Không đủ khả năng chi trả khám chữa bệnh
Luật Người khuyết tật năm 2010, Nghị định số 28/2012/NĐ-CP hướng dẫn Luật Người khuyết tật quy định người khuyết tật được chia theo 3 mức độ, khuyết tật nặng và khuyết tật đặc biệt nặng là người không tự kiểm soát hoặc không tự thực hiện được các hoạt động sinh hoạt hàng ngày, suy giảm từ 61-100% khả năng lao động. Suy giảm dưới 61% là khuyết tật nhẹ.
Hiện, cả nước có khoảng 6,2 triệu người khuyết tật, chiếm 7,06% dân số từ 2 tuổi trở lên, trong đó có gần 29% là người khuyết tật nặng và đặc biệt nặng. Theo ghi nhận của Ủy ban Quốc gia về Người khuyết tật Việt Nam tính đến thời điểm trước ngày 26.01.2022, mới chỉ có 3,5 triệu người khuyết tật chiếm 54% được xác định mức độ khuyết tật và cấp giấy chứng nhận khuyết tật.
Báo cáo thực trạng/vấn đề liên quan đến Bảo hiểm y tế đối với người khuyết tật mới đây cho thấy cả nước có 46% người khuyết tật chưa được xác định dạng tật, mức độ khuyết tật và cấp giấy chứng nhận khuyết tật kịp thời nên nhiều người khuyết tật chưa được tiếp cận hoặc tiếp cận chưa đầy đủ các chính sách trợ giúp của nhà nước về y tế, trong đó có chính sách cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí cho người khuyết tật. Quy định hiện hành về bảo hiểm y tế cho người khuyết tật được lồng ghép vào chính sách bảo trợ xã hội đã vô tình loại trừ đối tượng người khuyết tật nhẹ ra khỏi chủ trương trợ giúp tiếp cận chăm sóc y tế dành cho người khuyết tật. Cụ thể, Điều 9, Nghị định số 20/2021/NĐ-CP quy định “Đối tượng bảo trợ xã hội đang hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng được cấp thẻ bảo hiểm y tế theo quy định của pháp luật về bảo hiểm y tế”. Theo đó, người chưa được xác nhận khuyết tật và khuyết tật nhẹ không được cấp thẻ bảo hiểm y tế.
Trong khi đó, theo kết quả nghiên cứu độc lập gồm Ths. Nguyễn Thị Thanh Uyên và Ths. Nguyễn Thị Ngọc Diệp (Chính sách công, chương trình Giảng dạy kinh tế Fulbright Việt Nam) công bố đề tài “Tầm quan trọng của bảo hiểm y tế đối với người khuyết tật nhẹ”, 82% người khuyết tật nhẹ có cuộc sống không ổn định, 23% trong số đó không có khả năng lao động và 59% có việc làm bấp bênh. Nhu cầu khám chữa bệnh nhóm này là rất cao, 95% người khuyết tật nhẹ chưa có thẻ bảo hiểm y tế đều đánh giá chi phí khám chữa bệnh là “cao và rất cao” so với khả năng kinh tế của họ.
Có thể thấy, các chính sách về giáo dục, việc làm, y tế hiện nay đều tập trung vào người khuyết tật đặc biệt nặng và nặng. Trong khi đó, hoàn cảnh kinh tế của nhiều người khuyết tật nhẹ vô cùng khó khăn nhưng lại không được hỗ trợ gì. Điều này có chăng đã vô tình loại trừ người khuyết tật nhẹ ra khỏi các chính sách, các chương trình hành động quốc gia về người khuyết tật?
92,5% người khuyết tật mong muốn được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí
Báo cáo thực trạng/vấn đề liên quan đến Bảo hiểm y tế đối với người khuyết tật cho thấy từ 2010 đến 2020, GDP bình quân tăng hơn hai lần sau 10 năm tuy nhiên, việc cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí cho người khuyết tật vẫn không thay đổi và không mở rộng đối tượng. Người khuyết tật mức độ nhẹ vẫn chưa được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí. Điều này, gần như chưa thực hiện đúng tinh thần “… hoàn thiện chính sách, pháp luật về người khuyết tật bảo đảm thống nhất, đồng bộ, khả thi, phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội đất nước và các cam kết quốc tế” theo Quyết định số 753/QĐ-TTg ngày 3.6.2020 của Thủ tướng Chính phủ.
Khảo sát tại 2 tỉnh Thừa Thiên Huế và TP. Hà Nội mà nhóm nghiên cứu thực hiện 92,5% người khuyết tật và 100% cán bộ mong muốn Nhà nước cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí cho người khuyết tật nhẹ. Bên cạnh đó, hiện bảo hiểm y tế đối với nhóm người khuyết tật nặng và đặc biệt nặng mới chỉ chi trả một số dịch vụ cơ bản mà chưa bao gồm những dịch vụ kỹ thuật cao hay các dụng cụ đặc thù cho người khuyết tật; một số dịch vụ can thiệp tâm lý cho người khuyết tật trí tuệ, thần kinh, tâm thần không nằm trong danh mục được bảo hiểm y tế chi trả…
Để hạn chế những rào cản mà người khuyết tật nhẹ đang gặp phải, Chủ tịch Chủ tịch Hội Cha mẹ trẻ khiếm thính và Người khiếm thính Việt Nam (VNAP HLC) Chử Thị Thanh Hương cho rằng, cần có sự sửa đổi Luật Người khuyết tật năm 2010 theo hướng bổ sung quy định cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí cho người khuyết tật nhẹ. Đồng thời, bổ sung trách nhiệm của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền phải xác định dạng tật và mức độ khuyết tật, cấp giấy xác nhận khuyết tật kịp thời khi người khuyết tật có đơn đề nghị.
Cấp thẻ bảo hiểm y tế cho người khuyết tật nhẹ không chỉ thể hiện tính nhân văn mà chính mà còn là giải pháp mang tính toàn diện và bền vững để ổn định cuộc sống người khuyết tật, từ đó tạo an sinh xã hội, về lâu dài sẽ giảm gánh nặng cho ngành y tế và cộng đồng, tạo nền tảng về thể chất, giáo dục tốt hơn cho các thế hệ sau của những gia đình có người khuyết tật.
