Kỳ 4: Dạy học tích hợp: "Ngành giáo dục đã nhận diện được bất cập thì cần điều chỉnh ngay"

Đó là ý kiến của Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội - ông Đinh Công Sỹ khi trao đổi với Báo Đại biểu Nhân dân về vấn đề dạy và học tích hợp hiện nay.

- Thưa Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội Đinh Công Sỹ. Sau 2 năm triển khai dạy các môn tích hợp ở bậc THCS, một số địa phương, nhà trường cho biết rất hào hứng và đã triển khai thực hiện tốt việc dạy tích hợp, tuy nhiên một số khác vẫn gặp không ít khó khăn hoặc chưa thể thực sự triển khai. Ông đánh giá như thế nào về việc thực hiện triển khai dạy học tích hợp hiện nay?

Ông Đinh Công Sỹ, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội: Chương trình GDPT 2018 bắt đầu được triển khai từ năm học 2020-2021. Chương trình được xây dựng với quan điểm tích hợp cao ở cấp học dưới và phân hóa dần các cấp học trên. Theo đó, đối với cấp THCS, môn Khoa học tự nhiên được tích hợp từ 3 phân môn Vật lí, Sinh học và Hóa học; môn Lịch sử và Địa lí được tích hợp từ 2 môn Lịch sử và môn Địa lí.

Qua thực tiễn giám sát, chúng tôi nhận thấy ở một số cơ sở giáo dục, nhất là các trường ngoài công lập, việc giảng dạy các môn học này khá thuận lợi, giáo viên có gặp những khó khăn ban đầu nhưng đã kịp thời bắt kịp với phương pháp giảng dạy nội dung môn học. Tuy nhiên, ở phần lớn các cơ sở giáo dục, hoạt động giảng dạy, học tập và đánh giá kết quả học tập của học sinh gặp nhiều bất cập, khó khăn.

Thứ nhất, về đội ngũ giáo viên. Hiện nay, phần lớn các giáo viên giảng dạy 2 môn nêu trên đều chủ yếu được đào tạo đơn môn. Do vậy, giáo viên phải được bồi dưỡng, bổ sung kiến thức môn học chưa được đào tạo (ví dụ, giáo viên được đào tạo tại trường sư phạm chuyên khoa Vật lí phải mất 4 năm được đào tạo chuyên sâu; khi thực hiện chương trình GDPT mới, giáo viên được bồi dưỡng thêm các kiến thức về Hóa học, Sinh học).

Tuy nhiên, thời gian bồi dưỡng ngắn, nhất là vào thời điểm bắt đầu triển khai thực hiện chương trình thì dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, việc bồi dưỡng cho giáo viên chủ yếu thông qua trực tuyến, khiến chất lượng bồi dưỡng chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu giảng dạy, giáo viên chưa đủ tự tin đứng lớp, bảo đảm chất lượng truyền thụ kiến thức cho học sinh, nhất là ở những năm đầu triển khai thực hiện chương trình và là thách thức lớn với các giáo viên đã đứng lớp lâu năm. Vì thế, nhiều cơ sở giáo dục chọn phương án giáo viên đào tạo chuyên môn ở môn học nào vẫn dạy nội dung đó.

Thứ hai, việc đánh giá, thi, kiểm tra gặp những khó khăn nhất định. Do việc giảng dạy được thực hiện bởi từ 2 giáo viên trở lên nên việc xây dựng đề thi, kiểm tra, đánh giá học sinh một cách khách quan sẽ là không dễ. Như với môn Lịch sử và Địa lí ở bậc THCS được cho là thiết kế theo mạch nội dung riêng, có học sinh sẽ nổi trội ở lĩnh vực Lịch sử nhưng lại học yếu hơn ở môn Địa lí thì đánh giá chung học sinh đó thế nào cũng là vấn đề bất cập.

Thứ ba, việc xây dựng kế hoạch của nhà trường, bố trí thời khóa biểu cũng gặp khó khăn như sắp xếp dạy tuần tự hay song song cũng đang được các cơ sở giáo dục thực hiện khác nhau và lúng túng.

Thứ tư, hiện nay, chúng ta đang thực hiện phân luồng học sinh sau tốt nghiệp THCS. Theo đó, một số các em học sinh sẽ theo học nghề. Những nghề này đòi hỏi học sinh có kiến thức nhất định thiên về một phân môn nào đó, nhưng khi học tích hợp liệu rằng các kiến thức này có bảo đảm để học sinh được trang bị kiến thức cần thiết để vào học nghề với chuyên ngành sâu hay không cũng là vấn đề đặt ra.

Như vậy, bên cạnh những ưu điểm, việc dạy các môn học tích hợp ở cấp THCS đang gặp nhiều khó khăn, bất cập đối với cả giáo viên, học sinh và nhà trường.

- Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 và Nghị quyết số 51/2017/QH14 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông” của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ rõ: "Việc thiết kế nội dung tích hợp ở các môn học cấp trung học cơ sở chưa hợp lý, vẫn chủ yếu là tập hợp kiến thức của các môn học, bộc lộ một số bất cập trong bố trí giáo viên giảng dạy, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập; ảnh hưởng tới chất lượng giáo dục và mục tiêu phân luồng sau trung học cơ sở". Theo ông, nguyên nhân chính về điểm nghẽn chưa đạt mục tiêu của vấn đề này là gì?

Ông Đinh Công Sỹ, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội: Trước tiên, cần khẳng định việc thiết kế xây dựng Chương trình GDPT 2018 được thực hiện bởi đội ngũ tác giả biên soạn là những nhà khoa học, nhà sư phạm, giáo viên… đã có kinh nghiệm lâu năm trong biên soạn sách giáo khoa và đội ngũ nhà khoa học trẻ được tiếp cận với các nền khoa học sư phạm tiên tiến, sẵn sàng tiếp cận với những kinh nghiệm hay của thế giới trong biên soạn sách giáo khoa.

Một trong những yêu cầu của Chương trình mới là tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hoá dần ở các lớp học trên. Tuy nhiên, việc thiết kế các môn học tích hợp trong chương trình GDPT ở nước ta là việc làm mới và khó. Do vậy, khó tránh khỏi những khó khăn vướng mắc trong quá trình biên soạn sách, trong giảng dạy và học tập như tính tích hợp trong môn học chưa cao, chủ yếu tập hợp kiến thức các môn học khác nhau.

Tuy nhiên, chúng ta cũng biết rằng với quan điểm Chương trình được xây dựng theo hướng mở, theo đó trong quá trình triển khai thực hiện khi nhận diện được những bất cập, bất hợp lý thì có thể điều chỉnh cho phù hợp với mục tiêu và thực tiễn giảng dạy, trong đó Chương trình mới nhấn mạnh vai trò chủ động cao của các cơ sở giáo dục và của giáo viên.

Một vấn đề nữa, tôi đề cập thêm, đó là công tác chuẩn bị về đội ngũ nhà giáo để giảng dạy các môn học tích hợp chưa được chuẩn bị kỹ lưỡng, nhất là khâu đào tạo giáo viên dạy các môn học này chưa theo kịp tiến độ triển khai Chương trình. Do vậy, khi bước vào thực hiện chúng ta không có được đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản mà tập trung vào đội ngũ giáo viện hiện có để bồi dưỡng kiến thức trong thời gian ngắn như tôi đã đề cập ở trên. Vì thế, việc bố trí giáo viên giảng dạy còn lúng túng ở giai đoạn đầu.\

Ông Đinh Công Sỹ, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội: Đúng vậy, để Chương trình GDPT 2018 được thực hiện tốt cần có hai điều kiện bảo đảm tiên quyết, một là về đội ngũ giáo viên và thứ hai là nguồn lực tài chính để đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học.

Theo đó, khi thiết kế Chương trình, Chính phủ đã ban hành các đề án về đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và đề án về bảo đảm cơ sở vật chất thiết bị dạy học. Chính phủ, Bộ GD-ĐT, các bộ, ngành Trung ương và các địa phương đã quan tâm bố trí kinh phí, huy động các nguồn lực để chuẩn bị các điều kiện bảo đảm về cơ sở vật chất, trang thiết bị.

Tuy nhiên, hệ thống cơ sở vật chất, thiết bị dạy học còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được đầy đủ yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 theo quy định như: số lượng phòng học chưa được kiên cố hóa còn lớn (52.934 phòng học).

Nhiều địa phương, nhất là các khu đô thị, khu công nghiệp, khu chế xuất có dân số cơ học tăng nhanh, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn, hệ thống trường lớp chưa đáp ứng được nhu cầu học tập của học sinh và yêu cầu của Chương trình. Số phòng học bộ môn còn thiếu của 3 cấp học còn lớn (63.920 phòng).

Về thiết bị dạy học theo chuẩn quy định trên phạm vi cả nước còn thấp, trung bình chỉ đáp ứng được 54,3%. Máy tính các phòng học bộ môn Tin học mới đáp ứng nhu cầu cơ bản, đa phần là cấu hình thấp. Thiết bị chuyên dùng của phòng học bộ môn Ngoại ngoại ngữ còn thiếu…Những con số nêu trên đặt ra trách nhiệm cho Chính phủ và Chính quyền địa phương trong thời gian tới cần có các giải pháp quyết liệt hơn trong việc ưu tiên bố trí nguồn lực tài chính để đầu tư.

Cùng với bảo đảm cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, công tác xây dựng, củng cố đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục là một trong những yếu tố then chốt bảo đảm cho sự thành công của đổi mới chương trình GDPT.

Công tác quán triệt, tuyên truyền, tập huấn, bồi dưỡng nâng cao nhận thức, năng lực cho đội ngũ cần tiếp tục thực hiện sâu rộng, khoa học, thường xuyên và liên tục; tạo đồng thuận trong đội ngũ nhà giáo làm động thực thúc đẩy đổi mới; tạo niềm tin và sự đồng thuận trong xã hội, khắc phục dần những khó khăn bước đầu trong giảng dạy các môn học tích hợp.

- Qua triển khai thực tế, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn thừa nhận việc triển khai dạy học tích hợp, liên môn tại bậc THCS đang gặp rất nhiều vướng mắc với nhiều điểm nghẽn, khó khăn và người đứng đầu ngành này hứa sắp tới sẽ quyết định, xem xét, có thể điều chỉnh việc dạy các môn tích hợp ở bậc THCS.

Vậy, theo ông, để việc điều chỉnh  thực hiện dạy tích hợp ở cấp THCS hiệu quả, để thuận lợi hơn, tốt hơn cho việc triển khai chương trình GDPT 2018 mà không ảnh hưởng đạt đến mục đích của đổi mới thì vai trò của Bộ GD-ĐT cần thực hiện như thế nào? Về phía các địa phương, các nhà trường cần đầu tư và thay đổi ra sao?

Ông Đinh Công Sỹ, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội: Đổi mới Chương trình GDPT là quá trình, có tác động đến nhiều đối tượng, là mối quan tâm chung của toàn thể xã hội. Việc đánh giá hiệu quả của Chương trình nói chung, hay của mỗi môn học mới nói riêng không thể trong một vài năm học, mà cần có sơ kết, tổng kết theo từng giai đoạn, nhất là khi “lứa” học sinh đầu tiên được hoàn thành toàn bộ Chương trình mới mới có thể đánh giá một cách toàn diện.

Tuy nhiên, như tôi đã nói, với những vấn đề ngành giáo dục đã nhận diện được bất cập thì cần được điều chỉnh ngay, tất nhiên việc điều chỉnh phải trên nguyên tắc tuân thủ các mục tiêu, yêu cầu của các nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội đã ban hành.

Việc điều chỉnh cần được thực hiện trên cơ sở các luận cứ khoa học sư phạm, thực tiễn giảng dạy và có đánh giá tác động kỹ lưỡng ở phạm vi rộng là tác động về xã hội, kinh tế, ở phạm vi hẹp hơn là khả năng đáp ứng, sẵn sàng thích ứng của ngành giáo dục với sự điều chỉnh đó.

Đối với chính quyền các địa phương cần cùng chia sẻ với ngành giáo dục, thực hiện các nhiệm vụ theo thẩm quyền về quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo, trong đó có nhiệm vụ hết sức quan trọng là bảo đảm các điều kiện về cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên.

Đối với các cơ sở giáo dục và đội ngũ giáo viên, tôi nhấn mạnh cần phát huy vai trò tự chủ của nhà trường và sự chủ động của giáo viên trong các hoạt động giáo dục đã được thể hiện rất rõ trong đổi mới Chương trình lần này.

Với các bước làm quyết liệt với tinh thần cầu thị lắng nghe ý kiến cử tri, nhân dân và ý kiến các nhà khoa học của Bộ GD-ĐT, cũng như sự tích cực chủ động của đội ngũ giáo viên, ngành giáo dục sẽ khắc phục dần các khó khăn, vướng mắc hiện nay vì mục tiêu cao nhất là vì sự phát triển toàn diện của học sinh, góp phần quan trọng đào tạo được thế hệ công dân có đầy đủ năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

- Trân trọng cảm ơn ông! 

Nhóm phóng viên