 Một hình ảnh ý nghĩa trong Tiểu Phật |
Chủ đề hoàng gia
Bertolucci say mê những câu chuyện phức tạp và không sợ cấm kỵ, phim của ông thi vị và hoành tráng. Tác phẩm thành công nhất có Hoàng đế cuối cùng (The Last Emperor) quay ở Tử Cấm Thành, nói về cuộc đời hoàng đế Trung Hoa Phổ Nghi lên ngôi khi mới ba tuổi. Bộ phim gây ấn tượng sâu sắc này giành chín giải Oscar năm 1987, trong đó có hai giải trao cho Bertolucci.
Tấm gương
Tình yêu điện ảnh và văn chương của Bertolucci ảnh hưởng sâu sắc từ ba nghệ sĩ lớn: cha là nhà thơ, biên soạn văn học và phê bình điện ảnh đáng kính Attilio Bertolucci; láng giềng là tiểu thuyết gia, nhà thơ, nhà làm phim nổi tiếng Pier Paolo Pasolini (sinh năm 1922, bị ám sát năm 1975); và đạo diễn Jean-Luc Godard (sinh năm 1930, tên tuổi gắn liền với trào lưu Làn Sóng Mới, New Wave). Bertolucci bắt đầu với thi ca từ tuổi mười lăm, sớm đoạt nhiều giải thưởng văn chương danh giá như giải Viareggio cho tác phẩm đầu tay. Theo học khoa văn chương hiện đại ở đại học Rome, nhưng Bertolucci bỏ trường, rẽ hẳn sang nghiệp điện ảnh. Dòng máu thi sĩ của ông thể hiện rõ ở những tác phẩm điện ảnh giàu chất thơ.
Nổi tiếng với phim tai tiếng
Cảnh phim Điệu tango cuối cùng ở Paris
Một gã trung niên Mỹ (Paul, do nam tài tử kỳ cựu Marlon Brando thủ vai) trả thù cái chết bi thảm của vợ bằng cách phóng đãng ghê tởm với cô gái Pháp quen biết qua loa (Jeanne, do Maria Schneider thủ vai) trong bộ phim năm 1972 Bản Tango cuối cùng ở Paris (Last Tango in Paris) giúp tên tuổi đạo diễn Bertolucci nổi như cồn. Ở Mỹ, bộ phim gây tai tiếng này hốt bạc. Nhưng ở Italy, Bertolucci và Brando bị tố dâm ô, kết án quản chế và phải tiêu hủy toàn bộ phim. Schneider ngây thơ xinh đẹp tham gia phim lúc chưa đầy hai mươi tuổi, cảm thấy bị Bertolucci và Brando xúc phạm, đến khi qua đời vào năm 2011 nữ diễn viên vẫn không tha thứ cho Bertolucci. Sau điệu Tango sa đọa, Brando không nói chuyện với Bertolucci nhiều năm.
Nhìn xa trông rộng
Bộ phim Năm 1900 (1900) dài năm giờ nói về lịch sử Italy trong nửa thế kỷ của Bertolucci khiến giới phê bình chỉ trích ông “hoang tưởng tự đại”. Với dàn diễn viên ngôi sao như Robert de Niro, Burt Lancaster và Gerard Depardieu, tác phẩm điện ảnh sử thi ra mắt năm 1974 của Bertolucci kể về cuộc đấu tranh giữa địa chủ và nông dân vùng Emila-Romagna. Đạo diễn từng phát biểu hóm hỉnh: Bộ phim là “chứng tích chủ nghĩa cộng sản”.
 Đạo diễn lừng danh Bernardo Bertolucci |
Từ thời thượng đến bình dân
Thập niên 1980 và thập niên 1990, Bertolucci thay đổi từ nhà làm phim thượng lưu thành một đạo diễn quốc tế thành công. Bertolucci vỡ mộng với tình hình chính trị tại Italy dẫn đến đi theo chủ nghĩa Marx, từ kẻ vô thần trở nên yêu thích Phật giáo và tìm hiểu nhiều nền văn hóa khác. Kết quả là Hoàng đế cuối cùng (1987), bộ phim phương Tây đầu tiên kể từ năm 1949 thực hiện ở Trung Quốc và về Trung Quốc được nhà nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa hoàn toàn hợp tác và không cắt xén nội dung.
Đam mê văn hóa nước ngoài
Bộ phim The Sheltering Sky (1990) đưa Bertolucci đến với Morocco và sa mạc Sahara. Ngôi sao Hollywood Debra Winger và John Malkovich vào vai cặp vợ chồng muốn “tìm thấy” nhau lần nữa, nhưng câu chuyện nhanh chóng xoáy thành bi kịch. Bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn, nhà soạn nhạc người Mỹ sống ở nước ngoài Paul Bowles (1910-1999, được xem là một trong những nghệ sĩ định hình nền âm nhạc và văn chương thế kỷ XX) được giới phê bình ngày nay ca ngợi là kiệt tác “gợi cảm và vượt bậc”.
 Đạo diễn Bertolucci ở phim trường Hoàng đế cuối cùng, Tử Cấm Thành |
Tên tuổi lớn lại kén khán giả
Một trong những tác phẩm kỳ lạ nhất của Bertolucci là bộ phim năm 1993 Ông Phật nhỏ (còn gọi là Tiểu Phật - Little Buddha). Bộ phim đầu tiên của Bertolucci thoát hẳn các chủ đề thông thường về xung đột chính trị, tâm lý hoặc tình dục thưa thớt khán giả mọi lứa tuổi. Sau Tiểu Phật, Bertolucci chỉ làm thêm bốn phim, không có tác phẩm nào đạt thành công đáng kể toàn cầu.
Oscar, ngôi sao và Cành Cọ Vàng
Bertolucci được trao rất nhiều giải thưởng điện ảnh uy tín như hai giải Oscar 1987 (Đạo diễn xuất sắc nhất và Kịch bản chuyển thể hay nhất), hai giải Quả Cầu Vàng 1985 (Đạo diễn xuất sắc nhất và Kịch bản hay nhất), giải Sư Tử Vàng danh dự tại liên hoan phim Venice 2007, giải Cành Cọ Vàng danh dự tại liên hoan phim Cannes 2011 và giải thưởng phim châu Âu 2012 (Thành tựu trọn đời). Hollywood tôn vinh Bertolucci bằng ngôi sao năm cánh ghi tên ông trên đại lộ Danh Vọng (Walk of Fame). Vẫn còn nhanh nhẹn, nhưng kể từ cú ngã năm 2003 đạo diễn lừng danh Bertolucci phải ngồi xe lăn.
