Những đối thủ nặng ký
Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, Trung Quốc, Mỹ, EU, và các thị trường khác thuộc Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) hiện là điểm đến lớn nhất của cá tra nước ta.
Các thị trường này cũng tiêu thụ các loài cá thịt trắng khác, là những đối thủ “nặng ký” của cá tra Việt Nam. Ví dụ, cá tuyết được coi là "vua" của các loại cá, có giá trị thương hiệu cao, chất lượng thịt tốt, giá trị dinh dưỡng dồi dào, do đó đây là loài có vị trí cao cấp trong ẩm thực nhiều quốc gia. Tuy nhiên, giá thành cá tuyết cao do mùa vụ và nguồn cung hạn chế.
Số liệu của Trung tâm Thương mại quốc tế (ITC) cho thấy, nửa đầu năm 2024, nhập khẩu cá tuyết đông lạnh mã HS 030363 của Trung Quốc đạt gần 296 triệu USD, giảm 10% so với cùng kỳ năm 2023. Tại Mỹ, cá tuyết là loài cá thịt trắng được tiêu thụ nhiều nhất, đặc biệt là phile cá tuyết đông lạnh mã HS 030471. Năm 2023, nhập khẩu sản phẩm này vào Mỹ đạt 475 triệu USD, giảm 22% so với cùng kỳ, chiếm 27% trong tổng cá thịt trắng Mỹ nhập khẩu.
Cá minh thái là một lựa chọn thay thế tốt cho cá tuyết với vị ngọt, ít béo và giá cả phải chăng và ổn định hơn so với các loài cá khác. Tuy nhiên, cá minh thái ít đa dạng về sản phẩm và thường được sử dụng để chế biến các sản phẩm cơ bản như cá viên, cá fillet. Theo ITC, nửa đầu năm 2024, nhập khẩu cá minh thái Alaska đông lạnh mã HS 030367 của Trung Quốc đạt hơn 353 triệu USD, giảm 23% so với cùng kỳ năm 2023. Tính đến nay, năm 2019 ghi nhận là năm Trung Quốc tiêu thụ nhiều nhất sản phẩm này, với gần 941 triệu USD, tăng 44% so với cùng kỳ.
Cá rô phi cũng giàu protein và các axit amin thiết yếu, giá thành của cá rô phi thường khá cạnh tranh trên thị trường. Đặc biệt là sản phẩm phile cá rô phi đông lạnh, là sản phẩm được ưa thích tại Mỹ, chỉ sau phile cá tuyết Cod. Theo ITC, năm 2023, Mỹ nhập khẩu 372 triệu USD sản phẩm này, giảm 28% so với năm 2022.
Ngoài ra, cá basa có nhiều điểm tương đồng với cá tra, nhưng cá basa thường có kích thước lớn hơn và thịt dày hơn.
Cải thiện chất lượng sản phẩm
Cá tra Việt Nam có những lợi thế riêng biệt, đầu tiên là giá thành cạnh tranh. Bà Thu Hằng, chuyên gia thị trường cá tra của VASEP, phân tích, giá cá tra Việt Nam thường có giá thành thấp hơn các loại cá thịt trắng khác, giúp thu hút được nhiều khách hàng, đặc biệt ở các thị trường mới nổi. Tiếp đến là sản lượng lớn, ổn định và đã được chế biến thành nhiều sản phẩm khác nhau. Việt Nam cũng có vị trí địa lý thuận lợi, giúp giảm chi phí vận chuyển và rút ngắn thời gian giao hàng.
Theo số liệu của Hải quan, nửa đầu tháng 7.2024, xuất khẩu cá tra đạt 85 triệu USD, tăng 22% so với cùng kỳ năm 2023. Lũy kế xuất khẩu tính đến ngày 15.7 đạt hơn 1 tỷ USD, tăng 6% so với cùng kỳ năm ngoái.
Tuy nhiên, chất lượng sản phẩm cá tra chưa đồng đều, còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giống, thức ăn, môi trường nuôi. Xuất khẩu cá tra cũng phải đối mặt với nhiều rào cản thương mại như thuế nhập khẩu, các quy định kỹ thuật... Các hoạt động cạnh tranh không lành mạnh như bán phá giá, gian lận thương mại có thể làm ảnh hưởng đến uy tín của cá tra Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Bên cạnh đó, việc các thị trường thay đổi chính sách trong khi chi phí sản xuất cá tra ngày càng tăng do giá nguyên liệu đầu vào tăng, chi phí nhân công tăng, cũng ảnh hưởng đến xuất khẩu cá tra. Ngoài ra, cá tra Việt Nam còn phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các quốc gia sản xuất cá da trơn khác như Ấn Độ, Bangladesh, Indonesia, các nước này đều có lợi thế về nguồn nguyên liệu và chi phí sản xuất.
Theo ITC, hiện Việt Nam là nguồn cung thứ 2 trong cuộc đua xuất khẩu cá thịt trắng sang Trung Quốc, chỉ sau Nga. Nửa đầu năm 2024, Trung Quốc nhập gần 80.000 tấn cá thịt trắng (chủ yếu là cá tra) từ Việt Nam, giảm 17% so với cùng kỳ năm 2023. Trong khi đó, nhập khẩu từ Mỹ đạt 45.000 tấn, tăng 57%; Na Uy đạt 19.000 tấn, tăng 28%; từ Greenland đạt gần 5.000 tấn, tăng 188%; từ Hà Lan đạt hơn 5 triệu USD, tăng 179%; từ Hàn Quốc đạt hơn 2 triệu USD, tăng 237%...
Việt Nam đồng thời là nguồn cung cá thịt trắng (chủ yếu là cá tra) lớn thứ 2 cho Mỹ, chỉ sau Trung Quốc. 5 tháng đầu năm 2024, Mỹ nhập khẩu hơn 45.000 tấn cá thịt trắng (chủ yếu là cá tra) từ Việt Nam, tăng 37%, chiếm 30% tỷ trọng trong tổng nhập khẩu cá thịt trắng của Mỹ từ thế giới.
Bà Hằng nhấn mạnh, cá tra Việt Nam có lợi thế về giá thành và sản lượng, nhưng cần phải nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu và đa dạng hóa sản phẩm để cạnh tranh hiệu quả hơn.
