“Tứ trấn Thăng Long” hay “Thăng Long Tứ trấn” là cụm từ thường dùng để chỉ bốn di tích, bốn ngôi đền linh thiêng, tiêu biểu trấn giữ bốn phương của kinh thành Thăng Long xưa.
Tương truyền vào buổi đầu định đô ở miền đất này, với những đóng góp lớn lao của các vị thần cho vương triều Lý, bốn ngôi đền đã lần lượt được dựng lên: phía Đông là đền Bạch Mã, thờ thần Long Đỗ; phía Tây là đền Voi Phục, thờ thần Linh Lang; phía Nam là đền Kim Liên, thờ thần Cao Sơn; phía Bắc là đền Quan Thánh, thờ thần Huyền Thiên Thượng đế, còn gọi là Đức thần Trấn Võ - Vũ.
Quan niệm có tứ trấn bảo vệ cho kinh đô Thăng Long không phải ngẫu nhiên tồn tại. Quan niệm này khá phổ biến trên các phương tiện truyền thông, cũng như trên các trang báo mạng. Đặc biệt, quan niệm này đã và đang là niềm tự hào của người dân sống và sinh hoạt xung quanh tứ trấn.
!["Tứ trấn Thăng Long - Hà Nội" nằm trong Tủ sách Văn hiến Đất Việt, nhằm kỷ niệm 1010 năm Thăng Long - Hà Nội](https://cdn.daibieunhandan.vn/images/de2ce54bdb7a59a5f7ed9fad7e3b3f20934711570751a8e0d4a3abc845a74be6a0f2dd8fc816ad79e811fbcd896cfa06/1651730547668.jpg ""Tứ trấn Thăng Long - Hà Nội" nằm trong Tủ sách Văn hiến Đất Việt, nhằm kỷ niệm 1010 năm Thăng Long - Hà Nội")
"Tứ trấn Thăng Long - Hà Nội" nằm trong Tủ sách Văn hiến Đất Việt, nhằm kỷ niệm 1010 năm Thăng Long - Hà Nội
Nhưng Thăng Long có tứ trấn - bốn ngôi đền bảo vệ ngay từ buổi đầu quy hoạch kinh đô với cùng tên gọi vào thời Lý thế kỷ XI - XII như thuật ngữ “Thăng Long Tứ trấn” tạo ra? Hay Tứ trấn lần lượt được hình thành qua thời gian và được “tạo dựng” thêm ý nghĩa trấn giữ? Cuốn sách “Tứ trấn Thăng Long Hà Nội” (NXB Khoa học xã hội) của tác giả Nguyễn Doãn Minh ra đời nhằm lý giải những câu hỏi này.
“Tứ trấn Thăng Long - Hà Nội” được hoàn thành trên cơ sở luận án Tiến sĩ “Tục thờ Tứ trấn Thăng Long ở Hà Nội” đã được tác giả bảo vệ thành công tại Học viện Khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam năm 2016. Cuốn sách gồm 4 phần: Tổng quan những vấn đề liên quan đến Tứ trấn Thăng Long; Tục thờ ở Tứ trấn Thăng Long trước năm 1945 - Từ tạo dựng đến tạo dựng truyền thống; Sự biến đổi tục thờ Tứ trấn Thăng Long từ sau năm 1945 đến nay; Một số bàn luận về tục thờ ở Tứ trấn Thăng Long trong cuộc sống hiện nay.
Trong từng phần, tác giả mô tả quá trình tạo dựng tục thờ ở Tứ trấn Thăng Long - Hà Nội qua các truyền thuyết, hệ thống thần điện, nghi lễ phụng thờ... bốn đức thần ở Tứ trấn và xem xét, đánh giá cơ sở, nền tảng về không gian văn hóa xã hội cho sự hình thành và phát triển nơi thờ bốn vị thần trong bốn ngôi đền thiêng này. Mặt khác, từ kết quả khảo sát thực tế, tác giả tiến hành tìm hiểu các sinh hoạt tín ngưỡng đã và đang diễn ra ở bốn ngôi đền; sự biến đổi của di tích và nghi lễ so với truyền thống; người Hà Nội hiện đại đã và đang thực hành các tín ngưỡng tại bốn ngôi đền ra sao; không gian văn hóa - xã hội của Hà Nội ngày nay đã tác động đến sự biến đổi của tục thờ ở Tứ trấn như thế nào...
Những nét phác thảo cho một cái nhìn tổng thể về tục thờ ở Tứ trấn Thăng Long khi hình thành đến m nay, qua đó tôn vinh giá trị tâm linh, lễ hội tiêu biểu của Thăng Long - Hà Nội nghìn năm văn hiến.
