Bảo đảm thực hiện nguyên tắc “xử lý chuyên biệt”
Liên quan đến hình phạt đối với NCTN phạm tội, Điều 109 dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định: “Phạt tiền được áp dụng đối với NCTN phạm tội, nếu người đó có thu nhập, có tài sản riêng hoặc cha mẹ, người thân thích của NCTN có tài sản và tự nguyện thực hiện. Mức tiền phạt đối với NCTN từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội không quá một phần hai mức tiền phạt mà điều luật quy định. Mức tiền phạt đối với NCTN từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội không quá một phần ba mức tiền phạt mà điều luật quy định”.
Từ góc nhìn của cơ quan thẩm tra dự thảo Luật, Ủy ban Tư pháp cơ bản tán thành dự thảo Luật bổ sung điều kiện áp dụng hình phạt tiền với NCTN phạm tội nếu cha mẹ, người thân thích của NCTN có tài sản và tự nguyện thực hiện. “Quy định này phù hợp với điều kiện hoàn cảnh kinh tế của NCTN và bảo đảm thực hiện nguyên tắc “xử lý chuyên biệt”, báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp nêu rõ.
Bên cạnh đó, một số ý kiến tán thành với dự thảo Luật mở rộng đối tượng NCTN phạm tội từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi có thu nhập hoặc có tài sản riêng được áp dụng hình phạt tiền với lý do theo quy định của Bộ luật Hình sự (BLHS) hiện hành cùng là người dưới 18 tuổi, nhưng chỉ cho áp dụng hình phạt tiền đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi có thu nhập hoặc có tài sản riêng, trong khi người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi có tài sản riêng lại không được áp dụng hình phạt tiền (chỉ bị áp dụng hình phạt tù hoặc cải tạo không giam giữ) là chưa bảo đảm công bằng. Quy định như dự thảo Luật là phù hợp, không chỉ khắc phục bất cập của luật hiện hành, mà còn góp phần thực hiện tốt yêu cầu của Nghị quyết số 48-NQ/TW và Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị về “giảm hình phạt tù, mở rộng áp dụng hình phạt tiền”.
Một số ý kiến lại cho rằng, bất cập chủ yếu trong quy định về hình phạt tiền hiện nay liên quan đến đối tượng NCTN phạm tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. Theo quy định của BLHS, người từ đủ 16 tuổi trở lên và người từ đủ 18 tuổi trở lên đều phải chịu trách nhiệm về mọi tội phạm (trừ những tội phạm mà BLHS có quy định khác). Trong khi đó, người từ đủ 18 tuổi trở lên không có thu nhập hoặc không có tài sản riêng vẫn có thể được áp dụng hình phạt tiền; còn người từ đủ 16 tuổi trở lên chỉ được áp dụng hình phạt tiền nếu có thu nhập hoặc có tài sản riêng (nếu không có, thì có thể bị áp dụng hình phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ hoặc tù có thời hạn) là chưa công bằng trong chính sách xử lý. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến thực tế 6 năm thi hành BLHS vừa qua, nhiều địa phương không có NCTN nào hoặc rất hiếm trường hợp NCTN được áp dụng hình phạt tiền. Do đó, đề nghị sửa đổi điều kiện áp dụng hình phạt tiền với NCTN phạm tội là người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi tương tự như đối với người đã trưởng thành quy định tại Điều 35 của BLHS.
Đồng tình với việc dự thảo Luật mở rộng đối tượng NCTN từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi có tài sản riêng, có thể áp dụng hình phạt tiền hoặc cha mẹ, người thân của người chưa thành niên có tài sản và tình nguyện thực hiện mức tiền phạt không quá một phần ba mức tiền phạt mà điều luật quy định, đại biểu Quốc hội Phan Thị Nguyệt Thu (Hà Tĩnh) cho rằng, quy định này là hoàn toàn phù hợp. Trẻ chưa thành niên vi phạm pháp luật có một phần trách nhiệm của người trưởng thành. Nhấn mạnh điều này, đại biểu để nghị, cần xem xét một cách nhân văn và thân thiện đối với xử lý NCTN phạm tội để tạo cho NCTN có hành vi vi phạm pháp luật sớm sửa sai để làm lại cuộc đời, trở thành người công dân có ích cho gia đình và xã hội.
Cân nhắc việc mở rộng để bảo đảm mục đích giáo dục
Bên cạnh các ý kiến ủng hộ thì cũng có ý kiến đề nghị cân nhắc việc mở rộng điều kiện áp dụng hình phạt tiền đối với NCTN nếu cha mẹ, người thân thích của họ có tài sản và tự nguyện thực hiện để bảo đảm mục đích giáo dục.
Theo đại biểu Quốc hội Chamaléa Thị Thủy (Ninh Thuận), quy định phạt tiền đối với NCTN phạm tội nếu người đó có thu nhập, có tài sản riêng hoặc cha, mẹ, người thân thích của NCTN có tài sản và tự nguyện thực hiện là chưa đầy đủ. Bởi lẽ, dự thảo Luật chưa quy định rõ mức độ phạm tội như thế nào, phạm tội ít nghiêm trọng hay phạm tội nghiêm trọng, phạm tội do cố ý hay vô ý thì được áp dụng hình phạt tiền, do đó cần phải nghiên cứu, bổ sung cho hoàn thiện hơn.
Cùng chung băn khoăn này, đại biểu Quốc hội Lê Thị Ngọc Linh (Bạc Liêu) cho rằng, việc dự thảo Luật quy định hình phạt tiền được áp dụng đối với NCTN phạm tội nếu người đó có thu nhập, có tài sản riêng hoặc cha mẹ, người thân thích của người chưa thành niên có tài sản và tự nguyện thực hiện... là chưa phù hợp với nguyên tắc áp dụng trách nhiệm pháp lý đối với chính người vi phạm, vừa không phù hợp với Bộ luật Lao động hiện hành và thực trạng đối với nhóm NCTN phạm tội ở Việt Nam.
Trên cơ sở đó, đại biểu Lê Thị Ngọc Linh đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, rà soát để có quy định chặt chẽ hơn đối với hình phạt tiền không áp dụng cho người từ đủ 14 tuổi đến 16 tuổi. Lý giải về đề xuất này, đại biểu cho rằng, ở tuổi này NCTN chưa làm ra tiền hoặc không có thu nhập để tự mình thi hành hình phạt chính là phạt tiền. Việc áp dụng hình phạt này vô hình trung là phạt chính cha, mẹ, người giám hộ hợp pháp của NCTN phạm tội. “Để bảo đảm chủ trương giảm án phạt tù, chỉ nên áp dụng cảnh cáo, cải tạo không giam giữ hoặc tù có thời hạn nhưng cho hưởng án treo cho nhóm độ tuổi này, trừ các trường hợp vi phạm các tội nghiêm trọng như: hiếp dâm NCTN, mua bán ma túy hoặc cướp của, giết người”, đại biểu Lê Thị Ngọc Linh đề nghị.
