Điểm xếp hạng ở 3 trụ cột đều tăng
Khảo sát công khai ngân sách (OBS) do Đối tác Ngân sách Quốc tế (IBP) thực hiện 2 năm một lần tại 125 quốc gia. Đây là sáng kiến nhằm thúc đẩy các Chính phủ công khai, minh bạch ngân sách, hướng tới hệ thống ngân sách minh bạch, có sự tham gia và giải trình tốt hơn, từ đó tăng hiệu quả sử dụng ngân sách.
Khảo sát OBS 2023 do IBP phối hợp với Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) thực hiện ghi nhận những thay đổi tích cực của Việt Nam. Điểm xếp hạng của Việt Nam ở cả 3 trụ cột: minh bạch, sự tham gia của công chúng và giám sát ngân sách đều tăng so với năm 2021.
Cụ thể, ở trụ cột “minh bạch ngân sách”, Việt Nam đạt 51/100 điểm, cao hơn xếp hạng trung bình toàn cầu là 45/100 điểm, tăng 7 điểm và 11 bậc so với năm 2021. Kết quả này đưa Việt Nam lên hạng 52/125 quốc gia tham gia khảo sát năm 2023, cao hơn các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á như Campuchia, Malaysia, Đông Timor và Myanmar. Việt Nam đã công bố 7 trong 8 tài liệu ngân sách cần được công khai theo tiêu chí của khảo sát OBS với mức độ đầy đủ tốt hơn. Báo cáo ngân sách giữa kỳ là tài liệu duy nhất chưa được công khai, bởi thông tin về tài chính và ngân sách trong báo cáo này chưa được đầy đủ theo thông lệ tốt của quốc tế.
Ở trụ cột “sự tham gia của công chúng”, Việt Nam đạt 19/100 điểm, tăng 2 điểm so với năm 2021, cao hơn 4 điểm so với điểm trung bình toàn cầu và đứng ở vị trí 41/125 quốc gia tham gia khảo sát. Kết quả này cho thấy công chúng còn ít tham gia vào quy trình ngân sách. Điểm xếp hạng của Việt Nam về sự tham gia của công chúng trong quá trình xây dựng ngân sách là 27/100, trong phê duyệt ngân sách là 56/100, và không đạt được điểm nào trong quá trình thực hiện ngân sách và kiểm toán ngân sách.
Ở trụ cột “giám sát ngân sách”, Việt Nam đạt 82/100 điểm, tăng 2 điểm so với năm 2021. Trong đó, giám sát của Quốc hội đạt 78/100 điểm và giám sát của Kiểm toán Nhà nước đạt 89/100 điểm, đều cao hơn so với điểm trung bình toàn cầu và xếp hạng 11/125 quốc gia.
Cần cơ chế thúc đẩy sự tham gia của công chúng
Theo TS. Ngô Minh Hương, người nghiên cứu chính về OBS của Trung tâm Phát triển và Hội nhập, chỉ số công khai ngân sách của Việt Nam năm 2023 đạt kết quả tích cực và có triển vọng cải thiện tốt hơn. Tuy nhiên, đáng chú ý, ở trụ cột “sự tham gia của công chúng”, mặc dù điểm của Việt Nam tăng và hiện cao hơn điểm trung bình toàn cầu nhưng vẫn ở mức tham gia ít. Do vậy, cần có các cơ chế thúc đẩy sự tham gia của công chúng vào tất cả các giai đoạn của quy trình ngân sách, bao gồm lập, thực hiện và kiểm toán ngân sách.
Ví dụ, Bộ Tài chính và các bộ, ngành khác có thể thí điểm các cơ chế để công chúng tham gia vào quá trình xây dựng và giám sát việc thực hiện ngân sách. Đặc biệt, các nhóm cộng đồng yếu thế có thể trực tiếp hoặc thông qua các tổ chức xã hội - nghề nghiệp đại diện góp ý trong quá trình xây dựng các ưu tiên về ngân sách. Công chúng cũng có thể tham gia góp ý cho các kế hoạch và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước.
GS. Võ Đại Lược, Chủ tịch Hội đồng Quản lý, Trung tâm Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (VAPEC) cho rằng, cần có cơ chế rõ ràng về sự tham gia của công chúng vào quy trình ngân sách qua Mặt trận Tổ quốc, Hội Nông dân… Bởi, để tham gia vào ngân sách không dễ, đòi hỏi phải có chuyên môn, kiến thức, vì vậy cần lựa chọn kỹ lưỡng, nếu để tất cả mọi người dân đều đóng góp ý kiến chưa chắc đã hiệu quả.
Ngoài ra, theo Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính - Ngân sách Nguyễn Minh Tân, để nâng cao chỉ số công khai ngân sách, việc chọn mẫu và đối tượng khảo sát cần đa dạng hơn. Đồng thời, cần đánh giá việc công bố chỉ số công khai ngân sách nhiều năm nay hiệu quả thế nào.
