Tăng số lượng vụ việc giám định pháp y

Theo báo cáo của Cục Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), năm 2023, Viện Pháp y Quốc gia tiếp nhận trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng và thực hiện giám định được 8.418 vụ việc; 6 tháng đầu năm nay, giám định được 4.296 vụ việc (bao gồm: giám định trên người sống, giám định trên tử thi, giám định độc chất, ADN, mô bệnh học, giám định ngoài tố tụng...). Tại các địa phương, số lượng các vụ giám định trên người sống của các Trung tâm pháp y cơ bản ổn định và tăng theo từng năm. 

Về cơ cấu tổ chức, lĩnh vực pháp y thuộc ngành y tế gồm Viện Pháp y Quốc gia trực thuộc Bộ Y tế và Trung tâm pháp y trực thuộc Sở Y tế 63 tỉnh, thành phố. Mô hình tổ chức ở Trung ương gồm có Viện Pháp y Quốc gia, Phân viện Pháp y Quốc gia (trực thuộc Viện Pháp y Quốc gia); tại 54 tỉnh/thành phố, có Trung tâm pháp y trực thuộc Sở Y tế được thành lập theo Quyết định của UBND tỉnh; 11 tỉnh có mô hình lồng ghép Trung tâm Pháp y - Giám định y khoa, trực thuộc Sở Y tế. 

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, chỉ có một số ít Trung tâm pháp y có trụ sở diện tích đủ rộng, khang trang (như Trung tâm Pháp y TP. Hồ Chí Minh, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Trung tâm Pháp y Hà Nội đang xây dựng); còn lại đa số trụ sở đều từ cơ sở cũ của các cơ quan khác, không đủ diện tích sử dụng hoặc đã cũ, chỉ tạm thời ổn định để các trung tâm hoạt động. Trụ sở làm việc chưa phù hợp với công năng sử dụng; không có quy hoạch tổng thể nên việc bố trí phòng làm việc và lắp đặt trang thiết bị gặp nhiều khó khăn và bất cập.

Những năm gần đây, Viện Pháp y quốc gia đã được Bộ Y tế quan tâm đầu tư máy móc, thiết bị để thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn như giám định ADN, độc chất, mô bệnh học; song, vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu hoạt động của đơn vị. Hầu hết các Trung tâm pháp y tuyến tỉnh cũng chưa được trang bị đầy đủ các danh mục theo hướng dẫn của Bộ Y tế. Một số địa phương thực hiện sáp nhập Trung tâm Pháp y với Trung tâm Giám định y khoa hoặc bệnh viện đa khoa tỉnh, dẫn đến việc không đồng nhất trong mô hình tổ chức giám định pháp y trong toàn quốc, chưa bảo đảm theo quy định của Luật Giám định tư pháp.

Băn khoăn về cơ chế đãi ngộ

Không chỉ khó khăn về cơ sở vật chất, việc bảo đảm nhân lực cũng là "bài toán" đối với ngành y tế. Thống kê của Cục Quản lý khám, chữa bệnh cho thấy, đến nay, nhân lực pháp y toàn ngành gồm 1.053 người, trong đó tại Viện Pháp y Quốc gia là 90 người, tại các tổ chức pháp y 63 tỉnh, thành phố là 963 người; tổng số giám định viên pháp y ngành y tế là 270 giám định viên. Trung bình mỗi cơ sở pháp y các tỉnh/thành phố có khoảng 15 người và có 6 cơ sở có dưới 10 người; hầu hết cơ sở đều thiếu người để bảo đảm theo quy định của Nghị định 120/2020/NĐ-CP về thành lập, tổ chức lại, giải thể đơn vị sự nghiệp công lập.

Thực tế, nhiều Sở Y tế chưa bố trí được nhân sự cho Trung tâm pháp y và chưa bổ nhiệm giám định viên để bổ sung cho đội ngũ giám định (trong 2 năm, cả nước tăng được 4 bác sĩ, bổ nhiệm thêm 8 giám định viên); số bác sĩ, giám định viên tuyển dụng, bổ sung cho các cơ sở chỉ bù đắp được 25% số nghỉ hưu, nghỉ việc; các cơ sở không thu hút được các bác sĩ về làm việc do chế độ thấp, công việc chuyên môn không hấp dẫn. Do đó, nhu cầu bổ sung giám định viên ở thời điểm hiện tại lên tới 50% số giám định viên hiện có và nhu cầu đến năm 2030 là gấp đôi lực lượng hiện tại.

Giám định viên là bác sĩ chiếm tới 9/10, trong đó có tới 2/3 số bác sĩ hệ liên thông 4 năm; có 42,2% bác sĩ có trình độ sau đại học, nhưng có khoảng 50% học các chuyên khoa không phục vụ trực tiếp công tác chuyên môn giám định pháp y (quản lý y tế, y tế công cộng, bác sĩ gia đình…).

Công tác đào tạo chuyên ngành pháp y chưa được quan tâm và cơ chế đãi ngộ với đội ngũ cán bộ chuyên ngành pháp y hiện chưa phù hợp, chưa tương xứng với đặc thù công việc nên chưa thu hút được cán bộ làm việc trong lĩnh vực này. Mặt khác, thời gian gần đây, một số cán bộ, giám định viên bị khởi tố liên quan đến xâm phạm hoạt động tư pháp và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã ảnh hưởng đến tâm lý của cán bộ làm công tác pháp y.

Chủ động rà soát, khắc phục hạn chế

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, về tổ chức, trước mắt cần giữ nguyên và phát huy mô hình tổ chức như hiện nay. Thời gian tới, Vụ Tổ chức cán bộ phối hợp với Cục Quản lý Khám, chữa bệnh tiến hành khảo sát, đánh giá hiện trạng và căn cứ kết quả đánh giá của từng năm, đặc biệt 5 năm trở lại đây để báo cáo, đề xuất sắp xếp lại mô hình tổ chức của các Trung tâm Pháp y trên cả nước.

Về cơ sở vật chất, các đơn vị căn cứ chức năng nhiệm vụ, vị trí việc làm xác định quy mô của đơn vị; báo cáo Bộ Y tế để có căn cứ làm việc với các địa phương về chủ trương, dự án đầu tư hạ tầng kỹ thuật, cơ sở vật chất cho các đơn vị. 

Lãnh đạo Bộ Y tế yêu cầu, các đơn vị cần lấy sự việc xảy ra ở Viện Pháp y tâm thần Biên Hòa và Bệnh viện Tâm thần Trung ương I làm bài học cảnh tỉnh trong hoạt động chuyên môn; nghiêm túc thực hiện tự kiểm tra đánh giá hoạt động của đơn vị theo các tiêu chí và bảng điểm được quy định tại Quyết định số 5092/QĐ-BYT ngày 7.12.2020 của Bộ Y tế "Ban hành Quy chế kiểm tra và bảng điểm đánh giá công tác giám định pháp y tâm thần, công tác tiếp nhận, điều trị và quản lý người chấp hành biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh".

Về công tác đào tạo nguồn nhân lực, Vụ Tổ chức cán bộ phối hợp với Cục Khoa học công nghệ và đào tạo, Viện Pháp y Quốc gia rà soát để đưa ra các ưu đãi từ lúc tuyển sinh; nghiên cứu và sắp xếp mã ngành đào tạo đối với lĩnh vực giám định pháp y; cùng với đó, có chế độ ưu đãi đặc biệt để thu hút nguồn nhân lực đối với công tác giám định pháp y.