Tọa đàm trực tuyến “Hoàn thiện khuôn khổ pháp luật để tăng cường bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng”

Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công thương Lại Việt Anh:

Từ khi được đặt nền móng pháp lý đầu tiên vào năm 2006 khi có Nghị định thương mại điện tử (TMĐT) đầu tiên, cho đến nay TMĐT Việt Nam trải qua quá trình phát triển 15 - 16 năm, từ giai đoạn hình thành đến phổ cập và phát triển. Trong  5 - 6 năm gần đây, TMĐT Việt Nam chứng kiến sự phát triển nhanh chóng, tốc độ phát triển trung bình từ 25 - 35%. Sau 2 năm Covid-19, dù chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch bệnh đến đời sống kinh tế - xã hội nhưng TMĐT một trong số ít những ngành vẫn duy trì tăng trưởng được 2 con số, đạt 16%. Quy mô thị trường TMĐT 13,7 tỷ USD năm 2021.

Các tổ chức nghiên cứu thị trường quốc tế đánh giá rất cao thị trường TMĐT Việt Nam, nhìn về góc rộng bán lẻ, hàng hóa, dịch vụ gọi xe, du lịch trực tuyến... TMĐT Việt Nam được xếp thứ ba trong khu vực Đông Nam Á.  Giai đoạn 2021-2025, TMĐT với tốc độ tăng trưởng hàng đầu khu vực 9%; dự đoán đến năm 2025 quy mô thị trường đạt 57 tỷ USD, đây là con số khả quan về TMĐT. 

Quan trọng hơn con số là những tác động sâu xa về việc thay đổi hành vi của người tiêu dùng, phương thức kinh doanh của doanh nghiệp. Dịch Covid-19 qua đi, nhưng những kỹ năng đổi mới về tư tiếp tục được duy trì, đó là tiền đề vững chắc cho TMĐT phát triển. Cùng sự mở rộng của thị trường thì những hành vi vi phạm sẽ ngày càng đa dạng, càng nhiều. Từ thực tiễn đó đòi hỏi của cơ quan quản lý cần có khung khổ pháp lý đủ mạnh, có sự thay đổi phù hợp về pháp luật để làm thế nào bảo vệ được người tiêu dùng.

Phó Cục trưởng Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng, Bộ Công thương Trịnh Anh Tuấn:

Luật Bảo vệ người tiêu dùng năm 2010 đã đưa ra những khái niệm ban đầu bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng. Chẳng hạn, Điều 20 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã tạo điều kiện cho người mua bán trên sàn thương mại điện tử được yêu cầu người kinh doanh cung cấp, in ấn các hóa đơn, chứng từ liên quan. Sau đó, tại Nghị định 99/2011/NĐ-CP hướng dẫn thi hành quy định trong các giao định từ xa, thông qua các giao dịch điện tử, trong vòng 10 ngày nếu người tiêu dùng không nhận được hàng hóa như yêu cầu, thì có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng mà không phải trả bất kỳ chi phí nào.

Bên cạnh các Nghị định, điều luật thì việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên không gian mạng cũng nằm rải rác tại các văn bản Luật khác liên quan. Ví dụ, Nghị định 52 ban hành năm 2013 của Thủ tướng chính phủ, sau đó, Chính phủ cũng ban hành Nghị định 81, sửa đổi Nghị định 52, trong đó cũng nhấn mạnh trách nhiệm của người kinh doanh, cung cấp sản phẩm trên không gian mạng đối với người tiêu dùng. Bên cạnh các quy định cụ thể như trên thì việc bảo vệ quyền của người tiêu dùng cũng được quy định rõ trong các văn bản Luật như Luật Thương mại điện tử...

Liên quan đến khiếu nại của người tiêu dùng thời gian qua, Bộ Công Thương đã công bố tổng đài số điện thoại đường dây nóng 18006838, chúng tôi cũng đã lan tỏa đầu số này đến 35 địa phương và đang triển khai phổ biến thêm ở các địa phương khác. Thông qua đầu số này, hàng năm chúng tôi nhận được hơn 10.000 cuộc gọi phản ánh, khiếu nại tố cáo các vấn đề liên quan đến tranh chấp kinh doanh, liên quan đến vi phạm Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Số lượng các khiếu nại tố cáo liên quan đến kinh doanh trên không gian mạng tăng lên rất nhanh và chiếm thứ hai trong tổng số lượng đơn thư (chiếm 15,4%)…Các nội dung khiếu nại tập trung các vấn đề như chậm, không trả đơn hàng, chậm trả tiền cho khách hàng, không chịu bồi thường cho hàng hóa, cung cấp sản phẩm không đảm bảo…

Nguyên nhân dẫn đến các khiếu nại có nhiều, trong đó phải kể đến việc còn nhiều doanh nghiệp chưa thực hiện đúng quy định của pháp luật; hoặc có trường hợp vì mục tiêu lợi nhuận mà doanh nghiệp cố tình vi phạm quyền lợi người tiêu dùng để cung cấp cung cấp hàng kém chất lượng, hàng nhái, hàng giả, không rõ nguồn gốc, xuất xứ; bên cạnh đó cũng có nguyên nhân từ việc chủ động lừa dối, lừa đảo người tiêu dùng nhằm chiếm đoạt tài sản, tiền bạc của người tiêu dùng.

Đối với công tác quản lý nhà nước thì do nguồn lực còn hạn chế nên chúng ta cũng chưa thể quản lý, giám sát chặt chẽ các hành vi vi phạm của tổ chức, cá nhân kinh doanh.

Về phía người tiêu dùng, đôi khi do sự thiếu hiểu biết hoặc kỹ năng trong mua sắm trực tuyến hay giao dịch trên không gian mạng nên người tiêu dùng đã không tìm hiểu kỹ thông tin trước khi quyết định mua sắm, hoặc dễ bị các đối tượng sử dụng công nghệ mạng để lừa đảo, lừa gạt; trong nhiều trường hợp người tiêu dùng cũng e ngại trong việc khiếu nại, phản ánh các vi vi phạm của doanh nghiệp dẫn đến để các doanh nghiệp vi phạm quyền lợi người tiêu dùng tiếp tục có sân chơi để hoạt động.

Ngoài ra, do đặc thù của giao dịch thương mại điện tử nên việc xử lý các phạm hoặc công tác thanh, kiểm tra cũng gặp rất nhiều khó khăn. Bởi lẽ, những đối tượng tham gia trên các sàn giao dịch điện tử thường có địa chỉ minh bạch hoặc là có nơi cư trú ổn định vì vậy gặp rất nhiều khó khăn trong công tác quản lý.

Về mặt quy định pháp lý cũng cần được tiếp tục hoàn thiện để điều chỉnh kịp thời và đầy đủ các hành vi vi phạm mới trong bối cảnh của hội nhập quốc tế sâu rộng, sự chuyển đổi số nền kinh tế, hay tiến tới là nền kinh tế số.

Trên thực tế, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là công tác được thực hiện thường xuyên, liên tục. Đặc biệt, vào mùa cao điểm mua sắm cuối năm, hay trong bối cảnh dịch bệnh, vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng luôn được chú trọng tập trung và đẩy mạnh nhằm ngăn chặn, hạn chế các hành vi lợi dụng thời điểm cuối năm, hay đại dịch Covid-19 để xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng.

Trong thời gian qua, Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng đã chủ động thực hiện nhiều biện pháp để nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nói chung và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên không gian mạng nói riêng, trong đó nổi bật là:

Bộ Công thương đã triển khai nhiều hoạt động để bảo vệ công tác bảo vệ người tiêu dùng trong các hoạt động trên không gian mạng. Ví dụ, chúng tôi đã phối hợp với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số tổ chức ký cam kết với các sàn thương mại điện tử về việc phải chia sẻ trách nhiệm cung cấp các đầu mối minh bạch trong trường hợp người tiêu dùng có khiếu nại thì các sàn giao dịch điện tử phải tiếp nhận và công bố minh bạch các quy trình tiếp nhận và xử lý khiếu nại của người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, đẩy mạnh hoạt động phối hợp với các lực lượng chuyên ngành trong lĩnh vực thương mại, quản lý chất lượng, an toàn sản phẩm, như lực lượng quản lý thị trường, thương mại điện tử,... để tăng cường hoạt động chia sẻ thông tin, giám sát, kịp thời phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Cùng với đó, tăng cường phối hợp với tổ chức trong và ngoài nước, với các doanh nghiệp liên quan để đa dạng hóa các hình thức và thực hiện các nội dung tuyên truyền, phổ biến pháp luật theo các chủ đề cụ thể, như thương mại điện tử, cho vay tiêu dùng; tăng cường cảnh báo, khuyến cáo cho người tiêu dùng về các hành vi, phương thức, tổ chức, cá kinh doanh có khả năng vi phạm quyền lợi người tiêu dùng, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại điện tử.

Mặt khác, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm; thường xuyên rà soát hệ thống Cơ sở dữ liệu về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng để phân tích và ghi nhận các xu hướng, hành vi vi phạm nổi bật, qua đó, kịp thời có các hành động, giải pháp như đăng tải tin bài hướng dẫn, cảnh báo hoặc phối hợp với doanh nghiệp liên quan để có giải pháp bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam Nguyễn Mạnh Hùng:

Tôi cho rằng, chính sách bảo vệ người tiêu dùng của Việt Nam hiện nay khá toàn diện. Luật Bảo vệ người tiêu dùng đã ban hành cách đây 12 năm. Ngoài ra, còn có Luật Dân sự; Luật Hình sự; Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật An toàn thực phẩm; Luật Khám, chữa bệnh; Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá; Luật Phòng, chống tác hại rượu, bia; Luật Cạnh tranh; Luật Giá; Luật Giao dịch điện tử (năm 2005), Luật Công nghệ thông tin (năm 2006); Luật An toàn thông tin mạng (năm 2015), Luật Quảng cáo (năm 2012),…

Trong nghị định thì phải kể đến quy định điều chỉnh về lĩnh vực thương mại điện tử như Nghị định 52/2013/NĐ-CP và gần đây là Nghị định 85 bổ sung, sửa đổi một số điều của Nghị định số 52/2013.

Như vậy, Việt Nam đã có cả một hệ thống quy định nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Bên cạnh đó, còn có các chương trình quốc gia về vấn đề này. 

Có thể thấy, kể từ khi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có hiệu lực thì công tác bảo vệ người dùng ở Việt Nam đã đạt được những kết quả bước đầu. Tuy nhiên, quyền lợi cơ bản của người tiêu dùng vẫn bị xâm hại nghiêm trọng.

Câu hỏi đặt ra là, vì sao chính sách đã có nhưng khiếu nại vẫn gia tăng? Tôi cho rằng, có mấy nguyên nhân sau:

Thứ nhất, chính sách của chúng ta vẫn còn bất cập. Cụ thể, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã ban hành cách đây 12 năm, trong khi tình hình kinh tế - xã hội đất nước cũng như trên thế giới đã có nhiều thay đổi. Trong đó, cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 và đại dịch Covid-19 là những yếu tố tác động sâu sắc đến tất cả các nước, không riêng Việt Nam. Trước bối cảnh đó, nhiều quy định của luật đã không còn phù hợp với thực tế nhưng chưa được điều chỉnh.

Hai là, trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã dành một chương riêng (Chương III) để nói về các tổ chức xã hội tham gia bảo vệ người dùng, trong đó, Điều 28 quy định nhiệm vụ của các tổ chức xã hội tham gia bảo vệ người dùng rất rộng; nhiệm vụ, trách nhiệm được giao khá cụ thể và đầy đủ nhưng quy định về quyền hạn cũng như nguồn lực để thực thi lại chưa được quy định cụ thể, đây là những bất cập. Chúng ta cũng đang nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các điều luật để bảo đảm sự thống nhất.

Ủy viên chuyên trách Ủy ban Quốc phòng và An ninh Trịnh Xuân An:

Tọa đàm hôm nay có chủ đề hay, thiết thực, gắn liền quyền lợi và trách nhiệm không chỉ các cơ quan quản lý nhà nước mà còn gắn với mỗi cá nhân chúng ta. Các đại biểu ở đây cũng đều là khách hàng, người tiêu dùng và có một vài lần tham gia thương mại điện tử thông qua hình thức mua bán.

Qua ý kiến của các nhà quản lý, các đại biểu thấy rằng, công tác quản lý với thực tiễn bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đang có khoảng chênh nhất định, chênh giữa chính sách và thực tiễn, chênh giữa mong muốn và khả năng đáp ứng nhu cầu quản lý này.

Về chính sách, hiện nay nền tảng pháp lý có Nghị định 85/2021/NĐ-CP về thương mại điện tử và gần đây nhất có Nghị định 55/2022/NĐ-CP quy định cơ sở dữ liệu quốc gia về công tác tiếp công dân, xử lý đơn, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị phản ánh. Các khuôn khổ pháp lý khác bao gồm nhiều đạo luật về hành chính, dân sự… Tuy nhiên, khiếu nại, tố cáo, kiến nghị phản ánh có xu hướng tăng, phản ánh khách quan, cần nghiên cứu xử lý chính sách cho thỏa đáng. Tại kỳ họp thứ Tư, Quốc hội khóa XV, Quốc hội sẽ cho ý kiến lần đầu về dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi). Hy vọng rằng luật này, đặc biệt là với 7 chính sách hiện có sẽ giải quyết các giao dịch đặc thù, hướng tới luật hóa những quy đinh hiện có bảo vệ người tiêu dùng từ quy định hiện hành như Nghị định 85/2021/NĐ-CP và các Nghị định liên quan.

Dự thảo luật có Chương 3 về bảo vệ  quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch đặc thù... Tôi cho rằng, tổng thể các chính sách đang đề xuất trong dự thảo luật đã tương đối phù hợp, đã xác định được vấn đề và chúng ta thấy rằng từ thực tiễn cần có quy định. Cá nhân tôi cho rằng, về góc độ an ninh trật tự nếu không xử lý được các khiếu nại, đặc biệt là các hành vi gian lận trên TMĐT rất khó bảo vệ được người tiêu dùng. Vì xu hướng hiện nay là tăng thị phần TMĐT; xác định GDP đạt 20% về kinh tế số, trong đó phần rất lớn là TMĐT. Nếu không có chính sách cụ thể để xử lý các gian lận, hành vi trực lợi, hành vi gây ảnh hưởng người tiêu dùng sẽ thiếu xót và gây hệ lụy rất lớn cho xã hội. Phải có cả biện pháp kỹ thuật và biện pháp hành chính thể hiện rõ vai trò cơ quan quản lý hơn nữa trong bảo vệ người tiêu dùng, để xử lý khi phát triển trên nền tảng số.

Kinh nghiệm một số nước cho thấy, họ có cơ chế tự động bảo vệ được người tiêu dùng trên mô trường số, không gian mạng. Ví dụ như trang nào có vấn đề, tổ chức nào có kinh doanh không đúng quy định qua hệ thống kiểm soát tự động sẽ loại bỏ được ngay.

Trước những thách thức này, nếu không giải quyết tốt hệ lụy rất nguy hiểm đến môi trường kinh doanh và đời sống, an ninh trật tự…

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi:

Trước tiên, tôi trân trọng cảm ơn Báo Đại biểu Nhân dân đã tổ chức một cuộc tọa đàm rất ý nghĩa, đặc biệt là tổ chức ngay trước thềm Kỳ họp thứ Tư, Quốc hội Khóa XV. Trong kỳ họp này, chương trình nghị sự của Quốc hội cũng sẽ xem xét, cho ý kiến về dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi), vì vậy tọa đàm sẽ là một trong những hoạt động cung cấp thông tin cho các đại biểu Quốc hội cũng như cử tri, nhân dân quan tâm đến dự án Luật.

Tôi hy vọng trong quá trình thảo luận tại tổ cũng như tại hội trường sắp tới, các đại biểu Quốc hội sẽ có nhiều ý kiến để giúp cho quá trình hoàn thiện luật ngày càng tốt hơn. Và mong muốn quan trọng nhất đối với chúng tôi - với vai trò là cơ quan thẩm tra - thì làm sao có được một đạo luật mà cuộc sống sẽ đi vào luật và luật sẽ đi vào cuộc sống.

Trở lại câu hỏi, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được Quốc hội thông qua năm 2010 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1.7.2011. Đây là một đạo luật rất văn minh. Bởi vì tất cả chúng ta đều là người tiêu dùng. Trong thời gian vừa qua, thực hiện nhiệm vụ được giao, chúng tôi đã tổ chức cuộc giám sát thực hiện chính sách pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Bên cạnh đó cũng tổ chức nghiên cứu và tổ chức các hoạt động hội thảo, hội nghị... để cùng với cơ quan soạn thảo, Bộ Công thương cũng như Chính phủ xem xét, cho ý kiến trong quá trình phục vụ thẩm tra dự án luật.

Trong thời gian gần đây, đại dịch Covid-19 có tác động rất lớn đến các hoạt động về thương mại điện tử trên nền tảng số và có sự gia tăng đột biến các giao dịch thông qua các phương tiện điện tử. Cùng với đó, những vấn đề nổi cộm và sự tranh chấp ngày càng nhiều, diễn biến cũng khá phức tạp giữa người tiêu dùng với các tổ chức, cá nhân kinh doanh, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến các dịch vụ trung gian như là vận chuyển, thanh toán; hay những vấn đề về kho bãi, kiểm kê, đặc biệt là kiểm soát chất lượng hàng hóa sản phẩm trong các giao dịch. Chúng ta cũng thấy một sự tăng trưởng và phát triển rất nhanh chóng của khoa học công nghệ, đặc biệt là ứng dụng những công nghệ mới trên nền tảng số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo với sự ra đời của nhiều phương thức kinh doanh và tiêu dùng mới.

Xét về góc độ thực thi pháp luật trong thời gian vừa qua, chúng ta cũng đạt được rất nhiều kết quả, thành tựu. Tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề nổi cộm mà chúng ta cũng cần phải quan tâm là công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao nhận thức của nhân dân, người tiêu dùng. 

Về công tác kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm, ở các địa phương chủ yếu là kết hợp với các cuộc thanh tra, kiểm tra liên quan đến hoạt động quản lý thị trường là chủ yếu, còn thanh tra, kiểm tra riêng cho việc thực thi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng gần như không có.

Bộ Công thương đã rất cố gắng thành lập tổng đài tư vấn để tiếp nhận, xử lý, giải quyết phản ánh, kiến nghị của người tiêu dùng. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để giải quyết tranh chấp nhưng còn rất khó khăn. Vì vậy, từ cơ quan quản lý cho đến tổ chức, cá nhân kinh doanh, người tiêu dùng và đặc biệt là sự tham gia của các tổ chức xã hội như Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam, các hội thành viên ở các địa phương, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị xã hội trong công tác... cần phối hợp để giải quyết những vấn đề nổi cộm trong thời gian tới.

Về góc độ chính sách pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tôi cho rằng đã có một hệ thống các chính sách pháp luật, từ quan điểm, chủ trương của Đảng cho đến các luật rồi các văn bản dưới luật hướng dẫn thi hành và ở nhiều luật khác nhau và Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là trung tâm.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, việc sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là rất cần thiết. Nghị quyết Đại hội 13 của Đảng cũng đề ra chủ trương phát triển kinh tế số và chuyển đổi số. Ban Bí thư cũng ra 2 chỉ thị có liên quan trực tiếp đến vấn đề này, đó là Chỉ thị 30 ngày 22.1.2019 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và trách nhiệm quản lý nhà nước đối với công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và Chỉ thị 03-CT/TW ngày 19.5.2021 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với cuộc vận động Người Việt Nam ưu tiên dung hàng Việt Nam trong tình hình mới. Đây là hai văn bản rất căn cơ.

Do đó, chúng ta phải tập trung thể chế hóa và cụ thể hóa trong quá trình sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng để bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất và khả thi của hệ thống pháp luật; giải quyết những bất cập của hệ thống pháp luật hiện nay.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh - chuyên gia kinh tế:

Trong thực tế, việc bảo vệ người tiêu dùng là vấn đề rất quan trọng, luôn được đặt ra đối với các cơ quan quản lý. Người tiêu dùng luôn là trung tâm, ngay cả trong hoạt động thương mại truyền thống chúng ta cũng đã đặt ra các cách thức để bảo vệ người tiêu dùng.

Tuy nhiên, trước sự phát triển nhanh và mạnh của thương mại điện tử cũng đòi hỏi chúng ta cần có sự thay đổi. Các quy định về bảo vệ người tiêu dùng trước đây đã có ở nhiều mảng khác nhau nhưng có sự chồng chéo và thực hiện chưa tốt. Vì vậy, tôi cho rằng dự Luật này được ra đời vừa mang tính kịp thời và phù hợp với xu thế phát triển.

Đến nay, các vụ khiếu nại vì hoạt động thương mại trên không gian mạng tăng lên tới 1.600 vụ/năm chứng tỏ rằng, trong hoạt động thương mại điện tử, hoạt động trái pháp luật phát triển nhanh hơn mạnh hơn. Giao dịch điện tử là những hoạt động không trực tiếp vì vậy rất dễ để những đối tượng xấu lẩn khuất ở hình thức này hay hình thức khác, từ đó có các hoạt động thương mại không theo đúng yêu cầu và không thể bảo vệ được quyền lợi cho người tiêu dùng.

Thêm vào đó, trong hoạt động thương mại điện tử một người có thể bán hàng trên nhiều nền tảng khác nhau với nhiều tên khác nhau, thậm chí có thể thay đổi tên hàng hóa chỉ bằng một dấu chấm. Điều này đặt ra yêu cầu về quản lý chất lượng và hoạt động kinh doanh cũng cần có sự thay đổi.

Những vụ việc tăng lên phần nào cũng thể hiện người tiêu dùng ngày càng nhận thức rõ hơn về quyền lợi và nơi mình có thể khiếu nại. Chính vì vậy, đây sẽ là tâm điểm trong việc sửa đổi Luật Bảo vệ người tiêu dùng. Chúng ta chỉ mới có 2 điều luật liên quan trực tiếp đến bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng nhưng cần có sự quan tâm sâu sắc hơn tới nền tảng số, không gian mạng mà nói theo cách khác là kinh tế số.

Với việc hoàn thiện dự Luật này, tôi cũng hi vọng thương mại điện tử nói riêng và kinh tế số nói chung có sự phát triển nhanh mạnh hơn để đạt được các yêu cầu của Chính Phủ và Quốc hội đề ra. Đó là làm sao cho tới 2025 kinh tế số phải chiếm 25% tổng GDP tức là 90 tỷ/400 tỷ.

Phó Cục trưởng Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, Bộ Công thương Trịnh Anh Tuấn:

Pháp luật đã có quy định cụ thể thế nào là hàng giả, mà trên thực tế ta hay gọi là hàng dỏm hay dởm. Vì vậy, trước tiên người tiêu dùng phải xác định được mặt hàng đã mua có thuộc đối tượng được điều chỉnh này hay không, căn cứ xác định đồ cổ dởm ở đây là gì? Đồng thời, cần xác định được thông tin chính xác (tên, địa chỉ, người đại diện theo pháp luật,...) của tổ chức, cá nhân kinh doanh đã bán mặt hàng này. 

Tiếp đến, cần cung cấp bằng chứng xác thực về giao dịch mua bán, thanh toán với tổ chức, cá nhân này. Ngoài ra, cần có bằng chứng về lời giới thiệu, quảng cáo sai lệch của người bán. Trên cơ sở tập hợp các thông tin này, người tiêu dùng có thể gửi phản ánh hoặc đơn khiếu nại tới các cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương như UBND cấp huyện, Sở Công thương, các cơ quan Quản lý thị trường hoặc các Hội bảo vệ người tiêu dùng để được hỗ trợ hướng dẫn, hỗ trợ. 

Về phía Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, chúng tôi có Tổng đài Tư vấn hỗ trợ 1800-6838,  người tiêu dùng  có thể liên hệ đề nghị hỗ trợ.

Thương mại điện tử trở thành xu thế phát triển tất yếu. Việt Nam cũng đang có nhiều cơ hội để phát triển thương mại điện tử. Dự báo, Việt Nam sẽ trở thành thị trường phát triển thương mại điện tử nhanh nhất ASEAN vào năm 2026. Trong bối cảnh đó, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được xác định có mối quan hệ hữu cơ, mật thiết với sự thúc đẩy phát triển của thương mại điện tử. Do đó, hoàn thiện hành lang pháp lý để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong thương mại điện tử là yêu cầu cấp bách hiện nay, khi thương mại điện tử bùng nổ song nhiều quy định hiện hành chưa theo sát thực tiễn.

Sau hơn 10 năm triển khai thực hiện Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có hiệu lực từ năm 2011, hiện Bộ Công thương đã hoàn chỉnh dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi, trình Chính phủ và sẽ được Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ Tư vào tháng 10.2022. 

Cụ thể, với dự án Luật lần này, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong thương mại điện tử có điểm gì mới, đáng lưu ý, thưa ông Trịnh Anh Tuấn?

Phó Cục trưởng Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng, Bộ Công Thương Trịnh Anh Tuấn:

Để có thể điều chỉnh kịp thời các loại hình kinh doanh, giao dịch mới với người tiêu dùng cũng như các hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng mới có thể nảy sinh trong điều kiện chuyển đổi số, sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, xu thế toàn cầu hóa..., dự thảo đã bổ sung một chương mới quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch đặc thù. Theo đó, giao dịch từ xa, bao gồm giao dịch được thực hiện trên không gian mạng, là một trong 3 loại hình quan trọng thuộc giao dịch đặc thù.

Điểm đáng lưu ý là dự thảo đã bổ sung các quy định cụ thể về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh với người tiêu dùng trong các giao dịch trên không gian mạng. Cụ thể, dự thảo đã tập trung quy định rõ trách nhiệm của 2 chủ thể là 1. “Tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ thông qua hệ thống thông tin tự mình thiết lập hoặc thông qua các nền tảng số”; và 2. “Tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số”.

Đối với “tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số trung gian” phải thực hiện thêm các trách nhiệm như: Chỉ định, công bố công khai đầu mối liên hệ, người đại diện được ủy quyền phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; chỉ định, công bố công khai đầu mối tiếp nhận, giải quyết các phản ánh, khiếu nại của người tiêu dùng liên quan đến sản phẩm, dịch vụ; xây dựng, công bố công khai quy chế hoạt động của nền tảng cho người tiêu dùng trong đó phân định rõ trách nhiệm của các bên tham gia giao dịch; cung cấp thông tin về tổ chức, cá nhân kinh doanh hoạt động trên nền tảng khi người tiêu dùng có yêu cầu…

Đối với “Tổ chức, cá nhân kinh doanh được xác định là nền tảng số lớn”, còn phải thực hiện thêm các trách nhiệm như: Thiết lập kho lưu trữ các quảng cáo có sử dụng thuật toán để nhắm đến người, nhóm người tiêu dùng cụ thể; đánh giá định kỳ hoạt động kiểm duyệt nội dung, việc sử dụng hệ thống thuật toán và quảng cáo nhắm đến người, nhóm người tiêu dùng...

Dự thảo cũng đưa ra các quy định cấm đối với “Tổ chức, cá nhân kinh doanh thiết lập, vận hành, cung cấp dịch vụ nền tảng số”, như: cấm ép buộc hoặc ngăn cản người tiêu dùng đăng ký sử dụng hoặc sử dụng nền tảng số trung gian khác như điều kiện bắt buộc để sử dụng dịch vụ; cấm sử dụng các biện pháp ngăn hiển thị hoặc hiển thị không trung thực kết quả phản hồi, đánh giá của người tiêu dùng về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; tổ chức, cá nhân kinh doanh trên nền tảng số; cấm ngăn cản người tiêu dùng gỡ bỏ các phần mềm, ứng dụng cài đặt sẵn hoặc buộc người dùng cài đặt các phần mềm, ứng dụng kèm theo nền tảng trực tuyến.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi:

Quy định về các giao dịch đặc thù trong các giao dịch trên không gian mạng cũng là một trong 7 nhóm chính sách cần phải sửa đổi, bổ sung lần này. Trên thực tế, các quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên không gian mạng chưa có các quy định cụ thể, rõ ràng dù chúng ta có nhiều luật đề cập đến như Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật Thương mại, Luật Giao dịch điện tử, Luật Công nghệ thông tin, Luật Cạnh tranh, Luật An toàn thông tin, Nghị định 85/2021/NĐ-CP... Vì vậy, trong dự thảo luật lần này cần sửa đổi, bổ sung về nội dung giao dịch trên không gian mạng hay giao dịch trên các nền tảng số. Đây là phạm trù mới, rộng, phức tạp và cần phải quy định chi tiết.

Trong dự thảo luật lần này, cơ quan soạn thảo bổ sung một chương riêng gồm 3 mục, 10 điều và bao gồm các nội dung liên quan đến giao dịch từ xa, cung cấp dịch vụ liên tục, bán hàng trực tiếp bao gồm các hình thức bán hàng tận cửa, bán hàng đa cấp và bán hàng không tại địa điểm giao dịch thường xuyên.

Tuy nhiên, cần tiếp tục nghiên cứu, rà soát kỹ những quy định này, đặc biệt là trong quá trình sửa Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và Luật Giao dịch điện tử. Luật Giao dịch điện tử sẽ là khung, là nền tảng về mặt kỹ thuật để tạo điều kiện cho các giao dịch trên không gian mạng được tiến hành. Với 2 dự án luật cùng được trao đổi, thảo luận tại Kỳ họp thứ Tư sẽ rất thuận lợi cho quá trình bảo đảm sự đồng bộ và thống nhất của hệ thống pháp luật. Tới đây khi Quốc hội thảo luận, cho ý kiến cũng còn thời gian để tiếp tục tiếp thu, hoàn thiện dự án luật này.

Ủy viên chuyên trách Ủy ban Quốc phòng và An ninh Trịnh Xuân An:

Về việc mở rộng đối tượng điều chỉnh trong luật này, theo quan điểm cá nhân tôi và nhiều ĐBQH khác, với nhiều giao dịch trên nền tảng này thì phải quản lý nếu không sẽ là khoảng trống rất lớn. Tại điểm b Khoản 1, điều 40 trong dự thảo Luật chưa quy định rõ để xử lý mạng xã hội như Zalo, Facebook, Netflix hay các kho ứng dụng trên IOS, Android. Nếu quy định chung chung như thế sẽ rất khó điều chỉnh. Lâu nay chúng ta đã rất vất vả với youtube, facebook để thu thuế. Nên nếu không quy định rõ để xử lý rất khó áp dụng khi quản lý.

Hiện nay, Việt Nam có tỷ lệ người sử dụng internet đông nhất khu vực Đông Nam Á. Do đó, chúng ta nên tận dụng phương thức công cụ này để người dân được sử dụng các tiện ích, đồng thời bảo vệ quyền lợi người dân, người tiêu dùng. Hiện TMĐT đang giao dịch với hàng hóa tiêu dùng hàng ngày nên giá trị không lớn. Người dân chấp nhận tiện lợi nhưng chưa hình dung trách nhiệm, quyền lợi của mình. Do đó, chúng ta phải hiểu, làm rõ trách nhiệm các đơn vị cung cấp, quyền lợi người tiêu dùng thì mới xử lý được.

Về vai trò cơ quan quản lý, tính chất ẩn danh trên môi trường mạng, nếu không có các quy định tường minh ngay từ đầu rất khó cho công tác quản lý.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế:

Đối với các tổ chức, cá nhân, đơn vị kinh doanh và người tiêu dùng, càng quy định rõ ràng thì càng dễ quản lý và dễ để họ nhận thức tốt hơn về vấn đề này. Người kinh doanh phải là người đầu tiên nhận thức rằng kinh doanh bền vững, có trách nhiệm bảo vệ người tiêu dùng thì công tác này mới bảo đảm toàn diện. Quy định còn là cơ sở để người tiêu dùng có thể kiểm tra, giám sát, yêu cầu quyền lợi của mình đối với hoạt động thương mại điện tử của cả cơ quan chức năng, người bán hàng, kinh doanh.

Cơ quan quản lý vừa là người xây dựng, thiết kế luật, tuyên truyền, phổ biến chính sách và là người thực hiện quyền lợi, nghĩa vụ với người tiêu dùng. Cơ quan quản lý phải kiểm tra, giám sát thông qua số hóa. Kiểm soát kinh tế số chỉ có thể dùng công nghệ số, điều này vừa tiết kiệm, vừa sâu sát vừa phù hợp. Khi chúng ta có cơ chế rõ ràng thì công tác giám sát sẽ thuận lợi hơn, đầy đủ hơn và quyền lợi của người tiêu dùng cũng sẽ bảo đảm hơn.

Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam Nguyễn Mạnh Hùng:

Tôi đồng tình với ý kiến các đại biểu là trong thương mại truyền thống thì việc quản lý chất lượng hàng hóa rất khó. Mặc dù giữa người bán và người mua thỏa thuận, quan hệ trực tiếp và người mua được trực tiếp mục sở thị đối với hàng hóa những cũng không dễ mua được hàng thật. Như vậy, giao dịch trên không gian mạng - không gian ảo càng khó để quản lý về chất lượng hàng hoá. Việc mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng trên các gian hàng điện tử là rất phổ biến, nhiều người tiêu dùng trở thành nạn nhân và bị sập bẫy của các gian hàng ảo.

Chúng tôi cũng tiếp nhận rất nhiều khiếu nại của người tiêu dùng là hàng hóa trên không gian mạng rất đẹp, rất tốt, quảng cáo hấp dẫn nhưng thực tế rất kém chất lượng. Thực tế, người tiêu dùng luôn ở vị thế yếu trong các giao dịch, có sự bất cân xứng thông tin với người bán. 

Hiện, dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) tiến bộ hơn rất nhiều so với Luật cũ và được điều chỉnh rộng khắp nhiều lĩnh vực, nhiều điều khoản. Trong đó, có các quy định, điều chỉnh về trách nhiệm của người bán hàng, các đơn vị trung gian và cả các quy định về nền tảng bán hàng, đăng ký gian hàng là những sửa đổi rất ý nghĩa. Chắc chắn, sẽ giúp cho công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nói chung và trong các giao dịch đặc thù (trên không gian mạng) sẽ tốt hơn.

Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công thương Lại Việt Anh:

Việt Nam hiện có khối lượng người dùng internet rất lớn. Hơn 70% dân số dùng internet, có 55% người tiêu dùng tham gia mua sắm trực tuyến; 72 triệu  người dùng mạng xã hội, tất cả  sẽ tạo ra một khối dữ liệu khổng lồ trên môi trường trực tuyến.

Trong bối cảnh hiện nay cần xác định, dữ liệu nói chung và dữ liệu về người tiêu dùng đang là tài nguyên cực lớn của quốc gia. Hiện nay, những quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong hệ thống pháp luật của Việt Nam đã được giải đáp ở nhiều văn bản Luật, nhu Luật An toàn thông tin, Luật An ninh mạng, Bộ luật Dân sự, nhưng chỉ tiếp cận quyền riêng tư của công dân. Hiện, chưa có quy định mang tính toàn diện, chưa nhìn từ góc độ quyền của người tiêu dùng, góc độ tài sản trong kinh doanh thương mại. Vì vậy, nên có những quy định bảo vệ thông tin cá nhân, dữ liệu cá nhân nhìn từ góc độ này.

Thực tế, đây cũng là vấn đề nóng trên diễn đàn quốc tế thời gian qua. Đơn cử tại Diễn đàn Hợp tác kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) có hẳn bộ quy tắc ứng xử, khung bảo vệ dữ liệu cá nhân của APEC, hệ thống những quy tắc về trao đổi xuyên biên giới. Châu Âu (EU) có quy định khung bảo vệ dữ liệu cá nhân của Liên minh châu Âu. Hay các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam tham gia như CPTPP, EVFTA đều có những mục, chương riêng về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Điều này cho thấy rằng, Việt Nam muốn hội nhập kinh tế số, thương mại điện tử của chúng ta muốn trở thành một phần của khu vực và thế giới thì cần cập nhật quy định pháp luật để phù hợp với những chuẩn chung của khu vực và quốc tế.

Giám đốc Pháp chế và Đối ngoại, MoMo Đoàn Tử Tích Phước:

- Ví điện tử MoMo được thành lập từ 2007, sau 15 năm đến nay chúng tôi đã là một trong những đơn vị Fintech và trung gian thanh toán dẫn đầu trên thị trường và cũng vinh dự được xếp hạng là 1 trong 100 doanh nghiệp Fintech có ảnh hưởng trên toàn cầu, cũng như là 1 trong 10 kỳ lân công nghệ của Đông Nam Á. Sự thành công của Ví điện tử MoMo cũng nhờ rất nhiều vào chủ trương phát triển, thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, thúc đẩy kinh tế số. Sự phát triển của ứng dụng khoa học công nghệ và thương mại điện tử trong thời gian vừa qua và đặc biệt là trong giai đoạn Covid-19, mỗi năm số lượng người tiêu người dùng đăng ký mới Ví điện tử MoMo là bằng 10 năm trước đây cộng lại, tức là sau 2 năm dịch bệnh Covid-19, số lượng người dùng mới của chúng tôi tăng lên gấp ba lần.

Để đảm bảo hoạt động phát triển bền vững cho Ví điện tử MoMo, ý thức được là một trong những đơn vị cung cấp các dịch vụ tài chính công tác bảo vệ người tiêu dùng, bảo vệ dữ liệu người tiêu dùng của Ví điện tử MoMo được áp dụng theo chuẩn cao nhất đối với các dịch vụ tài chính.

Khi bảo vệ người dùng trong lĩnh vực này chúng tôi không chỉ bảo vệ những người được dùng trong một vài giao dịch mua bán cụ thể mà là bảo vệ cả nguồn tiền, tài khoản, tức là nguồn tiền dự trữ, dữ liệu cá nhân của người dùng đó, điều này rất quan trọng. Và đối với Ví điện tử MoMo kể từ năm 2016, chúng tôi đã áp dụng bộ tiêu chuẩn cao nhất cho ngành tài chính toàn cầu để bảo vệ dữ liệu cá nhân. Bộ tiêu chuẩn này có rất nhiều yếu tố kỹ thuật, trong đấy có những khía cạnh về bảo vệ hệ thống, bảo vệ về an toàn thông tin, an ninh mạng.

Đối với người dùng bộ tiêu chuẩn hệ thống có các yếu tố liên quan đến xác thực, trước tiên là xác thực hai bước, người dùng được bảo vệ bởi mật khẩu và cũng như bảo vệ bởi là OTP cho mỗi giao dịch. Và ở Ví điện tử MoMo, OTP mà chúng tôi áp dụng không phải thông qua tin nhắn mà là thông qua cuộc gọi, tức là để đảm bảo cho người tiêu dùng phải nghe thấy OTP chứ không nhận được tin nhắn OTP. Việc họ bị chiếm đoạt OTP sẽ hạn chế hơn.

Đối với mật khẩu, bên cạnh mật khẩu nhập thông qua thiết bị, hiện nay chúng tôi cũng ứng dụng những công nghệ mới như: nhận dạng sinh trắc học, nhận dạng mống mắt, nhận dạng khuôn mặt, nhận dạng vân tay để đảm bảo hơn vấn đề bảo vệ người tiêu dùng cũng như chúng tôi sử dụng những công nghệ mới để phân tích những hành vi, phát hiện những yếu tố đáng ngờ để có thể đưa ra những cảnh báo và bảo vệ người tiêu dùng tốt hơn. Đó là những thao tác mà Ví điện tử MoMo đang ứng dụng và phải tiếp tục hoàn thiện để có thể bảo vệ những người dùng tham gia cùng sử dụng dịch vụ của chúng tôi.

Ví điện tử MoMo luôn ý thức rằng tất cả những công việc của chúng tôi làm là tạo ra những “khóa”, những công cụ để người tiêu dùng có thể tự bảo vệ mình. Tuy nhiên, người giữ “chìa khóa” luôn luôn là người tiêu dùng và họ cần phải là những người mà có trách nhiệm và có năng lực để bảo vệ mình tốt nhất.

Bên cạnh những công cụ, những việc đầu tư về công nghệ chúng tôi cũng tích cực tham gia với những chương trình tuyên truyền, phổ biến và nâng cao nhận thức của người tiêu dùng để họ có thể bảo vệ quyền lợi của mình tốt hơn trên không gian mạng. Chúng tôi cũng đánh giá cao sự tham gia của các phương tiện thông tin đại chúng, của các hiệp hội, các tổ chức xã hội để có thể cùng với cả doanh nghiệp bảo vệ người tiêu dùng trong bối cảnh hiện nay.

Trong những vụ việc liên quan đến những hành vi phạm tội, những hành vi lừa đảo trên không gian mạng, Ví điện tử MoMo cũng đã tích cực hợp tác với những cơ quan quản lý, những cơ quan chức năng, cơ quan liên quan để có thể điều tra và xử lý những vụ việc vi phạm.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi:

Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên không gian mạng là một vấn đề hết sức mới mẻ ở Việt Nam và kể cả trên thế giới. Vì vậy, việc thiết kế, xây dựng dự thảo luật lần này để bảo đảm tính khả thi đòi hỏi chúng ta cần phải tiếp tục tổng kết, đánh giá từ thực tiễn của Việt Nam và chắt lọc bài học kinh nghiệm của quốc tế để đưa ra được quy định có thể điều chỉnh và giải quyết ngay các vấn đề cấp bách hiện thời cũng như bảo đảm tính bền vững, lâu dài trong thời gian tới.

Một vấn đề nữa là cần phải định vị rõ nét luật này trong hệ thống các quy định pháp luật liên quan. Kết luận khi thảo luận cho ý kiến về Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi), Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng yêu cầu phải thực hiện nguyên tắc xuyên suốt, bảo đảm quyền lợi cơ bản của người tiêu dùng, bảo đảm sức khỏe, an toàn và tính mạng của người tiêu dùng, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, chất lượng, hiệu quả của nền kinh tế, gắn chặt với bảo đảm môi trường kinh doanh, bảo vệ lợi ích của người sản xuất, người phân phối tuân thủ pháp luật Việt Nam và phù hợp với tập quán tiêu dùng của người dân, thông lệ quốc tế và các điều ước quốc tế có liên quan mà nước ta là thành viên. Đây là một yêu cầu rất cao của Ủy ban Thường vụ Quốc hội mà trong thời gian tới chúng ta phải cố gắng thực hiện được.

Ủy viên chuyên trách Ủy ban Quốc phòng và An ninh Trịnh Xuân An:

Hiện nay, Luật đang quy định Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch đặc thù với các tổ chức kinh doanh. Cá nhân tôi đề nghị đổi tên Chương III thành Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong TMĐT và không gian mạng. Đồng thời, trên cơ sở Chỉ thị của Ban Bí thư về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, rà soát Nghị định 85, Nghị định 52 liên quan đến vấn đề này. 

Nếu đổi được tên chương III ít ra cấu trúc sẽ có thêm một tên cụ thể trong luật, bao hàm được nội dung, nếu chỉ quy định Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch đặc thù thì mang tính chung chung. 

Về bảo vệ thông tin cá nhân, trong phần trả lời chất vấn tại UBTVQH, Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm có nếu một ý rất quan trọng về nội dung này: chúng ta đang xây dựng quy định bảo vệ dữ liệu cá nhân. Thông tin này, chúng tôi đã có thẩm tra và báo cáo đang hướng tới xây dựng một văn bản có thể là một Nghị định không đầu, hướng tới xây dựng Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân. Đây là một vấn đề rất quan trọng, Ủy ban Quốc phòng và An ninh đã có thẩm tra, ý kiến xem nên xây nghị định hay là luật. Cá nhân tôi nên có một luật riêng thì sẽ đồng bộ thống nhất để bảo vệ dữ liệu cá nhân, đặc biệt là gắn với TMĐT và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Hiện nay, trong dự thảo Luật có tới 5 điều quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân, tản mát trong luật này hơn 10 điều. Vậy tại sao không có một luật, một chương quy định riêng, nếu không thì tách hẳn một mục bảo vệ thông tin cá nhân liên quan đến vấn đề này.  

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế:

Về mặt nguyên tắc, càng tồn tại lâu dài với thời gian càng tốt, nhưng tôi mong muốn quy định càng cụ thể càng tốt, để người dân khi đọc luật này biết khi mình là nạn nhân thì sẽ đến cơ quan, tổ chức nào hoặc làm thủ tục gì để bảo đảm được quyền lợi trong một thời hạn nhất định. Chúng ta cần quy định rõ tổ chức nào với trách nghiệm gì, quy trình xử lý ra sao? Chúng ta cần bảo vệ người tiêu dùng từ những điều nhỏ nhất, thậm chí chỉ từ mức 100.000 đồng. Bởi chính những sự việc tưởng như nhỏ sẽ dẫn đến những hệ lụy khác to lớn hơn.

Đặc biệt, cần hoàn thiện tổ chức để mọi người tham gia bảo vệ người tiêu dùng, những đơn vị nào sẽ tham gia và có chức năng nhiệm vụ gì. Và cần bảo đảm những thủ tục cần thông qua nền tảng số để giảm tải giấy tờ thủ tục cũng như thời gian đi lại của người tiêu dùng. Thực hiện được điều này, luật mới đi vào đời sống.

Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công thương Lại Việt Anh:

Thương mại điện tử là phương thức, hoạt động thương mại, cho nên bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng thì chủ thể tiến hành hoạt động kinh doanh phải tuân thủ tất cả các quy định khác, nghĩa vụ của người sản xuất kinh doanh. Còn trong dự thảo Luật có riêng một chương chỉ đề cập tính đặc thù của giao dịch trên không gian mạng và có hai đặc thù.

Thứ nhất, người tiêu dùng ở môi trường truyền thống được trải nghiệm trước khi muốn mua hàng được nắm, được thử còn ở trên thương mại điện tử chỉ dựa vào thông tin, cho nên đây là vấn đề mấu chốt.

Thứ hai, vai trò của những nhà vận hành nền tảng cần được điều chỉnh chi tiết để tăng trách nhiệm giải trình đối vối người tiêu dùng và cả cơ quan quản lý nhà nước. Từ đó, những quy định bảo vệ người tiêu dùng trên môi trường trực tuyến cần được điều chỉnh làm sao giảm mức thấp nhất sự bất đối xứng thông tin giữa người tiêu dùng và người kinh doanh trên nền tảng trực tuyên. Đấy sẽ là những yếu tố mang tính mấu chốt của những quy định về bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng mà Luật cần giải quyết.

Giám đốc Pháp chế và Đối ngoại, MoMo Đoàn Tử Tích Phước:

Các nền tảng số thương mại điện tử ngày nay khác rất nhiều với trước đây, không còn là một sàn đơn giản, một website và các gian hàng giống như trước đây. Các nền tảng số bây giờ có thiên hình vạn trạng. Chúng tôi cũng nghiên cứu rằng, theo định nghĩa về nền tảng số thì không nằm trong dự thảo này mà nằm trong dự thảo về Luật Giao dịch điện tử và được định nghĩa là một nơi mà nền tảng là của một bên độc lập mà người mua, người bán thực hiện những hoạt động giao dịch.

Chúng tôi xin góp ý về nội dung về hoạt động giao dịch giữa người mua và người bán. Đó là quá trình gồm nhiều những công đoạn khác nhau và hiện nay có xu hướng là các nền tảng, có thể là họ chỉ tập trung vào một số những khâu trong giao dịch chứ không phải là toàn bộ, là một nơi mà người ta thực hiện toàn bộ giao dịch từ đầu đến cuối.

Ví dụ có những nền tảng chỉ để livestream quảng cáo hàng hóa, có những nền tảng chỉ cung cấp công cụ để so sánh giá như là các nền tảng bán vé máy bay. Hiện nay chúng tôi cũng ghi nhận là đối với những giao dịch mà đòi hỏi chữ ký số, sau khi giao kết hợp đồng, phải chuyển sang một nền làng khác để đơn vị cung cấp dịch vụ chữ ký số đưa chữ ký số đó vào và trả về cho hai bên mua bán.

Còn những ngành như chúng tôi thì cung cấp dịch vụ thanh toán và dịch vụ chuyên môn của chúng tôi cũng có thể cung cấp trên những nền tảng của ngân hàng thông qua Mobile Banking.

Có những đơn vị hiện nay vừa là các đơn vị viễn thông cũng cung cấp dịch vụ trung gian, cung cấp dịch vụ thanh toán thông qua Mobile Money. Các nền tảng rất khác nhau và đến cuối cùng là công đoạn giao hàng thì cũng có những nền tảng để cho người mua, người bán lựa chọn những phương thức giao hàng, những doanh nghiệp, những kênh giao hàng khác nhau thì mỗi nền tảng, họ chỉ tham gia vào một khâu, một công đoạn trong hoạt động giao dịch.

Nếu như thiết kế một bộ quy định mà đòi hỏi tất cả những nền tảng trung gian đó có những cùng nghĩa vụ đối với cả giao dịch giữa người mua và người bán thì có thể chưa sát với thực tế.

Ví dụ có những giao dịch chỉ thông tin về giao dịch, chỉ nhận được là một đoạn mã code mà từ một sàn thương mại điện tử khác họ chuyển sang, và căn cứ mã code đó để thực hiện lệnh thanh toán cho ngân hàng, đối với sự tham gia của những sàn trung gian số như vậy, chúng tôi hy vọng rằng luật hoặc những văn bản hướng dẫn sẽ có những quy định cụ thể hơn để có thể là tập trung nguồn lực, sự quan tâm cũng như là sự điều chỉnh của pháp luật để có thể bảo vệ người tiêu dùng tốt nhất.

Để bảo vệ tốt hơn người tiêu dùng, khó khăn lớn nhất vẫn là bởi vì các tranh chấp, giao dịch với người tiêu dùng càng ngày càng nhiều hơn, đặc biệt là trên môi trường số, khi mà các phương tiện điện tử giúp giao dịch trở nên dễ dàng hơn. Vì vậy, công tác quản lý, công tác thực thi pháp luật cần phải có sự ưu tiên, cần phải quản lý dựa trên rủi ro và cần phải nhận diện được đâu là những điểm yếu, đâu là những chỗ mà người tiêu dùng cần nhất để tập trung vào đó, nếu như chúng ta thực thi dàn trải thì cũng sẽ không không bao giờ đủ và không bao giờ có hiệu quả như mong muốn.

Những công cụ về công nghệ, công cụ về pháp lý, công cụ về thực thi pháp luật, cơ quan quản lý cũng như xã hội xây dựng chỉ giúp cho người tiêu dùng có những “khóa”, còn những người nắm “chìa khóa” là người tiêu dùng. Để bảo vệ và sử dụng “chìa khóa” tốt nhất thì là công tác tuyên truyền, phổ biến, công tác nâng cao nhận thức đòi hỏi một nỗ lực chung của toàn thể xã hội mà cao hơn, đó là xây dựng và thi hành pháp luật. Tôi cũng rất hy vọng công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật sẽ được phát huy tốt hơn trong thời gian tới.

Phó Cục trưởng Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng, Bộ Công Thương Trịnh Anh Tuấn:

Cảm ơn các đại biểu tham gia đóng góp vào quá trình xây dựng Dự thảo Luật. Hôm nay Bộ Công Thương đã tiếp nhận được những đóng góp thực tế và chi tiết.

Như chúng ta đã biết, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên không gian mạng nếu được thông qua sẽ tác động đến nhiều đối tượng. Do đó, dự thảo Luật lần này, chúng tôi cũng cố gắng xây dựng các điều khoản bảo đảm quyền lợi của cả 4 chủ thể là người tiêu dùng, người làm kinh doanh, cơ quan quản lý nhà nước và đại diện các tổ chức xã hội. Tôi đánh giá cao việc tọa đàm hôm nay đã có đủ 4 chủ thể. Đóng góp của 4 chủ thể hôm nay thực sự rất đầy đủ và hữu ích. 

Ban soạn thảo xin tiếp thu những ý kiến đóng góp của quý vị đại biểu từ phía cơ quan của Quốc hội, cơ quan quản lý nhà nước, các chuyên gia, Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cũng như từ phía doanh nghiệp để có những chỉnh sửa, hoàn thiện tốt nhất đối với các quy định tại dự thảo Luật, nhằm bảo đảm các quy định có tính thống nhất, phù hợp, hiệu quả và tính khả thi trong quá trình thực thi khi Luật này được thông qua và có hiệu lực.