Giá bồi thường thu hồi đất chưa sát thị trường
Thời gian qua, Kiểm toán Nhà nước đã thực hiện nhiều cuộc kiểm toán đất đai cũng như tại một số dự án bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Kết quả kiểm toán cho thấy, công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư đang có nhiều vướng mắc.
Cụ thể, theo Kiểm toán Nhà nước Khu vực I, công tác thu hồi đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng còn nhiều hạn chế. Theo đó, thu hồi đất khi chưa bảo đảm các điều kiện và trình tự, thủ tục theo quy định; xác định nguồn gốc đất của các tổ chức, hộ dân chưa rõ ràng, còn chồng lấn.
Đáng chú ý, giá bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất còn thấp, chưa sát với giá thị trường; trình tự, thủ tục thu hồi và bồi thường thiệt hại khi thu hồi đất vẫn còn tình trạng thiếu công khai, minh bạch. Tại một số dự án còn tình trạng trục lợi, xác định sai đối tượng, khối lượng công tác đền bù, hỗ trợ.
Chính việc bố trí tái định cư, hỗ trợ ổn định đời sống, chuyển đổi việc làm chưa bảo đảm yêu cầu làm cho việc bồi thường, giải phóng mặt bằng kéo dài nhiều năm, chậm được hoàn thành, ảnh hưởng rất lớn tới việc đưa đất đai vào sử dụng theo quy hoạch, cơ quan kiểm toán nhận định.
Trong công tác xác định chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng để khấu trừ vào tiền sử dụng đất, tiền thuê đất phải nộp, còn tình trạng xác định sai vị trí thửa đất dẫn đến việc xác định chi phí bồi thường được khấu trừ vào tiền sử dụng đất phải nộp cao hơn theo quy định - theo kết quả của Kiểm toán Nhà nước Khu vực IV.
Cũng theo đơn vị này, việc xác định thời điểm bồi thường giải phóng mặt bằng để làm căn cứ tính giá đất theo thời điểm bàn giao thực tế không đúng, dẫn đến giảm tiền sử dụng đất phải nộp ngân sách nhà nước.
Thiếu quy định cụ thể, người đầu cơ vẫn được nhận hỗ trợ
Liên quan đến xác định giá để tính tiền bồi thường, hỗ trợ tái định cư, Kiểm toán Nhà nước Khu vực XIII chỉ rõ, việc xác định đơn giá bồi thường dựa trên các chứng thư thẩm định giá của đơn vị tư vấn thực hiện, song việc xác định giá trong chứng thư thẩm định giá còn chưa đủ cơ sở pháp lý và không đáng tin cậy để thẩm định theo Tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam số 8 ban hành tại Thông tư số 126/2015/TT-BTC.
Bên cạnh đó, xác định đơn giá bồi thường tài sản còn một số sai phạm. Chẳng hạn, địa phương xác định giá cây cao su thanh lý theo cách tiếp cận về chi phí là không phù hợp quy định tại khoản 1 Điều 90 Luật Đất đai năm 2013.
Cụ thể, đối với cây lâu năm, mức bồi thường được tính bằng giá trị hiện có của vườn cây theo giá ở địa phương tại thời điểm thu hồi đất mà không bao gồm giá trị quyền sử dụng đất, tức là giá bồi thường, hỗ trợ phải được xác định theo cách tiếp cận từ thị trường theo quy định tại Thông tư số 126/2015/TT-BTC - Tiêu chuẩn thẩm định giá số 8. Tuy nhiên, Sở Tài chính không áp dụng phương pháp tiếp cận từ thị trường mà sử dụng cách tiếp cận từ chi phí là chưa phù hợp - cơ quan kiểm toán phân tích.
Cũng theo kết quả kiểm toán, việc xử lý giá trị thanh lý các tài sản trên đất thu hồi sau khi Nhà nước đền bù vẫn còn vướng mắc. Cơ quan kiểm toán đặt vấn đề: các tài sản trên đất (cây cao su) sau khi được Nhà nước đền bù thì doanh nghiệp có được thanh lý không hay thuộc về tài sản của Nhà nước? Nếu doanh nghiệp đã thanh lý thì giá trị thanh lý có được khấu trừ vào số tiền đền bù của Nhà nước cho doanh nghiệp hay không?
Ngoài ra, theo cơ quan Kiểm toán, quy định trong công tác bồi thường đền bù, thu hồi đất của các cá nhân, hộ gia đình còn một số điểm bất cập. Cụ thể, chính sách hỗ trợ ổn định đời sống được quy định tại khoản 1 Điều 19 Nghị định số 47/2014/NĐ-CP chỉ nêu đối tượng là “hộ gia đình, cá nhân được Nhà nước giao đất nông nghiệp...” mà không quy định cụ thể “người trực tiếp sản xuất nông nghiệp trên các thửa đất bị thu hồi”.
Chính vì thế, tại một số địa phương, người nhận chuyển nhượng đất (hình thức bằng hợp đồng ủy quyền) để đầu cơ kiếm chênh lệch từ bán đất, nhưng vẫn được hưởng các khoản hỗ trợ ổn định đời sống, cơ quan Kiểm toán nêu rõ.
