Đã phát huy tinh thần trách nhiệm, nỗ lực vượt khó
Trong phát biểu kết luận, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nêu rõ, phiên chất vấn đã cho thấy tính thiết yếu của lĩnh vực và sự quan tâm của các đại biểu Quốc hội đối với lĩnh vực rất quan trọng này. Trong phiên chất vấn đối với các vấn đề thuộc lĩnh vực giao thông vận tải, đã có 48 đại biểu đăng ký chất vấn, 30 đại biểu đã thực hiện quyền chất vấn, 9 đại biểu tham gia tranh luận, còn 18 đại biểu đăng ký nhưng không còn đủ thời gian đề nghị có văn bản gửi đến Bộ trưởng để được trả lời bằng văn bản.
Phiên chất vấn diễn ra sôi nổi với tinh thần xây dựng và trách nhiệm cao, các đại biểu đặt câu hỏi cụ thể, ngắn gọn, đúng nội dung chất vấn, một số đại biểu tích cực đăng ký tranh luận để làm rõ hơn vấn đề chất vấn. Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể giữ cương vị người đứng đầu ngành giao thông vận tải từ nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XIV, là một trong các Bộ trưởng có kinh nghiệm và nắm chắc thực trạng vấn đề thuộc lĩnh vực quản lý. Với tinh thần cầu thị, Chủ tịch Quốc hội đánh giá Bộ trưởng đã trả lời đầy đủ, thẳng thắn các câu hỏi của đại biểu Quốc hội, mỗi vấn đề đều có định hướng, đề xuất và phương án cụ thể để xử lý trong thời gian tới. Tham gia trả lời, giải trình làm rõ thêm những vấn đề có liên quan, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành đã phát biểu, làm rõ thêm rất nhiều vấn đề.
Chủ tịch Quốc hội cho biết, qua báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải gửi đến các đại biểu Quốc hội và diễn biến của phiên chất vấn lần này cho thấy thời gian qua ngành giao thông vận tải đã phát huy tinh thần trách nhiệm, nỗ lực vượt khó, hoàn thành khối lượng công việc lớn như: đã hoàn thành 4 quy hoạch ngành theo Luật Quy hoạch nhằm tạo cơ sở pháp lý nhằm triển khai các nhiệm vụ của Bộ; hoàn thành đưa vào khai thác sử dụng 1.239km đường bộ cao tốc; đang triển khai xây dựng 883km và dự kiến tiếp tục khởi công 2.024km đường bộ cao tốc trong giai đoạn 2021 – 2025; hoàn thiện hồ sơ để trình Quốc hội nhiều dự án công trình quốc gia và ngay tại Kỳ họp này, Bộ Giao thông Vận tải cũng trực tiếp tham mưu cho Chính phủ đề trình Quốc hội xem xét 3 dự án quan trọng mà Quốc hội sẽ thảo luận và xem xét biểu quyết trong tuần làm việc tới. Bộ Giao thông Vận tải cũng là Bộ có kết quả giải ngân vốn đầu tư xây dựng cơ bản cao trong giai đoạn 2020 – 2021 và giai đoạn trước đó là 2016 – 2020. Bộ cũng đã chú trọng đến công tác cải cách thủ tục hành chính, công tác kiểm tra giám sát để tăng cường đã xây dựng, ban hành 57 quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, 167 tiêu chuẩn Việt Nam và 43 tiêu chuẩn cơ sở; đang tiến hành xây dựng, điều chỉnh 535 định mức kinh tế kỹ thuật.
Vẫn còn những vướng mắc, khó khăn, hạn chế
Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý, bên cạnh những kết quả đạt được, ngành giao thông vận tải vẫn còn những vướng mắc, khó khăn, hạn chế cả trong việc chuẩn bị đầu tư, thực hiện đầu tư và quản lý khai thác vận hành khi đưa các dự án, công trình vào sử dụng.
Cụ thể, đối với các dự án, công trình quan trọng quốc gia, các dự án giao thông sử dụng ngân sách Nhà nước phần lớn đều chậm tiến độ, một số dự án thành phần chưa lựa chọn được nhà đầu tư theo kế hoạch ban đầu, thiếu nguồn vật liệu, đất nền đường, thủ tục điều chỉnh, biến động giá vật liệu còn chậm và vướng mắc. Công tác đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư kéo dài, tiến độ xây dựng các quy chuẩn, tiêu chuẩn, định mức còn chậm, chưa đáp ứng được yêu cầu về phát triển và ứng dụng khoa học công nghệ trong lĩnh vực giao thông vận tải. Nhiều công nghệ, giải pháp thi công mới được ứng dụng trong lĩnh vực này tuy nhiên chưa có định mức, đơn giá ban hành kịp thời, gây khó khăn cho công tác quản lý chi phí đầu tư, công tác di dời hạ tầng kỹ thuật bị chậm tiến độ, công tác thẩm định thiết kế kỹ thuật chậm khi có thay đổi thiết kế.
Đặc biệt, một số công trình giao thông còn xảy ra sự cố, không bảo đảm tiêu chuẩn kỹ thuật, yêu cầu thiết kế, hư hỏng cục bộ, xuống cấp sau một thời gian ngắn đưa vào sử dụng. Đơn cử những dự án như: cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi, hiện tượng nứt một số trụ bản, mặt cầu cạn gói J2 cao tốc Bến Lức – Long Thành; nứt dầm ngang trên đỉnh trụ P28, P29 của dự án cầu Vàm Cống. Và gần đây có hiện tượng sập cầu Cái Đôi Vàm ở Cà Mau. Nhiều công trình mới đưa vào khai thác sử dụng đã hư hỏng cục bộ, xuống cấp, suy giảm tuổi thọ của công trình. Trên các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ còn số lượng hàng trăm cầu yếu chưa được gia cố, sửa chữa hoặc xây mới kịp thời. Việc chậm tiến độ các dự án giao thông quan trọng khá phổ biến và thường kéo dài trên 2-3 năm hoặc nhiều hơn làm tăng tổng mức đầu tư từ 1,5 – 2,5 lần hoặc nhiều hơn so với tổng mức đầu tư ban đầu làm giảm hiệu quả đầu tư. Đây là kết quả trong báo cáo của Kiểm toán Nhà nước.
Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, các dự án, công trình trọng điểm quốc gia được triển khai trải dài trên cả nước, khối lượng công việc rất lớn, trong đó có một số công việc quan trọng như sự phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương chưa được tích cực và hiệu quả, công tác giải phóng mặt bằng còn gặp nhiều khó khăn, hồ sơ quản lý chất lượng chưa đầy đủ, thiết kế bản vẽ thi công còn chưa phù hợp, phải điều chỉnh bổ sung nhiều lần, chưa kiểm tra giám sát chặt chẽ trong quá trình thi công, công tác nghiệm thu công trình còn nhiều sai sót, vai trò trách nhiệm và chất lượng công tác tư vấn giám sát chưa được quan tâm và đề cao đúng mức, nhất là tư vấn trong nước.
Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành giai đoạn 1 ngoài trụ sở cảng vụ hàng không, các trụ sở còn lại do kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn chưa được các Bộ chủ quản và UBND tỉnh phê duyệt nên công tác chuẩn bị đầu tư còn rất chậm.
Đối với các dự án có sử dụng vốn ODA như các dự án đường sắt đô thị tại TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh ngoài những nguyên nhân chính nói trên, các nguyên nhân làm chậm tiến độ dự án còn bao gồm: chậm trễ trong việc bố trí vốn, nguồn vốn ODA bố trí theo kế hoạch trung hạn hàng năm chưa đáp ứng được tiến độ triển khai thực tế, việc điều chỉnh vốn về phân chia gói thầu và trình tự thực hiện các gói thầu cũng chưa hợp lý. Ngoài ra còn phải hài hòa giữa các thủ tục trong nước với các khuôn khổ của các nhà tài trợ. Năng lực của chủ đầu tư trong quản lý các dự án có công nghệ phức tạp, đan xen nhiều loại nguồn vốn và nhiều cấu hình đầu tư còn hạn chế.
Về thực trạng và giải pháp xử lý các tồn đọng trong đầu tư, khai thác các dự án giao thông theo hình thức BOT, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, sau 17 năm khi bắt đầu triển khai loại hợp đồng này từ năm 2005, mặc dù không mới nhưng việc thực hiện đầu tư theo hình thức BOT vẫn còn nhiều bất cập. Việc đặt trạm thu phí ngoài phạm vi dự án, thu phí trên đường hiện hữu, thu phí cả trên tuyến quốc lộ và đường cao tốc song hành, việc sụt giảm doanh thu BOT… là yếu kém của cả cơ quan quản lý nhà nước và chủ đầu tư, có trách nhiệm của Bộ Giao thông Vận tải, các cơ quan có thẩm quyền trong quá trình lập thẩm định, phê duyệt dự án. Việc thu phí không dừng mục tiêu từ năm 2019 theo Nghị quyết của Quốc hội đến nay đã chậm thời hạn 3 năm vẫn chưa thực hiện xong.
Bảo đảm hài hòa lợi ích của người dân, Nhà nước và nhà đầu tư
Qua phiên chất vấn, Chủ tịch Quốc hội đề nghị Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải, các Bộ trưởng và trưởng ngành có liên quan tiếp thu tối đa ý kiến đóng góp của đại biểu Quốc hội, chỉ đạo quyết liệt thực hiện các giải pháp đã đề ra nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế, trong đó tập trung vào một số vấn đề chính sau:
Một là, tiếp tục rà soát, xây dựng hoàn thiện các quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, kể cả đường sắt. Triển khai quyết liệt các Nghị quyết của Quốc hội, của Chính phủ để đẩy nhanh việc phê duyệt và tiến độ triển khai dự án cũng như giải ngân vốn đầu tư công, nhất là các dự án trọng điểm quốc gia theo Nghị quyết của Quốc hội, bảo đảm khả thi cả về tiến độ và bố trí vốn cũng như chất lượng của công trình, nhất là trong thời gian tới sẽ đồng thời triển khai hàng loạt dự án quan trọng quốc gia theo Nghị quyết của Quốc hội. Và nhiều đại biểu Quốc hội cũng đã lưu ý đến tính khả thi trong tổ chức thực hiện.
Hai là, phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương bảo đảm dự án phù hợp với các quy hoạch liên quan và không gian phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương nhằm phát huy hiệu quả đầu tư; cùng với các địa phương khẩn trương giải quyết dứt điểm những vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng, phục vụ triển khai các dự án công trình giao thông trọng điểm quốc gia.
Ba là, kiểm soát chặt chẽ, bảo đảm chất lượng tiến độ từ các bước khảo sát, lập hồ sơ, thiết kế, dự toán đến công tác lựa chọn nhà thầu, ký kết hợp đồng và triển khai thi công, từ kiểm soát chất lượng vật liệu đầu vào đến kiểm soát quy trình thi công, công tác thí nghiệm, nghiệm thu, tăng cường tần suất kiểm tra hiện trường để kịp thời chấn chỉnh các tồn tại bất cập, lựa chọn những chủ đầu tư, ban quản lý dự án có đủ năng lực, kinh nghiệm để thực hiện dự án.
Yêu cầu các ban quản lý dự án, nhà thầu lập tiến độ tổng thể, chi tiết, ký cam kết về tiến độ hoàn thành dự án, theo dõi kiểm soát chặt chẽ tiến độ từng ngày, tuần và tháng. Kiên quyết xử lý các trường hợp tiêu cực, vi phạm và nâng cao hiệu lực hiệu quả phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí. Siết chặt kỷ luật, kỷ cương, trách nhiệm trong công tác quản lý và phòng, chống tham nhũng trong quá trình thực hiện dự án đầu tư xây dựng. Quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu trong từng khâu, từng công việc, từng vị trí có thể tiềm ẩn nguy cơ tham nhũng, tiêu cực của đơn vị để chủ động phòng ngừa, tập trung thanh tra, kiểm tra các lĩnh vực nhạy cảm dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực. Tăng cường tổ chức kiểm tra, thanh tra định kỳ đột xuất các dự án trọng điểm trong quá trình tổ chức triển khai.
Bốn là, đẩy nhanh tiến độ giải quyết các thủ tục hành chính, tháo gỡ khó khăn về nguồn vật liệu, đặc biệt là giải quyết khó khăn về nguồn cung cấp vật liệu san lấp tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Công tác khảo sát mỏ vật liệu phải cụ thể về chiến lược, chất lượng và cự ly vận chuyển, kiểm tra việc xây dựng, công bố giá và chỉ số giá các loại vật liệu xây dựng theo đúng quy định của pháp luật. Kiểm soát tình trạng biến động giá nguyên, nhiên vật liệu xây dựng và xử lý nghiêm các hành vi đầu cơ, nâng giá trục lợi.
Năm là, phối hợp với các bộ, ngành và địa phương trình cấp có thẩm quyền có phương án giải quyết dứt điểm những vướng mắc, bất cập và tồn tại về trạm thu phí, dự án BOT ngay trong năm 2022 trên cơ sở bảo đảm hài hòa lợi ích của người dân, Nhà nước và nhà đầu tư. Nhà nước chỉ hỗ trợ đối với những nguyên nhân khách quan, bất khả kháng trên cơ sở chia sẻ rủi ro. Thực hiện các biện pháp đẩy nhanh tiến độ triển khai hệ thống thu phí điện tử không dừng theo yêu cầu tại Nghị quyết 437 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Nghiêm túc xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan, phấn đầu trong năm 2022 hoàn thành tiến độ thu phí tự động không dừng. Tiếp tục chỉ đạo các nhà cung cấp dịch vụ tập trung rà soát, hoàn thiện quá trình vận hành, có biện pháp phát huy tối đa hiệu quả hệ thống thu phí tự động không dừng.
