nói chung.
Trong 5 năm qua, mỗi năm Việt Nam thu về 300 - 420 triệu USD từ sản phẩm surimi xuất khẩu, bao gồm cả surimi cá biển và surimi cá tra, chiếm 4 - 5% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam. Trong số hàng trăm sản phẩm thủy sản đông lạnh, chế biến, tươi, sống, khô… thì surimi là một phân khúc có dư địa và tiềm năng phát triển vì đặc thù phù hợp của nghề cá trong nước và xu hướng gia tăng tiêu thụ của thị trường thế giới.
Năm 2023, kim ngạch xuất khẩu ngành hàng chả cá và surimi của Việt Nam ước đạt 303 triệu USD, giảm 27% so với năm 2022. Trong tháng 1.2024, xuất khẩu surimi của Việt Nam đã có sự tăng trưởng khả quan, kim ngạch xuất khẩu đạt 26 triệu USD, tăng 32% so với cùng kỳ năm 2023.
Ngoài ra, hoạt động nuôi trồng thủy sản trong những năm gần đây ngày càng tăng cả về diện tích nuôi và sản lượng nên nhu cầu về thức ăn thủy sản tăng nhanh. Do đó, nhóm sản phẩm bột cá, một trong những nguồn nguyên liệu chính để sản xuất thức ăn chăn nuôi nói chung và thủy sản nói riêng cũng tăng theo đáng kể.
Mỗi năm, Việt Nam sản xuất 530.000 - 540.000 tấn bột cá, trong đó xuất khẩu 200.000 - 280.000 tấn, bao gồm cả bột cá sản xuất từ cá biển và bột cá sản xuất từ phụ phẩm cá tra. Đồng thời, nhập khẩu 130.000 - 140.000 tấn/năm bột cá có hàm lượng protein cao. Năm 2023 kim ngạch xuất khẩu bột cá của Việt Nam 120 - 130 triệu USD và nhập khẩu khoảng 100 - 110 triệu USD.
Công ty TNHH Việt Trường hoạt động trong ngành chế biến surimi và bột cá hơn 20 năm, xuất khẩu sản phẩm đến nhiều thị trường khác nhau ở châu Á. Giám đốc điều hành Ngô Minh Phương cho biết, việc sản xuất surimi giúp nâng cao giá trị kinh tế cho các loại cá nhỏ, cá tạp lên 40 - 50% so với việc bán nguyên liệu này để sử dụng mục đích khác. Thị trường nhập khẩu surimi chủ yếu là: Hàn Quốc, Thái Lan, Nhật Bản, Trung Quốc, Malaysia, Mỹ… Ngoài ra, phụ phẩm đầu cá, xương cá sau sản xuất surimi cũng được sử dụng triệt để vào sản xuất bột cá phục vụ ngành chế biến thức ăn chăn nuôi.
Quyết tâm gia nhập "câu lạc bộ tỷ đô"
VASEP dự báo, trong năm 2024 khi kinh tế thế giới phục hồi, xuất khẩu nhóm sản phẩm này sẽ tăng trở lại. Ngành sản xuất, xuất khẩu surimi và bột cá đang và sẽ phát triển mạnh vì là thành phần quan trọng trong một số món ăn, đặc biệt trong ẩm thực châu Á. Ngoài ra, người tiêu dùng ưa chuộng surimi vì giá trị dinh dưỡng cao, thời hạn sử dụng và chi phí phù hợp.
Năm 2024, surimi và bột cá đặt mục tiêu xuất khẩu 1 tỷ USD. Hiện, Việt Nam có khoảng trên 100 doanh nghiệp chế biến xuất khẩu surimi và gần 65 doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu bột cá. Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất của ngành này là quy trình bảo quản cá đánh bắt, nước thải môi trường và nguồn nhân công tay nghề cao, liên kết giữa doanh nghiệp nhập khẩu nguyên liệu và doanh nghiệp xuất khẩu…
Theo ông Ngô Minh Phương, sản phẩm surimi hiện chủ yếu phục vụ thị trường châu Á và định hướng tiếp tục mở rộng xuất khẩu sang EU, Mỹ… Như vậy, phải đáp ứng yêu cầu đặc thù liên quan đến môi trường; chống khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU); đạt chứng nhận bền vững. Tuy nhiên, việc kiểm soát hoạt động khai thác, đánh bắt hải sản của nước ta hiện chưa đáp ứng được các yêu cầu này (chưa gỡ được thẻ vàng IUU) nên rất khó để mở rộng thị trường. Liên kết giữa các doanh nghiệp chế biến surimi và sản xuất bột cá cũng chưa nhiều để hình thành chuỗi giá trị tuần hoàn, khép kín.
Trước thực tế này, các doanh nghiệp mong muốn ngành thủy sản ban hành một quy trình, quy chuẩn thống nhất đối với sản phẩm bột cá và surimi, tiếp tục xây dựng chuỗi liên kết trong thời gian tới. Nếu giải quyết được những vấn đề này thì ngành sẽ sớm gia nhập vào câu lạc bộ "tỷ đô".
Nhằm nâng cao giá trị, chất lượng của sản phẩm surimi, bột cá của Việt Nam, Câu lạc bộ doanh nghiệp surimi và bột cá (VASEP) cho biết, ngoài việc tiếp cận các kênh thông tin thị trường, phản ánh và góp ý, kiến nghị các quy định chính sách... các doanh nghiệp trong câu lạc bộ cũng sẽ cùng VASEP xem xét tham gia các diễn đàn quốc tế, hội chợ quốc tế để nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập sâu rộng hơn.
Với lợi thế nội tại về nguyên liệu từ khai thác biển, nuôi trồng và phụ phẩm chế biến cá tra, câu lạc bộ cũng sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế ngành hàng và kinh tế các địa phương, cũng như gia tăng việc làm, sinh kế cho cộng đồng nông, ngư dân tại các địa phương. Đặc biệt, tiên phong trong phát triển kinh tế tuần hoàn, phát triển bền vững chuỗi cung ứng thủy sản thông qua việc tuân thủ chặt chẽ các quy định về môi trường, lao động, trách nhiệm xã hội, nhất là quy định chống khai thác IUU.
