Tròn 95 năm qua, nhất là từ 40 năm đổi mới dưới ngọn cờ của Đảng, những kiến giải và ứng xử của dân tộc theo ngọn cờ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội đã chứng minh một cách xác đáng sự đúng đắn của con đường xã hội chủ nghĩa mà chúng ta lựa chọn và cho chúng ta nhiều kinh nghiệm lớn.
Càng bước vào thập kỷ thứ ba của thế kỷ XXI, sự bùng nổ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, xu thế toàn cầu hóa với xung lực là kinh tế tri thức đang tiến với tốc độ “một ngày bằng cả trăm năm” đã và đang đặt ra trước đất nước những trọng trách mới, ngày càng to lớn, phức tạp và khó khăn hơn trên con đường phát triển và nhịp bước cùng nhân loại.
Muốn tiến lên, chúng ta không thể không chủ động đón lấy tất cả. Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu: “Tìm con đường ngắn nhất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới”.
Cần nhấn mạnh, đây là thời kỳ mới của công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ thách thức mọi giới hạn phát triển bằng tầm viễn kiến chiến lược mới, với nghệ thuật xử lý thời cơ; bằng cải cách hệ thống bộ máy và vận hành bằng cơ chế phù hợp, trung tâm là kiểm soát và cân bằng quyền lực thông qua hệ thể chế đồng bộ, phù hợp và hiệu quả ở tất cả các phương diện (chính trị, kinh tế, xã hội…), đối với mọi tổ chức của hệ thống chính trị (Đảng, Nhà nước, MTTQ và các đoàn thể), ở mọi quy mô, cấp độ và mỗi con người; bằng phương thức mới tập hợp lực lượng đông đảo; bằng động lực phát triển mới với hệ chính sách thực thi tổng thể, phù hợp, thống nhất, đồng bộ và đủ mạnh… nhằm tạo ra tốc độ phát triển vượt bậc và toàn diện với quy mô và chất lượng mới, trong sự phát triển của thế giới, tầm nhìn năm 2045.
Diễn đạt một cách hình ảnh, Kỷ nguyên mới là thời kỳ thách thức và hóa giải mọi giới hạn phát triển, bằng nắm lấy thời cơ, xuất phát từ chính mình, với bản lĩnh tự tôn, tự trọng, tự cường và hành động quyết liệt, không do dự hay chờ đợi, cầu toàn, vì sự hùng cường và danh dự đất nước. Nó đòi hỏi về nghệ thuật xử lý thời và thế, mở tầm viễn kiến chiến lược, hoạch định quyết sách chính trị đúng đắn, tập hợp lực lượng đông đảo, tìm tòi hệ giải pháp thực thi phù hợp, đồng bộ và đủ mạnh, tạo ra tốc độ phát triển vượt bậc của đất nước vươn tới thịnh vượng, nhịp bước phát triển cùng thời đại, trong tầm nhìn năm 2045.
Từ bối cảnh thời đại và yêu cầu của kỷ nguyên mới, tối thiểu nổi bật 5 vấn đề như những mệnh đề phát triển tất yếu.
Một là, định vị và phát triển mục tiêu XHCN Việt Nam. Đó cũng chính là mệnh lệnh cao nhất của thế kỷ XXI.
Kinh tế là trung tâm nhưng là thể hiện trực tiếp của văn hóa. Nói một cách rộng lớn, văn hóa chính là con người, con người làm ra văn hóa, cho nên phát triển văn hóa chính là phát triển con người.
Con người vừa là chủ thể, vừa là động lực, vừa là mục tiêu của chủ nghĩa xã hội và những điều gì bảo đảm cho con người làm tốt các vai trò đó? Môi trường xã hội và môi trường sinh thái và mối quan hệ tự nhiên, tất yếu giữa chúng như thế nào để bảo đảm phát triển bền vững, vì con người và xã hội?... Tất cả phải được tiên lượng và giải quyết tổng thể, hài hòa trên nền tảng tầm viễn kiến rộng rãi, đường lối chiến lược thích hợp một cách xứng tầm về vấn đề này.
Đó chính là mục tiêu tối thượng của chủ nghĩa xã hội Việt Nam với hệ động lực và điều kiện hành động mang tầm chiến lược: Tất cả từ con người, vì con người và cho con người.
Hai là, đây là một quá trình lịch sử lâu dài và đầy phức tạp, thậm chí cả những khúc quanh, những bước ngoặt thất bại tạm thời. Phải nhấn mạnh điều này để khắc phục các thái độ bi quan, “lạc quan tếu” hoặc giáo điều trong nghiên cứu và trong hoạt động thực tiễn. Chủ nghĩa tư bản đã mất hơn 500 năm để hình thành và phát triển như ngày nay. Chủ nghĩa xã hội - một hình thái cao hơn chủ nghĩa tư bản - liệu có thể giải quyết được nhiệm vụ của mình trong mấy chục năm không? Chắc chắn là không!
Hiện nay, có thể hình dung, hàng loạt vấn đề vừa có ý nghĩa chiến lược vừa cấp bách đặt ra: Toàn cầu hóa, kinh tế tri thức, cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư và vấn đề định vị chiến lược quốc gia ra sao? Tầm nhìn chiến lược và định vị con đường đi lên chủ nghĩa xã hội trong tầm nhìn 2030, 2045 ở nước ta là gì? Những vấn đề về việc kiến lập nền kinh tế thị trường định hướng XHCN gồm những nội hàm gì? Xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay và sắp tới như thế nào? Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam và kiến tạo hệ thống chính trị tương dung ra sao? An ninh quốc tế với an ninh quốc gia gồm những gì? Xây dựng Đảng dẫn dắt sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nhằm xây dựng quốc gia thành nước công nghiệp, hiện đại là như thế nào? Vấn đề toàn cầu hóa trong “sự vĩ đại và tính tất yếu nhất thời của chủ nghĩa tư bản” và sứ mệnh của chủ nghĩa xã hội gồm những vấn đề gì?...
Hơn nữa, tính chất lâu dài và phức tạp của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội lại nằm ngay trong mục tiêu cơ bản của nó. Tính chất này còn bị quy định bởi loạt yếu tố khác như điểm xuất phát của các nước, trong đó có nước ta, đi lên chủ nghĩa xã hội với xuất phát điểm rất thấp và thậm chí quá thấp, chỉ cần mắc một sai lầm thì thời gian cần phải sửa chữa không chỉ là một vài thập niên.
Đó còn chưa kể đến việc phải “làm thử”, “làm đi làm lại”, phải bắc những “chiếc cầu nhỏ”, hàng nghìn bước trung gian có tính “quá độ”. Và, nói như Chủ tịch Hồ Chí Minh, “chủ nghĩa xã hội là phải có biện pháp chứ không chỉ là đường lối” và có “mục đích” và “cách làm”.
Nghĩa là, nhất định phải trải qua một thời kỳ quá độ lâu dài với nhiều bước đi, nhiều hình thức tổ chức kinh tế, xã hội đan xen nhau, có sự đấu tranh giữa cái cũ và cái mới, đấu tranh và hợp tác giữa các mặt đối lập; là một sự nghiệp sáng tạo, đầy thử thách, khó khăn, không thể nóng vội.
Do đó, cần dự báo hoặc phác thảo một cách khoa học và khả thi không chỉ những chặng đường, bước đi, những thời kỳ, giai đoạn mà còn chuẩn bị những điều kiện cần và đủ một cách phù hợp trong tầm nhìn đến năm 2045.
Ba là, tiếp tục nghiên cứu, làm rõ tính quy luật và quy luật của công cuộc đổi mới mang tầm chiến lược. Đây chính là vấn đề tính thống nhất và tính đa dạng của chủ nghĩa xã hội. Cần thúc đẩy sự phát triển độc lập của chủ nghĩa Mác - Lênin ở từng nước phát triển XHCN. Các nước đều có mục tiêu chung, nhưng mỗi nước đi tới mục tiêu chung đó lại hoàn toàn không giống nhau vì con đường riêng ấy phải phù hợp với điều kiện lịch sử, kinh tế, xã hội ở mỗi nước. Không phải đơn thuần cứ đem đối lập về mọi mặt với chủ nghĩa tư bản là thấy được chủ nghĩa xã hội hoặc chỉ qua việc trích dẫn các tác phẩm kinh điển, hay chỉ từ thực tiễn mấy thập niên đổi mới vừa qua là đủ.
Trước đây, chúng ta thường nhấn mạnh một chiều tính thống nhất mà xem nhẹ tính đa dạng. Do vậy, cùng với việc chuẩn hóa lại các quy luật chung, các nguyên tắc XHCN, rất cần xác lập và phát triển các “dung mạo”, “đặc sắc” cụ thể và tính quy luật trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội Việt Nam.
Bốn là, phát triển những tiền đề cơ bản và quan trọng hiện thực hóa lý tưởng XHCN một cách tương dung và phù hợp. Đây cũng chính là một vấn đề căn bản của chủ nghĩa xã hội Việt Nam.
Trên phương diện này, cả lý luận và thực tiễn đang cấp bách đòi hỏi giải quyết hàng loạt vấn đề: Chủ nghĩa xã hội có tương hợp với kinh tế thị trường không? Sự điều tiết của Nhà nước XHCN đối với nó như thế nào? Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản trong điều kiện đó ra sao? Nhà nước pháp quyền XHCN là như thế nào? Về quan niệm những giá trị nhân loại chung và việc chúng ta thâu thái, sử dụng những giá trị của nhân loại trong chủ nghĩa tư bản vì chủ nghĩa xã hội như thế nào? Vấn đề an ninh sinh thái và sự phát triển bền vững là gì? Văn hóa của sự phát triển mạnh mẽ nhưng bền vững và nhân văn Việt Nam là gì và như thế nào?...
Nhận thức và tổ chức thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội nếu chỉ tự gò mình vào phương pháp đem đối lập nó với chủ nghĩa tư bản sẽ là một sự tự làm khô cứng chủ nghĩa xã hội, tự cô lập mình và rốt cuộc, vô hình trung lại rơi vào siêu hình, máy móc. Điều quan trọng là phải vận dụng phép biện chứng duy vật vào việc nghiên cứu, xuất phát từ hoàn cảnh lịch sử - cụ thể của Việt Nam và thời đại, từ đó đề ra những phương hướng chủ đạo, hệ giải pháp lớn, hữu hiệu cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Đặc biệt, với tư cách là một bộ phận máu thịt của nhân loại tiến bộ, chúng ta phải phát triển đất nước Việt Nam trở nên hùng cường và thấm đẫm nhân văn. Việt Nam muốn phát triển nhất định không thể đứng ngoài thế giới; và, để thế giới hướng tới Việt Nam trong đời sống của mình, đòi hỏi chúng ta phải phát triển tư tưởng và hành động độc lập, tự do và nhân văn Việt Nam. Đó là thách thức và cũng là con đường phát triển Việt Nam hiện nay và tương lai, để Việt Nam chủ động và tích cực hoàn thành sứ mệnh lịch của mình vì một thế giới văn minh, tiến bộ.
Năm là, không ngừng đổi mới phương thức phát triển rút ngắn, nhanh, mạnh nhưng bền vững và nhân văn.
Phương thức sự phát triển của lịch sử vốn là đa dạng trong thống nhất: Vừa tuần tự, vừa nhảy vọt, vừa phát triển, vừa ngưng đọng, thậm chí cả những bước phát triển dích dắc xen lẫn cả những bước lùi tạm thời... Nói cách khác, đó cũng là sự phát triển nhảy vọt, khi chuẩn bị thế trận toàn vẹn, chờ đợi và nắm lấy thời cơ đã thực sự chín muồi, để giải quyết trên tầm tổng thể. Có thể nói, đó là nghệ thuật phát triển rút ngắn cần được nghiền ngẫm một cách thấu đáo. Đó cũng chính là những kinh nghiệm lớn về phương pháp xử lý thời và thế, cái khách quan và cái chủ quan, bên trong và bên ngoài..., dẫn dắt lịch sử đất nước phát triển theo phương thức rút ngắn, như chúng ta đã thực thi gần 40 năm qua, khi thời cơ và điều kiện cho phép.
Để tiếp tục phát triển công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ, với tinh thần độc lập - đoàn kết - hài hòa - hội nhập - nhân văn trên lộ trình chủ động hội nhập quốc tế thấm đẫm văn hóa là phẩm giá quan trọng của hệ giá trị Việt Nam, vì lợi ích quốc gia tối thượng trong hành xử trước thế giới và vì thế giới, chúng ta tôn trọng, hài hòa mọi con đường phát triển khác nhau, xử lý những đặc điểm riêng, những phẩm chất đặc thù nhưng giữ vững bản chất chung thống nhất của chủ nghĩa xã hội, nắm lấy các vấn đề có tính quy luật và quy luật của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội Việt Nam. Qua đó, làm nổi bật hơn các nguyên tắc, tìm tòi các phương thức và hệ động lực căn bản, chủ yếu thực thi mục tiêu sống động xuất phát từ điều kiện của đất nước, phù hợp với xu thế phát triển của thời đại.
Do đó, hiển nhiên là chúng ta cần xây dựng và phát triển một chiến lược phát triển văn hóa của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước với đột phá đi thẳng vào và nắm lấy xung lực khoa học công nghệ, trước mắt với tầm nhìn tới năm 2030 và 2045. Đó là văn hóa của những động lực phát triển mạnh mẽ và bền vững, với khát vọng Việt Nam XHCN độc lập, nhân văn và hùng cường [1].
Nhưng, cần hết sức lưu ý rằng: “Đây là cả một sự nghiệp sáng tạo vĩ đại, đầy thử thách, khó khăn, một sự nghiệp tự giác, liên tục, hướng đích lâu dài, không thể nóng vội” [2].
-------
[1] Xem Nhị Lê: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”, Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, ra ngày 31.10.2021
[2] Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr. 36.
