Nhiều tiềm năng và lợi thế 

Cá chình bông (Anguilla marmorata) được xem là một thực phẩm bổ dưỡng, chứa nhiều chất béo. Theo y học cổ truyền, thịt và một số bộ phận của cá chình bông được dùng để làm thuốc. Thịt cá chình có vị ngọt, tính bình với các tác dụng bổ hư luy, khư phong thấp, sát trùng, dùng để trị phong thấp, tê đau, cước khí, phong ngứa; trị trẻ em bị cam tích... Đây là loại thực phẩm và dược phẩm quý giá đối với ngành nông nghiệp và y học Việt Nam nói riêng, thế giới nói chung. Giá thu mua trên thị trường trong nước hiện nay là 500.000 - 800.000 đồng/kg. 

Tỉnh Phú Yên có bờ biển dài, có nhiều dải núi nhô ra biển hình thành các vùng eo, vịnh, đầm phá, có các vùng bãi triều nước lợ, cửa sông đã tạo ra các dòng hải lưu giàu dinh dưỡng, tạo nên vùng nước lợ ven biển là các bãi đẻ và sinh trưởng của các loài thủy sản, và là điều kiện rất thuận lợi cho phát triển nuôi thủy sản ven biển nước mặn và lợ và trở thành ngư trường khai thác cá chình bông giống đáp ứng nhu cầu trong và ngoài tỉnh.  

Ông Nguyễn Văn Phú - Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất  và Thương mại thủy sản Phú Yên (doanh nghiệp cung cấp cá chình bông giống và cá thương phẩm tại Phú Yên) cho biết, cá chình bông là loài di cư, cá mẹ đẻ trứng ở biển sâu, cá con sau đó trôi dạt vào vùng cửa sông kiếm ăn và lớn lên. Đến lúc trưởng thành, cá lại về biển đẻ trứng. Chính vì tập tính này, hiện nay việc sinh sản nhân tạo cá chình còn rất khó khăn và nguồn cá giống chủ yếu vẫn được đánh bắt trong tự nhiên. Cá chình bông giống thường được đánh bắt ở sông Bàn Thạch (Đông Hòa), đập Tam Giang (Tuy An). Hàng năm, cứ đến khoảng cuối tháng Chạp, đầu tháng Giêng (âm lịch) là thời gian đánh bắt cá giống. Giống cá chình bông Phú Yên nổi tiếng toàn quốc và chiếm tỷ lệ 80-90% lượng cung toàn quốc. 

Cũng theo ông Phú, nghề nuôi cá chình tại tỉnh Phú Yên bắt đầu từ những năm 2000, sau đó lan rộng ra các tỉnh phía Nam và hiện nay đã phát triển ra nhiều tỉnh trong nước. Loài nuôi chủ yếu là cá chình bông và cá chình mun (Anguilla bicolor pacifica), trong đó cá chình bông chiếm 90-95%. Hình thức nuôi chủ yếu là trong lồng, ao với thức ăn chính là giun ít tơ (Oligochaeta), động vật đáy và các sinh vật thủy sinh, ốc, hến, cá tạp, tép, nhuyễn thể, thịt ốc, cá biển… Ngoài ra, hiện nay một số vùng nuôi đã sử dụng thức ăn công nghiệp cho cá chình bông có hàm lượng đạm từ 45-50% giúp cá có tốc độ tăng trưởng mạnh. Tuy nhiên, giá thành cao, dễ bị trộn lẫn chất tăng trọng, chất cấm, ảnh hưởng đến việc đảm bảo an toàn, sạch bệnh cho đàn cá. Do đó, thức ăn công nghiệp hiện nay ở Phú Yên vẫn chưa được sử dụng rộng rãi trong quá trình nuôi cá chình bông. Những năm đầu tiên khi người dân mới bắt đầu làm nghề nuôi cá chình bông, cá chình con không được quan tâm nhân tạo giống mà người dân chủ yếu đánh bắt cá chình bông giống tự nhiên. Hiện nay, nhờ ứng dụng khoa học và công nghệ (KH&CN) nên tỉnh Phú Yên có nhiều lợi thế để phát triển nghề nuôi cá chình.  

Nâng cao giá trị thương hiệu cá chình bông Phú Yên  

Nghề nuôi cá chình bông đã đưa nhiều hộ nông dân “đổi đời”, đưa kinh tế - xã hội của địa phương phát triển. Hiện nay, mô hình nuôi cá chình bông thương phẩm đã được nhân rộng. Mô hình này bước đầu cho thấy hiệu quả khả quan: cá chình phát triển tốt, ít dịch bệnh, giá cả ổn định, đầu ra rộng mở, tạo nguồn thu nhập ổn định cho người dân tỉnh Phú Yên và là một trong những hướng đi giúp người dân làm giàu bền vững. Tuy nhiên, chi phí đầu vào cao dẫn đến sức cạnh tranh kém và vì vậy tính bền vững không cao. Hơn nữa, đa số người dân vẫn nuôi theo mô hình nhỏ lẻ, chưa thực sự đầu tư mở rộng mô hình.  

Lãnh đạo tỉnh Phú Yên đã có chỉ đạo, kế hoạch chuyển giao, ứng dụng KH&CN phục vụ tái cơ cấu ngành thuỷ sản Phú Yên. Với những lợi thế của nghề nuôi cá chình bông, việc sớm xây dựng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cá chình bông Phú Yên hiện nay thực sự cần thiết. Bởi cá chình bông Phú Yên có chất lượng đặc trưng, có mối liên hệ với điều kiện tự nhiên, sinh thái của khu vực nuôi trồng. Đây chính là cơ sở khoa học để xây dựng chỉ dẫn địa lý cho cá chình bông Phú Yên. 

Xuất phát từ thực tiễn đó, Viện Thổ nhưỡng Nông hoá, thuộc Viện Khoa học nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với một số cơ quan liên quan đang triển khai nhiệm vụ “Đăng ký bảo hộ và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cá chình bông của tỉnh Phú Yên” nhằm bảo hộ quyền và lợi ích chính đáng cho người tiêu dùng và sản xuất; nâng cao giá trị, phát huy danh tiếng của sản phẩm cá chình bông tỉnh Phú Yên; giúp người nuôi, người kinh doanh sản phẩm đạt hiệu quả kinh tế cao, nâng cao nhận thức của người nuôi theo quy trình chặt chẽ, tạo ra những sản phẩm giá trị; góp phần vào phát triển du lịch gắn sản phẩm với vùng địa danh và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. 

Ông Nguyễn Quang Hải - Phó Viện trưởng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa cho rằng, mỗi vùng địa lý khác nhau sẽ có những nông đặc sản có tính chất rất đặc thù về điều kiện tự nhiên, quy trình nuôi trồng, chăm sóc sẽ tạo ra những sản phẩm có chất lượng khác nhau. Việc xây dựng CDĐL cho cá chình bông Phú Yên sẽ khẳng định chất lượng gắn liền với nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm, tạo ra lợi thế cạnh tranh trên thị trường.  

Viện đã xây dựng các điều kiện, phương tiện phục vụ quản lý và khai thác, phát triển CDĐL phù hợp với điều kiện của địa phương, khu vực và tính chất đặc thù của sản phẩm cá chình bông Phú Yên được bảo hộ. Xây dựng hệ thống công cụ phục vụ quản lý và kiểm soát chất lượng sản phẩm được bảo hộ CDĐL trong đó có hệ thống cơ sở dữ liệu trực tuyến phục vụ quản lý, kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc sản phẩm, ông Hải cho biết.  

Việc sớm xây dựng CDĐL cho cá chình bông Phú Yên sẽ góp phần nâng cao chuỗi giá trị của sản phẩm cá chình bông từ con giống, chế độ thức ăn, chất lượng sản phẩm, truy xuất nguồn gốc. Hơn nữa, xu hướng của thị trường hiện nay luôn đòi hỏi những sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, nhãn hiệu hàng hóa được bão hộ. Vì vậy, CDĐL cho cá chình bông Phú Yên không chỉ mang ý nghĩa về xuất xứ hàng hóa mà quan trọng hơn mang lại giá trị gia tăng cho nhà sản xuất và góp phần quảng bá sản phẩm địa phương. Song song đó, thông qua CDĐL, có thể nhận biết một khu vực địa lý cụ thể gắn liền với chất lượng, danh tiếng và những đặc tính riêng có của sản phẩm.  

Việc xây dựng CDĐL cho các chình bông Phú Yên sẽ huy động sự tham gia của người dân nuôi cá chính bông, nhất là bảo vệ uy tín và danh tiếng sản phẩm các làng nghề cũng như tạo thêm và giải quyết việc làm tại chỗ cho lao động địa phương, nâng cao công tác quản lý chất lượng sản phẩm cho người tiêu dùng. Qua đó, góp phần tuyên truyền về sở hữu trí tuệ tới người dân tại các vùng nuôi cá chình bông nói chung và địa phương nói riêng. Do đó, hiện Viện Thổ nhưỡng Nông hóa, Sở KH&CN và các đơn vị liên quan đang tiến hành các bước để xây dựng CDĐL cho cá chình bông Phú Yên.