Huyền thoại về Khun Ju Nốp
Ở xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, Đăk Lăk hiện có một khu nghĩa địa nhỏ với những ngôi mộ được xây cất “hoành tráng” nằm trong một khu rừng thưa, bên cạnh con đường mòn đã được lát ximăng. Khu nghĩa địa này đặc biệt ở chỗ: không phải người nào trong vùng khi khuất núi cũng được an táng ở đây, bởi nó chỉ dành riêng cho những Gru (dũng sỹ săn voi) nổi tiếng của Bản Đôn. Mộ của “vua săn voi” Khun Ju Nốp nằm ở vị trí trung tâm khu nghĩa địa cũng chứng tỏ được đẳng cấp của ông trong số những Gru nổi tiếng của Bản Đôn.
Theo già Ama Kông, cháu ngoại của Khun Ju Nốp, “vua săn voi” tên thật là Y Thu K’nul. Ông sinh năm 1828, mất năm 1938, thọ 110 tuổi. Ông là một trong những người quan trọng nhất khai phá và sáng lập ra Bản Đôn cùng nghề săn bắt, thuần dưỡng voi rừng (Bản Đôn là cách gọi của người Lào, còn người Êđê gọi là Buôn Đôn). Khi còn sống, ông là người có ảnh hưởng lớn nhất, có tiếng nói quan trọng nhất trong cộng đồng các dân tộc Êđê, M’nông, J’rai, Lào cùng chung sống ở vùng Bản Đôn. Sinh thời, “vua săn voi” săn bắt được hơn 400 con voi, trong đó có nhiều con voi đực 1 ngà. Đặc biệt, ông săn được con voi đực màu trắng. Theo luật tục, chỉ có các bậc vua chúa mới được sử dụng voi trắng nên ông đem con voi này biếu cho vua nước Xiêm La và được ông vua này phong tặng danh hiệu Khun Ju Nốp – nghĩa là “vua săn voi”. Từ đó, ông trở thành “vua săn voi” của Bản Đôn. Cho đến nay, không một Gru nào ở Bản Đôn vượt qua được ông về số lượng voi săn được và cả về số voi quý (voi trắng, voi một ngà).
Mặc dù là “vua săn voi”, lại thọ đến 110 tuổi, nhưng Khun Ju Nốp lại không có con trai nối dõi. Sau khi chết, ông được các cháu ngoại tổ chức xây ngôi mộ bề thế nằm ở trung tâm nghĩa địa của các Gru. Khác với những ngôi mộ xung quanh, ngôi mộ của Khun Ju Nốp được xây rất lớn, nhưng lại không có họa tiết rườm rà cùng các bức tượng chim công, ngà voi sặc sỡ.
Ngôi nhà cổ của Khun Ju Nốp
Sinh thời, Khu Ju Nốp sống trong ngôi nhà sàn lớn nhất vùng bản Đôn, nằm ở buôn Trí A, xã Krông Na, huyện Buôn Đôn. Tuy nhiên, ít ai biết rằng ngôi nhà không phải do “vua săn voi” tự xây dựng mà là do ông mua lại của một người trong dòng họ. Trước đó, chủ cũ của ngôi nhà cũng mua lại của một nhà giàu có trong vùng. Vì vậy, trước khi “vua săn voi’ trở thành chủ sở hữu của ngôi nhà thì không ai biết là nó được xây dựng từ năm nào. Theo người già trong vùng, chỉ tính mốc từ khi Khun Ju Nốp là chủ sở hữu cho đến nay thì ngôi nhà đã có tuổi thọ khoảng 130 năm.
Cũng theo già Ama Kông, ngôi nhà được Khun Ju Nốp mua với giá “bằng 12 con voi đực có cặp ngà lớn”. Sau khi làm chủ ngôi nhà, “vua săn voi’ đã làm lễ cúng tốn hết 22 con trâu đực lớn, hàng chục con heo, hàng trăm ché rượu cần… Nguyên bản ngôi nhà gồm 3 gian, được làm hoàn toàn bằng gỗ quý. Khác với nhà dài truyền thống của người ÊĐê, M’nông trong vùng, ngôi nhà cổ này có tới 3 mái nhọn, mỗi gian có một mái riêng. Để lợp phần mái, người ta đã phải công phu đẽo hàng chục nghìn miếng gỗ cà chít để làm vật liệu lợp. Tính ra, chỉ riêng phầ mái đã tiêu tốn khoảng 10m3 gỗ cà chít (một loại gỗ quý).
Sau khi Khun Ju Nốp qua đời, ngôi nhà được giao lại cho Ama Kông, cháu ngoại của “vua săn voi”. Ama Kông cũng là một Gru nổi tiếng, chỉ xếp sau Khun Ju Nốp. Ama Kông từng săn được 298 con voi và là người có số voi săn nhiều chỉ thua Khun Ju Nốp. Năm 1954, ngôi nhà bị cây me lớn bên hiên đổ xuống đè sập mất một gian và đến nay những người trong gia đình Ama Kông vẫn chưa có điều kiện tu sửa lại nên nó được giữ nguyên hiện trạng. Hiện ngôi nhà là là một điểm du lịch thuộc Trung tâm du lịch sinh thái văn hóa Bản Đôn. Trong nhà treo nhiều hình ảnh của Ama Kông thời trai trẻ trong những chuyến săn bắt và thuần dưỡng voi rừng. Kỷ vật còn lại duy nhất của “vua săn voi” – Khun Ju Nốp là chiếc mâm đồng. Tương truyền đây là chiếc mâm mà Khun Ju Nốp thường dùng để cúng voi khi ông sang lào để săn voi. Nó được con cháu “vua săn voi” tìm kiếm và đưa về Việt nam năm 1959.
