Luật sư Nguyễn Hoàng Thịnh, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội tư vấn như sau:
Căn cứ khoản 1, Điều 109, Bộ luật tố tụng hình sự 2015 có quy định:
1. Để kịp thời ngăn chặn tội phạm hoặc khi có căn cứ chứng tỏ người bị buộc tội sẽ gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc sẽ tiếp tục phạm tội hoặc để bảo đảm thi hành án, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong phạm vi thẩm quyền của mình có thể áp dụng biện pháp giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, tạm hoãn xuất cảnh.
Như vậy, biện pháp ngăn chặn được áp dụng khi có một trong bốn căn cứ:
Một là, để kịp thời ngăn chặn tội phạm.
Hai là, khi có căn cứ chứng tỏ người bị buộc tội sẽ gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử.
Ba là, khi có căn cứ chứng tỏ người bị buộc tội sẽ tiếp tục phạm tội.
Bốn là, để bảo đảm thi hành án.
Hiện, không có quy định pháp luật cụ thể về truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, căn cứ các quy định của Bộ luật hình sự, truy cứu trách nhiệm hình sự có thể được hiểu là việc buộc người có hành vi nguy hiểm cho xã hội mà Bộ luật Hình sự quy định là tội phạm phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi phạm tội mà họ gây ra theo tội danh và hình phạt quy định tại Bộ luật Hình sự.
Người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự là người đang trong thời gian bị các cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng các biện pháp tố tụng hình sự như khởi tố, điều tra; truy tố và xét xử. Trong thời gian này, người bị truy cứu trách nhiệm hình sự có thể bị áp dụng biện pháp ngăn chặn bằng hình thức tạm giam hay cấm đi khỏi nơi cư trú.
Ngoài ra, căn cứ khoản 1, Điều 123, Bộ luật tố tụng hình sự 2015 có quy định:
1. Cấm đi khỏi nơi cư trú là biện pháp ngăn chặn có thể áp dụng đối với bị can, bị cáo có nơi cư trú, lý lịch rõ ràng nhằm bảo đảm sự có mặt của họ theo giấy triệu tập của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án.
Đối chiếu quy định pháp luật nêu trên, biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú được áp dụng đối với bị can, bị cáo. Theo đó:
Bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố về hình sự (Điều 60, Bộ luật tố tụng hình sự).
Bị cáo là người hoặc pháp nhân đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử (Điều 61, Bộ luật tố tụng hình sự).
Như vậy, bị áp dụng biện pháp ngăn chặn có thể được coi là đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
