Tài liệu không đủ ảnh hưởng lớn đến chất lượng xét xử
Nêu nhận định tỷ lệ án hành chính bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan vẫn còn cao, ĐBQH Mai Thị Phương Hoa (Nam Định) yêu cầu Chánh án Toà án Nhân dân tối cao Nguyễn Hoà Bình cho biết nguyên nhân sâu xa của tình trạng này. Phải chăng còn có lý do là tâm lý của một bộ phận thẩm phán tòa án cấp sơ thẩm còn nể nang, né tránh, ngại va chạm trong giải quyết vì bên bị kiện chủ yếu là cơ quan, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính? Giải pháp căn cơ để giải quyết tình trạng này?
Cùng với đó, thời gian gần đây, các vụ án hành chính có xu hướng tăng về số lượng và chủ yếu liên quan đến đất đai rất phức tạp, trong khi đó, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đang đề xuất đưa hết các tranh chấp đất đai, kể cả trường hợp chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất sang tòa án giải quyết. Đại biểu Mai Thị Phương Hoa đề nghị Chánh án đánh giá gì về tính khả thi và nguồn lực thực hiện của ngành Tòa án đối với đề xuất này?
Trả lời nội dung này, Chánh án Nguyễn Hoà Bình nêu rõ, án hành chính hiện nay là đang có vấn đề. Chúng ta đang có rất nhiều tồn tại xung quanh án hành chính, tỷ lệ thường thấp hơn so với yêu cầu của Quốc hội. Năm 2022, tỷ lệ xét xử án hành chính với nỗ lực của tòa án đã đạt so với yêu cầu của Quốc hội, có tăng nhưng không nhiều, vượt 12%. Tỷ lệ giải quyết mà Quốc hội giao cho án hành chính do thực tế nhiều năm xét xử tỷ lệ rất thấp, cho nên Quốc hội cũng giao chỉ tiêu xét xử án hành chính tương đối thấp và chúng tôi đã cố gắng vượt được mức này. Xung quanh án hành chính có mấy tồn tại: một là, tỷ lệ xử thấp; hai là, hủy, sửa nhiều hơn các án khác, trong khi Quốc hội cho phép hủy, sửa là 1,5% thì án hành chính lên đến 4%, cao hơn yêu cầu của Quốc hội; ba là, án hành chính không được thực thi, có bản án rồi nhưng Ủy ban Nhân dân các cấp không thi hành nghiêm túc, gây bức xúc cho người dân.
"Những tồn tại này có phải do thẩm phán nể nang hay không? Việc nể nang là có thật, nhưng không nhiều", Chánh án Nguyễn Hoà Bình khẳng định và nêu rõ, khi xét xử, "tuyệt đại đa số các thẩm phán đều phát huy bản lĩnh, tính chuyên nghiệp và xét xử vụ án hành chính nghiêm túc. Tuy nhiên, việc nể nang cũng có chứ không phải không có. Việc nể nang không phải là nguyên nhân chính dẫn đến tỷ lệ hủy, sửa cao".
Chánh án Nguyễn Hoà Bình cũng chỉ rõ tỷ lệ hủy, sửa án hành chính cao có những nguyên nhân chủ yếu như sau:
Một là, việc cung cấp tài liệu của Ủy ban nhân dân các cấp cho người dân không đầy đủ. Đối với án hành chính, việc chuẩn bị tài liệu của các bên, việc chuẩn bị tài liệu đủ hay không đủ ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng xét xử. Nếu các bên chuẩn bị không đầy đủ thì trên cơ sở các tài liệu như vậy có thể sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng xét xử. Thông thường, Ủy ban Nhân dân các cấp, theo quy định của pháp luật, có trách nhiệm phải đưa tài liệu cho người dân, cung cấp tài liệu theo yêu cầu người dân. Thông thường việc cung cấp của Ủy ban Nhân dân rất hạn chế, cho nên tài liệu không đủ, ảnh hưởng đến chất lượng xét xử.
Hai là, sự tham gia của chính quyền các cấp trong các phiên tòa hành chính rất hạn chế. Vấn đề này có nhiều lý do. Luật Tố tụng hành chính quy định Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp khi bị kiện thì phải ra tòa, chỉ được ủy quyền đến cấp phó của mình, tức là Chủ tịch thì được ủy quyền, Phó Chủ tịch thì không được ủy quyền sâu hơn. Các đồng chí Chủ tịch, nhất là các vụ án cấp tỉnh, thì cũng nhiều việc, thực sự là cấp tỉnh rất nhiều việc, cho nên thời gian ra tòa bị hạn chế và việc này ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân. Cho nên các vụ án hành chính thường bị chậm, tham gia đối thoại trước khi xét xử cũng như việc tham gia phiên tòa của các Chủ tịch còn hạn chế. "Đây là nguyên nhân chính dẫn đến án hành chính bị hủy, sửa và chậm được khắc phục, chứ không phải nguyên nhân chính là cả nể, mặc dù cả nể là có trên thực tế", Chánh án Nguyễn Hoà Bình nói.
Về giải pháp, cùng với các giải pháp nâng cao chất lượng xét xử, kể cả tất cả các loại án, Chánh án Nguyễn Hoà Bình cho biết, nhiệm kỳ trước có hội nghị Chánh án 4 cấp toàn quốc thảo luận về các giải pháp nâng cao chất lượng xét xử và đã đề ra 14 giải pháp nâng cao chất lượng xét xử.
Đối với việc cả nể thì mặc dù ít nhưng cũng cần phải được đặt ra. Nhiệm kỳ trước đã đổi mới tố tụng hành chính bằng cách đối với vụ án mà huyện xử lý thì giao cho tòa án tỉnh xử, vụ án ủa của Ủy ban huyện thì do tỉnh và đối với vụ án của tỉnh thì tỉnh vẫn xử. "Trong sửa đổi lần này thì chúng tôi thành lập tòa chuyên trách, vụ án của huyện thì do tỉnh xử và vụ án của tỉnh thì do tòa chuyên biệt xử", Chánh án Nguyễn Hoà Bình nói.
Phải bảo đảm lợi ích của người dân
Trả lời câu hỏi liên quan đến dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), Chánh án Nguyễn Hoà Bình nêu rõ, theo Luật Đất đai hiện hành, người dân có thể kiện ra Ủy ban, có thể kiện ra Tòa tùy theo lựa chọn. Nếu đưa hết cho tòa án thì chúng ta đã hạn chế quyền của người dân trong việc lựa chọn hoặc là xử trước tòa hoặc xử hành chính.
Việc xử hành chính của người dân tại Ủy ban có cái lợi rất lớn là Ủy ban cấp dưới mà sai thì Ủy ban cấp trên có tài liệu có khả năng sửa chữa ngay và không cần phải đưa ra tòa, vụ án được giải quyết nhanh và có trách nhiệm, không cần phải đi thu thập tài liệu, vì các anh có thẩm quyền thu thập tài liệu cho dân để giải thích cho dân, để hướng dẫn cho người dân. "Đây là một điều rất tiện cho người dân. Chúng ta không nên là đưa hết cho tòa, vì cuối cùng nếu như án hành chính xử không được lại đến tay tòa và việc này là lợi ích của người dân được đảm bảo. Cho nên, trong xu thế hiện nay không nên đưa hết việc này cho tòa, đề nghị của Quốc hội cân nhắc chuyện này", Chánh án Nguyễn Hoà Bình nói.
