Theo báo cáo mới nhất của Tổ chức Y tế Thế giới, trên thế giới cứ 6 người trưởng thành có một người vô sinh ở một thời điểm nào đó trong đời. Tại Việt Nam, có khoảng 7,7% cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ bị vô sinh, hiếm muộn (tương đương với một triệu cặp vợ chồng).
Đáng nói, tỷ lệ vô sinh đang gia tăng ở người trẻ bởi nhiều nguyên nhân, trong đó có các yếu tố liên quan đến thói quen sinh hoạt, môi trường.
Báo Đại biểu Nhân dân có trao đổi với ThS.BS Phan Chí Thành, Chánh văn phòng Trung tâm Đào tạo - Chỉ đạo tuyến, Bệnh viện Phụ sản Trung ương để tìm hiểu rõ hơn về thực trạng vô sinh hiếm muộn hiện nay, cũng như các giải pháp phòng ngừa.
Khi nào được coi là vô sinh, hiếm muộn?
- Thưa ThS.BS Phan Chí Thành. Khi nào nam hoặc nữ giới được coi là vô sinh, hiếm muộn? Việc chẩn đoán vô sinh, hiếm muộn hiện nay được thực hiện như thế nào?
ThS.BS Phan Chí Thành: Theo Tổ chức Y tế thế giới định nghĩa, một cặp vợ chồng chung sống, có quan hệ tình dục thường xuyên, không sử dụng biện pháp tránh thai nhưng trên 1 năm không có con được coi là hiếm muộn, chậm con.
Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng nếu như trước đây, chúng ta thường lập gia đình rồi mới bắt đầu “thả” (quan hệ tình dục không sử dụng biện pháp tránh thai) thì hiện nay, nhiều bạn trẻ yêu nhau, muốn đến với nhau lâu dài đã “thả” trước khi cưới tương đối lâu.
Do đó, định nghĩa 1 năm ở đây không nên lấy mốc thời điểm sau khi cưới, mà phải lấy mốc từ khi cặp đôi bắt đầu sinh hoạt không dùng các biện pháp tránh thai, nhưng không có con.
Các cặp đôi trẻ nên lấy mốc trên 1 năm nói trên là thời điểm cần đi khám vô sinh, hiếm muộn. Với các cặp vợ chồng tuổi từ 30 - 35 trở ra, chỉ nên lấy mốc 6 tháng từ khi “thả”. Sau 6 tháng này, nếu không có thai cần đi khám sớm.
Vấn đề vô sinh hiếm muộn có thể đến từ người vợ, có thể đến từ người chồng và cũng có thể đến từ cả hai.
Đối với người phụ nữ, “tài sản chính” về mặt sinh sản gồm buồng trứng, vòi trứng và buồng tử cung. Hai buồng trứng quyết định đến chất lượng trứng và noãn. Ở người phụ nữ càng cao tuổi, chất lượng trứng càng ngày càng kém đi. Vấn đề thứ hai rất hay gặp ở nữ giới là tắc vòi trứng, khiến tinh trùng và trứng không thể gặp nhau. Thứ ba là buồng tử cung - chính là nơi thai nhi làm tổ và phát triển bên trong. Buồng tử cung người phụ nữ phải đảm bảo bình thường mới có thể có con.
Về phía người đàn ông, khi chẩn đoán vô sinh, hiếm muộn, chúng ta sẽ kiểm tra “đầu ra”, chính là xét nghiệm xem tinh dịch đồ xem có ổn hay không.
Hiện nay, đáng báo động là tình trạng vô sinh hiếm muộn ngày càng trẻ hóa và gặp ở cả vợ lẫn chồng. Đặc biệt, các số liệu y học đều chứng minh chất lượng tinh trùng của người đàn ông ngày càng kém đi theo nhiều thập kỷ.
Lối sống thiếu khoa học là nguyên nhân lớn làm giảm khả năng sinh sản
- Bác sĩ vừa nhắc tới vấn đề chất lượng tinh trùng của người đàn ông đang ngày càng kém đi. Vậy nguyên nhân nào dẫn tới thực trạng trên? Lối sống thiếu khoa học có phải là một trong những nguyên nhân?
ThS.BS Phan Chí Thành: Một trong những yếu tố lớn nhất làm cho tinh trùng người đàn ông kém đi chính là do lối sống hiện nay và chế độ dinh dưỡng. Đàn ông thừa cân, béo phì ngày càng nhiều hơn, cũng ít vận động hơn so với thế hệ trước đây.
Đặc biệt, bia, rượu, thuốc lá ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng tinh trùng của nam giới. Hiện nay, số thanh niên trẻ hút lá, thuốc lào, thuốc lá điện tử có xu hướng tăng lên. Không riêng thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử cũng có bằng chứng cho thấy gây hậu quả nghiêm trọng cho chất lượng tinh trùng.
Tôi từng hỏi một bệnh nhân: “Anh có biết bao thuốc lá đắt lắm không?”. Anh ấy trả lời: “Bao thuốc lá chỉ có 20.000 đồng, sao bác sĩ gọi là đắt”. Lúc ấy, tôi nói rằng: “Bao thuốc lá chỉ có 20.000 đồng, nhưng chi phí để điều trị vô sinh, hiếm muộn đắt gấp rất nhiều lần”. Nói như vậy để thấy rằng, thuốc lá ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng tinh trùng.
Hàng ngày, tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương, chúng tôi gặp rất nhiều trường hợp nam giới 27, 28 tuổi; thậm chí có trường hợp mới 23 nhưng chất lượng tinh trùng đã suy kém rất nhiều, kém hơn cả nhiều nam giới thế hệ “7x”.
Hút thuốc lá sẽ làm thoái hóa toàn bộ cơ thể, trong đó ảnh hưởng sâu sắc đến hệ thống tế bào gốc và tế bào non. Các tinh trùng chính là những tế bào non, tế bào gốc mà chúng ta nhìn thấy được. Tuy nhiên, điều đáng nói là không chỉ làm suy giảm về chức năng sinh sản, thuốc lá còn khiến toàn bộ các tế bào gốc, tế bào non trong tim, gan, phổi, thận chúng ta cũng bị thoái hóa và kém đi rất nhiều.
- Vậy với nữ giới thì sao, thưa bác sĩ? Bác sĩ có thể chỉ ra một số sai lầm chị em hay mắc phải, dẫn tới tình trạng hiếm muộn?
ThS.BS Phan Chí Thành: Với phụ nữ, cần chia ra hai mảng lớn là các chị em hiếm muộn ở độ tuổi còn rất trẻ và hiếm muộn khi đã lớn tuổi.
Nguyên nhân gây hiếm muộn thường gặp nhất ở phụ nữ trẻ là do viêm nhiễm phụ khoa không được điều trị triệt để.
Tình trạng viêm nhiễm phụ khoa có thể do chị em không biết vệ sinh phụ khoa đúng cách (như cho tay vào sâu bên trong cơ quan sinh dục để kỳ cọ, gây viêm nhiễm ngược dòng, đẩy vi khuẩn từ âm đạo ngược lên tử cung, vòi trứng và gây viêm tắc vòi trứng).
Một số trường hợp viêm nhiễm do các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Hiện nay, chúng tôi gặp rất nhiều bạn trẻ sinh hoạt tình dục khá sớm, có những bạn tâm sự lần đầu tiên sinh hoạt tình dục từ lớp 8, nhưng chưa biết cách phòng tránh các bệnh lây truyền qua tình dục. Những bệnh này có thể từ HIV đến viêm gan, đến những bệnh phổ biến khác như bệnh lậu, bệnh Chlamydia,… Tất cả đều gây viêm ngược dòng lên trên, dẫn đến tắc vòi trứng.
Có một điều báo động là 60 -70% các bạn mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục không biết mình mắc bệnh. Do vậy, bệnh âm thầm lan truyền từ người này sang đối tác khác, nhân lên theo cấp số nhân.
Một mảng rất lớn khác gây hiếm muộn là nhiều phụ nữ để khi đã nhiều tuổi mới tính chuyện có con. Tuổi sinh nở đẹp nhất là từ 18 - 25, sau đó từ 25 đến 30 tuổi là giai đoạn ổn định. Đối với người Châu Á, sau 30 tuổi, khả năng sinh sản bắt đầu đi xuống.
Một số chị em khi trẻ chưa muốn sinh con vì còn phấn đấu sự nghiệp, tới 35 - 40 tuổi mới tới nhờ bác sĩ hỗ trợ. Tuy nhiên, khi chúng tôi siêu âm, có những trường hợp đã không còn nang trứng nào trên buồng trứng, nhiều chị em đã mãn kinh ở tuổi 35 - 40.
Cũng có những bạn thắc mắc rằng, có thuốc nào hay cách nào để số lượng và chất lượng trứng tăng lên hay không. Tuy nhiên, rất buồn phải nói rằng khi đã lão hóa là “một đi không trở lại”, gần như không có thuốc gì có thể giúp cho buồng trứng "hồi xuân" trở lại.
Có một giải pháp cho những trường hợp tương tự là trữ trứng khi còn trẻ. Chị em cần tới gặp bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám, tư vấn cụ thể.
Có thể mất đi “thời gian vàng” nếu không điều trị sớm
- Hiện nay, chúng ta đã có các phương pháp điều trị nào để giúp đỡ những cặp vợ chồng vô sinh, hiếm muộn, thưa bác sĩ?
ThS.BS Phan Chí Thành: Hành trình điều trị vô sinh hiếm muộn sẽ đi từ những bước đầu tiên là tối ưu khả năng sinh sản của cả hai vợ chồng. Nếu nguyên nhân khiến chất lượng tinh trùng của người chồng kém chỉ đơn thuần đến từ lối sống, điều quan trọng nhất là phải điều chỉnh lối sống.
Hiện nay, nhiều bạn trẻ sau khi được bác sĩ tư vấn và điều chỉnh lối sống, chất lượng tinh trùng đã đảo ngược theo hướng tốt lên và hoàn toàn có thể mang thai tự nhiên. Tinh trùng người đàn ông có chu kỳ sinh tinh là 90 ngày, do đó tối thiểu người chồng phải kiêng rượu bia, thuốc lá liên tục 90 ngày mới bắt đầu có một lứa tinh trùng mới.
Đàn ông rất nhiều người sốt ruột, nghĩ mình kiêng được 2 tuần là tốt rồi, sau đó lại đi nhậu, hút thuốc lá. Điều này giống như “Dã tràng xe cát Biển Đông”, tinh trùng lại thoái hóa đi. Như vậy, người chồng phải kiên trì thay đổi lối sống từ 3 - 6 tháng đến một năm, mới giúp cho tinh trùng khỏe mạnh và bền vững.
Đối với phụ nữ cũng vậy, rất nhiều bạn hiếm muộn do thừa cân, béo phì, không tập thể dục. Chúng ta cần duy trì cân nặng tốt, sức khỏe toàn thân tốt mới là cơ sở giúp cho chất lượng trứng tốt, tăng cơ hội thụ thai.
Bước thứ hai trong điều trị vô sinh hiếm muộn là điều chỉnh vấn đề sinh hoạt vợ chồng. Để tăng cơ hội thụ thai tốt nhất, các cặp đôi nên quan hệ theo tần suất cách ngày 1 lần, có nghĩa một tuần 3 - 4 lần.
Lưu ý rằng, một số chị em căn ngày rụng trứng để chỉ sinh hoạt vợ chồng đúng ngày này, nghĩ rằng như vậy mới có thể mang thai. Đây là suy nghĩ sai lầm, bởi nếu người chồng tích trữ tinh trùng quá lâu, chất lượng tinh trùng tự nhiên sẽ thoái hóa. Có thể số lượng tăng, nhưng chất lượng tinh trùng lại kém đi rất nhiều, dẫn đến cơ hội thụ thai cũng giảm đi.
Bên cạnh đó, nhiều vợ chồng tin theo các ứng dụng trên điện thoại và chỉ canh “thời điểm dễ thụ thai nhất” mà ứng dụng gợi ý để sinh hoạt vợ chồng. Điều này cũng không đúng. Các cặp đôi nên quan hệ thời điểm nào cảm thấy thoải mái, thăng hoa nhất, khi đó chất lượng tinh trùng và trứng sẽ tốt nhất.
Rất nhiều bạn “canh trứng” đúng ngày, nhưng 3 - 4 tháng không thấy có thai. Lý do bởi khi tâm lý quá căng thẳng, trứng chưa tốt sẽ chưa thể thụ thai được.
Sau khi đã thay đổi về lối sống đến đời sống vợ chồng rồi, nếu các cặp đôi thêm 3 - 6 tháng vẫn không có con, hãy đi khám để tìm ra nguyên nhân chính xác, không tự lên internet tìm hiểu. Hiện nay, trên mạng đưa ra rất nhiều biện pháp, nhiều khi không đủ cơ sở khoa học.
Các cặp đôi nếu cứ loay hoay, mày mò thử những biện pháp chưa được kiểm chứng có thể làm mất đi “thời gian vàng” của bản thân. Bởi đối với điều trị vô sinh hiếm muộn, tuổi trẻ là tài sản lớn nhất của người phụ nữ, càng sớm càng dễ điều trị.
Khi bác sĩ đã xác định được nguyên nhân sẽ đưa ra các giải pháp can thiệp. Ví dụ, nguyên nhân do tắc vòi trứng có hai biện pháp là phẫu thuật xử lý để tái thông vòi trứng và làm thụ tinh ống nghiệm. Điều đáng mừng đối với các bạn nữ vô sinh do tắc vòi trứng là kết quả điều trị của phụ nữ vô sinh do tắc vòi trứng bằng phương pháp thụ tinh ống nghiệm khá khả quan và tiên lượng khá tốt.
Nếu nguyên nhân do buồng trứng, do tuổi cao sẽ điều trị cực khó. Tuổi càng cao, điều trị càng khó khăn, chi phí tốn kém gấp nhiều lần, nhưng cơ hội thành công cũng giảm đi nhiều lần.
Ngược lại, nếu nguyên nhân từ phía người đàn ông (chất lượng tinh trùng kém, tinh trùng bất thường nhiều), tùy vào mức độ tổn thương tinh trùng mà bác sĩ có thể có những biện pháp hỗ trợ khác nhau như bơm tinh trùng vào buồng tử cung, thụ tinh ống nghiệm.
Thông thường, để có thai tự nhiên trong âm đạo, tinh trùng phải đạt 8 - 9 điểm mới có thai. Tuy nhiên trong thụ tinh ống nghiệm, tinh trùng chỉ cần đạt 3 - 4 điểm vẫn có thể có thai được. Như vậy, các bạn hoàn toàn có thể lạc quan với công nghệ hiện nay.
Làm thế nào để có sức khỏe sinh sản tốt?
- Bác sĩ có thể chia sẻ về mức chi phí điều trị vô sinh, hiếm muộn hiện nay?
ThS.BS Phan Chí Thành: Hiện nay, biện pháp gần như tốt nhất, tỷ lệ thành công cao nhất mà các bác sĩ có thể cung cấp cho những cặp vợ chồng hiếm muộn là thụ tinh ống nghiệm. Một chu kỳ thông thường của thụ tinh ống nghiệm sẽ tốn kém khoảng từ 80 đến 100 triệu đồng.
Tuy nhiên, không phải bỏ ra 80 đến 100 triệu đồng là các gia đình có thể thành công bế con trên tay. Đó chỉ là chi phí một chu kỳ thụ tinh ống nghiệm thông thường, tỷ lệ thành công khoảng 50%.
Có những trường hợp phải làm thụ tinh ống nghiệm tới 2 lần, hoặc 4 - 5 lần mới có con. Thậm chí, có những cặp đôi ròng rã 10 năm trời đi làm thụ tinh ống nghiệm vẫn chưa được bế con trên tay.
- Bác sĩ có thể đưa ra một số lời khuyên về chế độ dinh dưỡng, thói quen sinh hoạt giúp các cặp vợ chồng có sức khỏe sinh sản tốt, giảm thiểu nguy cơ vô sinh?
ThS.BS Phan Chí Thành: Tôi thấy rằng nhiều cặp vợ chồng mong con thường lên mạng tìm mua các viên uống, vitamin “bổ trứng”, “bổ tinh trùng”. Mọi người dường như thích sử dụng những viên uống bổ sung như vậy thay vì tập luyện, thay đổi bản thân.
Tuy nhiên, tôi nhấn mạnh rằng vi chất tốt nhất đến từ dinh dưỡng, từ cách chúng ta ăn uống hàng ngày. Bên cạnh đó, việc tập thể dục, rèn luyện sức khỏe cũng là yếu tố vô cùng quan trọng để có sức khỏe sinh sản tốt.
Về dinh dưỡng, có một thói quen của nhiều người Việt ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng tinh trùng và chất lượng trứng.
Một chế độ ăn được khuyến cáo có thể tạo ra những tinh trùng tốt, trứng tốt là mỗi bữa ăn đảm bảo 50% khẩu phần đến từ rau củ và hoa quả, 25% đến từ đạm (thịt, cá, trứng sữa), 25% đến từ ngũ cốc. Tuy nhiên, nếu nhìn bữa sáng của đa số người Việt sẽ ít thấy có rau, đa số ăn các món như bún, miến, phở, xôi.
Chúng ta nên đảm bảo làm sao bữa sáng có rau, đặc biệt là ở các cặp vợ chồng thừa cân. Ví dụ, có thể ăn quả bơ, ăn hoa quả,… trong bữa sáng để bổ sung các chất này.
Một thói quen nữa mà nhiều bạn trẻ đang hiểu và làm sai, nhất là những cặp vợ chồng có tình trạng thừa cân, đó là thực hiện chế độ ăn low carb (chế độ ăn ít đường và tinh bột, chất đạm được ăn không hạn chế). Chế độ ăn này đúng là có thể giúp giảm cân, nhưng sẽ làm sinh ra rất nhiều chất gây thoái hóa cả tinh trùng và trứng.
Một chế độ ăn khoa học là đảm bảo đủ chất dinh dưỡng trong bữa ăn, chú ý ăn nhiều rau, hoa quả. Với hoa quả không nên ăn ngay sau bữa cơm vì có thể làm đường máu tăng cao. Thay vào đó, nên chia nhỏ các bữa ăn, hoa quả ngọt có thể ăn sớm hơn bữa cơm.
Đặc biệt, các cặp vợ chồng cần chú ý rèn luyện, tập thể dục. Thời gian tập thể dục tốt nhất để dễ mang bầu, vừa tốt cho bà mẹ trong thai kỳ cũng như dễ sinh đẻ là tập luyện đủ 150 phút một tuần. Chia cho 5 ngày một tuần, mỗi ngày phải tập từ 30 phút trở lên mới có giá trị.
- Xin cảm ơn ThS.BS Phan Chí Thành đã chia sẻ!
