Tham dự có: Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định; các Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Đảng đoàn Quốc hội; Tổ đảng ở Thường trực Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban, lãnh đạo Văn phòng Quốc hội.

Cội nguồn, động lực cho sức mạnh tổng hợp của cách mạng Việt Nam

Báo cáo tại Hội nghị về bối cảnh ra đời Đề cương về văn hóa Việt Nam, nguyên Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận phê bình văn học nghệ thuật Trung ương, GS.TS Đinh Xuân Dũng cho biết, từ năm 1930, sau khi được thành lập, Đảng Cộng sản Việt Nam đã triển khai hoạt động theo hướng vận động chính trị, tiến lên vận động chuẩn bị đấu tranh vũ trang, tức là "làm cách mạng chính trị". Song, có một điểm khác căn bản với các phong trào cách mạng và yêu nước khác, không chỉ ở mặt ý thức hệ, mà ở chỗ, ngay khi tập trung cho việc vận động chính trị và chuẩn bị đấu tranh vũ trang để giải phóng dân tộc, vào thời điểm cao trào và nóng bỏng nhất (năm 1943), Đảng Cộng sản Việt Nam đã rất tỉnh táo và bản lĩnh, dành trí tuệ, tâm huyết chuẩn bị đường hướng cho việc tiến hành một sự nghiệp lớn: đấu tranh xây dựng "một nền văn hóa mới".

Ở đây không phải chỉ là việc sử dụng phương thức hoạt động văn hóa để thực hiện mục tiêu vận động chính trị (như các chí sĩ yêu nước lúc đó thường làm) mà là sự chuẩn bị lý luận, cương lĩnh cho sự ra đời một nền văn hóa mới sau khi cách mạng chính trị thành công, là sự vận động văn hóa như là một mặt trận, một sức mạnh đặc biệt góp phần cho sự phát triển của cách mạng chính trị, GS.TS Đinh Xuân Dũng cho biết và khẳng định, Đề cương về văn hóa Việt Nam ra đời vào năm 1943 là sự thể hiện đầy sức thuyết phục về tầm nhìn, bản lĩnh và sự nhiệt huyết của những người cộng sản Việt Nam.

GS.TS Đinh Xuân Dũng cũng chia sẻ về ba luận điểm làm rõ "thái độ của Đảng Cộng sản Đông Dương đối với văn hóa được trình bày ngắn gọn, cô đúc trong Đề cương có giá trị khai phá mở đường, khẳng định tính nguyên tắc và trách nhiệm của Đảng đối với sự nghiệp văn hóa đó là: "Mặt trận văn hóa là một trong ba mặt trận (kinh tế, chính trị, văn hóa), ở đó, người cộng sản phải hoạt động"; "Không phải chỉ làm cách mạng chính trị mà còn phải làm cách mạng văn hóa nữa" và "Có lãnh đạo được phong trào văn hóa, Đảng mới ảnh hưởng được dư luận, việc tuyên truyền của Đảng mới có hiệu quả".

Theo GS.TS Đinh Xuân Dũng, các phong trào cách mạng và yêu nước khác, vào thời điểm đó, dù thể hiện đến tận cùng khát vọng giải phóng dân tộc, nhưng đều rơi vào thất bại, vì bế tắc về đường lối cứu nước, trong đó có nguyên nhân vì không kết hợp được sức mạnh của hai cuộc vận động lớn: vận động chính trị và vận động văn hóa.

Từ sự nhìn nhận thực tiễn lịch sử đó, Đề cương về văn hóa Việt Nam năm 1943 không chỉ nói về văn hóa hoặc chỉ có giá trị đối với lĩnh vực văn hóa cụ thể, mà còn góp phần tạo nên cội nguồn, động lực cho sức mạnh tổng hợp của cách mạng để dẫn tới thắng lợi vĩ đại của Cách mạng tháng Tám 1945.

Cương lĩnh đầu tiên, là chiến lược đầu tiên về văn hóa

GS.TS Đinh Xuân Dũng nhấn mạnh, Đề cương về văn hóa Việt Nam năm 1943 không chỉ có giá trị gắn với yêu cầu của thời kỳ 1943 - 1945, mà còn hàm chứa một nội dung rất sâu sắc. Đó chính là những dự báo sáng suốt về tương lai của văn hóa Việt Nam.

Vào thời điểm năm 1943, khi đất nước đang đứng trước những biến cố lớn, khó lường do Chiến tranh thế giới thứ hai đang diễn ra khốc liệt, cuộc vận động cách mạng đang hết sức khẩn trương, Đề cương đã nêu lên hai "ức thuyết": một là "nền văn hóa phát xít (văn hóa trung cổ và nô dịch hóa) thắng thì văn hóa Việt Nam nghèo nàn, thấp kém, và hai là "văn hóa Việt Nam sẽ do cách mạng dân chủ giải phóng thắng lợi mà được cởi mở xiềng xích và sẽ đuổi kịp văn hóa tân dân chủ thể giới". Từ đó, Đề cương dự báo, căn cứ vào điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội hiện nay, cách mạng dân tộc Việt Nam nhất quyết sẽ làm cho ức thuyết thứ hai trở nên sự thực". Đến nay, ức thuyết trên đã trở thành hiện thực gần 80 năm qua. Song, đặt ức thuyết đó vào thời điểm chúng ta đang "tay trắng" thì phải thấy rằng, đó là một dự báo tài tình, là kết quả của sự linh cảm, của niềm tin và đồng thời của sự phân tích khoa học thực trạng và sự vận động của lịch sử, GS.TS Đinh Xuân Dũng nhận định.

Bên cạnh đó, theo GS.TS Đinh Xuân Dũng, dự báo thứ hai của Đề cương còn có ý nghĩa chiến lược sâu sắc hơn, đó là sự khẳng định một quy luật có tính phổ quát của toàn bộ sự nghiệp cách mạng: "Phải hoàn thành cách mạng văn hóa mới hoàn thành cuộc cải tạo xã hội". Năm 1945, chúng ta đã giành được độc lập dân tộc. Năm 1975, chúng ta đã giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Năm 1991, khi các nước XHCN Đông Âu và Liên Xô sụp đổ, chúng ta đã đứng vững. Cuối thế kỷ XX, chúng ta đã thoát khỏi tình trạng một nước nghèo nàn, kém phát triển và bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Như vậy, về mặt chính trị và kinh tế, chúng ta đã giành được những thành tựu có ý nghĩa lịch sử, song trên thực tiễn, đến nay, còn rất nhiều vấn đề lớn lao và hệ trọng trong bản thân sự phát triển của đất nước đang đặt ra gay gắt, trong đó, vấn đề văn hóa với ý nghĩa là toàn bộ đời sống tinh thần của xã hội, là sự xây đắp và nuôi dưỡng nhân cách con người, là cuộc đấu tranh bền bỉ chống cái xấu, cái ác, cái thấp hèn, sự tha hóa,... đã và đang nổi lên như một thách thức dai dẳng nhất, và phía trước, chưa có lời giải đáp thỏa đáng, có sức thuyết phục đối với những thách thức đó.

Cũng sau 80 năm Đề cương ra đời, tuy có một số nhận định cụ thể đã bộc lộ hạn chế lịch sử của nó, nhưng luận điểm về tính tất yếu tiến hành cuộc vận động văn hóa, xây dựng nền văn hóa mới vẫn giữ nguyên giá trị với ý nghĩa là một quy luật, một đòi hỏi mang tính khách quan và tính thời sự của nó.

GS. TS Đinh Xuân Dũng cho rằng, không phải tất cả những vấn đề đa dạng, phong phú và phức tạp của đời sống văn hóa Việt Nam trong tiến trình vận động, biến đổi của nó đều được đề cập trong Đề cương, và nhìn từ quan điểm hôm nay, không phải tất cả những nhận định cụ thể đều chuẩn xác, song mục tiêu chủ yếu của Đề cương là khẳng định những quan điểm gốc về chính trị, đặt nền tảng tư tưởng cơ bản để chuẩn bị cho việc tiến hành một sự nghiệp khó khăn và tế nhị: cải tạo nền văn hóa cũ và xây dựng nền văn hóa mới.

Vì vậy, đường lối, quan điểm văn hóa, văn nghệ của Đảng từ sau Đề cương, mặc dù đã phát triển ở trình độ mới, phong phú và hoàn thiện hơn nhiều, nhưng vẫn kiên định giữ vững luận điểm cốt lõi đó là, văn hóa là một trong 3 mặt trận tạo nên sức mạnh hữu cơ, sức mạnh tổng hợp của Đảng ta; Đảng phải lãnh đạo văn hóa như nguyên lý, quy luật, đòi hỏi của cách mạng, không được nơi lỏng trong bất cứ trường hợp nào. Kiên định dân tộc hóa, đại chúng hóa, khoa học hóa. Kiên trì có kế hoạch sáng tạo, không ngừng nghỉ, tiếp tục hoàn thành sự nghiệp về cách mạng văn hóa, là con đường dẫn tới cải tạo xã hội trên tất cả bình diện, GS.TS Đinh Xuân Dũng bày tỏ.

GS. TS Đinh Xuân Dũng khẳng định, Đề cương về văn hóa Việt Nam năm 1943 là sự khai phá mở đường cho quá trình xây dựng quan điểm, lý luận văn hóa ở Việt Nam, một Cương lĩnh đầu tiên, chiến lược đầu tiên về văn hóa;  Và trong 80 năm qua, nhiều luận điểm của Đề cương đã được điều chỉnh, bổ sung, làm phong phú hơn.

Hội nghị sinh hoạt chuyên đề lần này là hoạt động thiết thực nhằm kỷ niệm 80 năm ra đời Đề cương về văn hoá Việt Nam của Đảng bộ cơ quan Văn phòng Quốc hội.