Rõ trách nhiệm quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương

Trình bày Tờ trình dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng cho biết, dự thảo Luật gồm 9 chương, 102 điều, tăng 2 chương, 29 điều so với Luật Di sản văn hóa hiện hành. Dự thảo Luật quy định về: các hoạt động quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cộng đồng và cá nhân trong hoạt động bảo vệ đối với di sản văn hóa ở Việt Nam.

Di sản văn hóa quy định tại dự thảo Luật gồm: di sản văn hóa phi vật thể, di sản văn hóa vật thể và di sản tư liệu, là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở Việt Nam.

Dự thảo Luật tập trung vào 3 nội dung chính trong các chính sách đã được thông qua. Chính sách 1 về hoàn thiện các quy định về nguyên tắc, đối tượng, trình tự, thủ tục kiểm kê, nhận diện, ghi danh, biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa ở các lĩnh vực di sản văn hóa vật thể (di tích; di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia), di sản văn hóa phi vật thể, di sản tư liệu và hoạt động bảo tàng. Chính sách 2 về nâng cao hiệu quả tổ chức, hoạt động của các cơ quan trực tiếp quản lý di sản, tăng cường nội dung, trách nhiệm, cơ chế thực hiện phân cấp, phân quyền quản lý nhà nước về di sản văn hóa từ Trung ương đến địa phương. Chính sách 3 về tăng cường nội dung, cơ chế, chính sách thúc đẩy xã hội hóa và thu hút, nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Trong đó, đáng chú ý, tại dự thảo Luật quy định về phân cấp, phân quyền bảo đảm các nguyên tắc trên cơ sở quy định của pháp luật liên quan; đồng thời, có quy định cụ thể về nội dung phân cấp, phân quyền cho các cấp chính quyền địa phương, rõ trách nhiệm quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương. Tại dự thảo Luật cũng quy định rõ cơ chế, nguyên tắc phối hợp giữa các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và UBND cấp tỉnh với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trong quản lý nhà nước về di sản văn hóa; về nội dung, nhiệm vụ, trách nhiệm để phân định rõ các nội dung hoạt động và trách nhiệm của các tổ chức được giao quản lý, bảo vệ, sử dụng và phát huy giá trị di sản văn hóa…

Về mối quan hệ giữa dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) với dự án Luật Lưu trữ (sửa đổi), Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng cho biết, thực hiện Kết luận của Thủ tướng Chính phủ và các ý kiến của thành viên Chính phủ, căn cứ Nghị quyết số 3372/TBTTKQH của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ Nội vụ và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thống nhất nội dung tài liệu có giá trị đặc biệt và tài liệu lưu trữ tư có giá trị đặc biệt có các tiêu chí được xác định ở cấp độ thấp hơn các tiêu chí được xác định là “bảo vật quốc gia” và “di sản tư liệu” của Luật Di sản văn hóa; đồng thời, thống nhất một số công việc triển khai liên quan đến hai Luật.

Cân nhắc quy định về thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa

Trình bày Báo cáo thẩm tra sơ bộ, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh cho biết, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục tán thành sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Di sản văn hóa và mục đích, quan điểm xây dựng dự án Luật tại Tờ trình số 119/TTr-CP ngày 29.3.2024 của Chính phủ. Hồ sơ dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) được chuẩn bị công phu, đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét. Các quy định của dự thảo Luật cơ bản thống nhất với 3 nhóm chính sách được Chính phủ trình Quốc hội thông qua.

Về sở hữu di sản văn hóa, so với Luật Di sản văn hóa hiện hành, dự thảo Luật chuyển từ quy định “Nhà nước thống nhất quản lý di sản văn hóa thuộc sở hữu nhà nước” thành “Nhà nước đại diện chủ sở hữu di sản văn hóa thuộc sở hữu toàn dân” (khoản 1 Điều 4). Tuy nhiên, hồ sơ dự án Luật chưa đề cập lý do sửa đổi các hình thức sở hữu di sản văn hóa, chưa xác định thẩm quyền, tiêu chí công nhận loại hình sở hữu. Do vậy, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục đề nghị, Ban soạn thảo giải trình nội dung này; đồng thời quy định cụ thể thẩm quyền, tiêu chí xác định các hình thức sở hữu đối với di sản văn hóa; nguyên tắc quản lý, bảo vệ, phát huy di sản văn hóa; giải quyết tranh chấp về quyền sở hữu đối với di sản văn hóa (nếu có).

Về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể (Chương IV), Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục đề nghị, Ban soạn thảo nghiên cứu, quy định cụ thể, đầy đủ hơn về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, hồ sơ thực hiện việc xác định khu vực bảo vệ I, khu vực bảo vệ II. Mặt khác, tại Điều 26, dự thảo Luật cần không quy định việc triển khai xây dựng nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ I của di tích; chỉ cho phép xây dựng, cải tạo nhà ở riêng lẻ đối với trường hợp di sản có cư dân sinh sống như làng cổ Đường Lâm, đô thị cổ Hội An, khu vực bảo vệ I của Quần thể di tích Cố đô Huế... nhưng phải bảo đảm nguyên tắc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, giữ nguyên “yếu tố gốc cấu thành di tích”.

Về Quỹ bảo tồn di sản văn hóa, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục nhận thấy, khi thông qua một số luật, Quốc hội đã bãi bỏ một số quỹ được lập theo các luật chuyên ngành, như: Quỹ hỗ trợ, điều trị, chăm sóc người nhiễm HIV, Quỹ hỗ trợ khám chữa bệnh, Quỹ phòng, chống tác hại rượu bia. Do vậy, Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục đề nghị, tiếp tục cân nhắc về quy định đối với việc thành lập Quỹ bảo tồn di sản văn hóa.

Chỉ quy định thủ tục hành chính khi thực sự cần thiết

Cho ý kiến với dự án Luật, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ ghi nhận, dự án Luật được soạn thảo công phu, nghiêm túc, nội dung cơ bản thể chế hóa chủ trương của Đảng về văn hóa và di sản văn hóa nói riêng, nhất là sau khi tổng kết 80 năm Đề cương văn hóa Việt Nam và Hội nghị Văn hóa toàn quốc, Hội thảo Văn hóa được tổ chức công phu. Đánh giá dự án Luật đủ điều kiện trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ Bảy tới, Chủ tịch Quốc hội kỳ vọng, dự án Luật sẽ tạo bước thay đổi căn bản trong quản lý, phát huy giá trị di sản văn hóa.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng nhấn mạnh, di sản văn hóa cần được coi là nguồn lực cho phát triển, cần được bảo tồn và phát huy, mối quan hệ bảo tồn và phát huy cần được rà soát trong tổng thể dự thảo Luật với tinh thần kiến tạo phát triển. Do vậy, cần nghiên cứu, xem xét bổ sung chủ trương, chiến lược về công nghiệp văn hóa, thị trường văn hóa, chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa, số hóa di sản văn hóa, hợp tác công tư trong lĩnh vực văn hóa... Cùng với đó, cần bổ sung một số chủ trương, chính sách đặc thù bảo tồn, phát huy di sản văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, hải đảo, di sản văn hóa quý hiếm có nguy cơ thất truyền…

Tại dự thảo Luật đã bổ sung nhiều thủ tục hành chính, điều kiện đầu tư kinh doanh, nhưng Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nhận thấy, việc thống kê, rà soát, đánh giá tác động chính sách chưa đáp ứng yêu cầu, cụ thể. Một số nội dung quản lý quy định tại dự thảo Luật vừa đòi hỏi phải được cấp có thẩm quyền quyết định, phê duyệt, nhưng trước đó lại phải có sự đồng ý của cơ quan quản lý về văn hóa, thể thao và du lịch, nhất là quy định liên quan đến phê duyệt quy hoạch. Trong khi đó, dự thảo Luật cũng không quy định tiêu chí, điều kiện, thủ tục thực hiện, không rõ cơ sở nào để cơ quan quản lý về văn hóa, thể thao và du lịch đồng ý hay không đồng ý với quy hoạch do cấp khác có thẩm quyền phê duyệt.

“Như vậy, các quy định này không bảo đảm tính minh bạch và không thể hiện tinh thần phân cấp trong quản lý nhà nước, không thúc đẩy cơ chế tự chịu trách nhiệm của địa phương, đồng thời dễ tạo ra cơ chế xin - cho, vì quy định không rành mạch, cho hay không cho đều được vì không có cơ sở ban hành quyết định, từ đó dễ dẫn đến tăng chi phí tuân thủ”. Lưu ý vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật đề nghị, cần rà soát kỹ lưỡng hơn, chỉ quy định những thủ tục hành chính thực sự cần thiết, thực hiện đúng chủ trương của Đảng, Nhà nước; nghiên cứu tiếp tục cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính để vừa tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, vừa bảo đảm quản lý nhà nước.

Về bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh tán thành với ý kiến thẩm tra của Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục; cho rằng, cần quy định cụ thể, đầy đủ hơn về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, hồ sơ thực hiện việc xác định khu vực bảo vệ I, khu vực bảo vệ II.

Trong đó, đối với vấn đề bảo vệ khu vực bảo vệ I và khu vực bảo vệ II của di tích và việc cho phép  đầu tư, xây dựng công trình trong khu vực bảo vệ di tích (Điều 26, dự thảo Luật), Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế cho rằng, cần quy định rõ thẩm quyền, tiêu chí, điều kiện đối với việc xây dựng nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ I, II của di tích. Bởi, thực tiễn quản lý tại một số di sản văn hóa thế giới ở Quảng Ninh, Thừa Thiên Huế, Ninh Bình cũng đang đòi hỏi phải quy định phù hợp về thẩm quyền, tiêu chí, điều kiện đối với việc cấp phép xây dựng nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ I, II của di tích.

“Nếu cho phép xây dựng nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ I của di tích sẽ không ổn. Nhưng, nếu quy định về giấy phép xây dựng nhà ở riêng lẻ tại vùng II của di tích quá chặt sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương được giao quản lý các di tích, di sản này”, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế nói.

Kết luận về nội dung này, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao và nhận thấy về cơ bản dự án Luật đủ điều kiện trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ Bảy tới; đồng thời, cơ bản nhất trí, đánh giá cao Báo cáo thẩm tra sơ bộ của Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, trong đó đã chỉ ra nhiều nội dung cụ thể, góp ý chi tiết nhiều nội dung dự thảo Luật. Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng nhất trí với chủ trương sửa đổi toàn diện Luật Di sản văn hóa hiện hành nhằm tiếp tục thể chế hóa chủ trương của Đảng, khắc phục những khó khăn, vướng mắc, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Nhấn mạnh đây là dự án Luật rất quan trọng, liên quan tới nhiều lĩnh vực, nhiều luật, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội đề nghị, cơ quan chủ trì soạn thảo và cơ quan thẩm tra lưu ý các nội dung phát biểu tại phiên họp về: chủ trương phát triển công nghiệp văn hóa, thị trường văn hóa; bổ sung một số chính sách đa dạng hóa nguồn lực phát triển văn hóa, xã hội hóa lĩnh vực văn hóa, cải tạo, nâng cấp các di sản văn hóa để phát triển văn hóa; định mức đơn giá trong các công trình văn hóa phải bảo đảm tuổi thọ lâu dài; vấn đề bảo tồn văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số; bố cục dự thảo Luật và tính thống nhất của các Luật khác, trong đó lưu ý thống nhất với dự thảo Luật Lưu trữ (sửa đổi) sắp được Quốc hội xem xét thông qua; vấn đề thủ tục hành chính và đầu tư kinh doanh; nguồn lực bảo đảm kinh phí trong phân công, phân cấp, trách nhiệm thực hiện...