Tác giả Nguyễn Đức Hùng, bí danh Tư Chu (1928 - 2012), nguyên là phó tư lệnh, tham mưu trưởng Quân khu Sài Gòn - Gia Định thời chống Mỹ. Là chỉ huy trưởng đoàn biệt động F100, đại tá Nguyễn Đức Hùng đã trực tiếp chỉ đạo nhiều hoạt động của lực lượng biệt động Sài Gòn - Gia Định. Cuốn sách là bản ghi chép, tổng hợp tư liệu về hoạt động của biệt động Sài Gòn, cùng dư luận trong và ngoài nước. Cuối sách là lược trích bài trả lời phỏng vấn của ông Nguyễn Đức Hùng với đài truyền hình Cộng hòa Liên bang Đức năm 2000.
Về tư liệu, tác giả tổng hợp nhiều tài liệu cụ thể về địa lý và hoàn cảnh lịch sử của cuộc chiến đấu, từ thời kháng Pháp sang thời chống Mỹ. Ông trình bày chủ trương đường lối của ta, các chiến lược chiến thuật, việc xây dựng và tổ chức lực lượng biệt động, thành phần cán bộ và chiến sĩ biệt động hoạt động ở Sài Gòn - Gia Định, danh sách các di tích lịch sử ghi nhận chiến công của biệt động… Ông cũng phân tích sự khác nhau giữa biệt động và đặc công, điều mà nhiều người còn mơ hồ. Ở phần cuối, ông Nguyễn Đức Hùng thống kê bằng bảng biểu các anh hùng liệt sĩ đã tham gia những trận chiến đấu lớn. Thêm cả danh sách 7 liệt sĩ và 5 đơn vị còn đang được đề nghị bổ sung xét tặng danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, ở thời điểm ông viết sách, khoảng trước năm 2010.
Đặc biệt hấp dẫn là phần tường thuật những trận đánh lớn của biệt động Sài Gòn. Điển hình là hai đợt tổng tấn công Tết Mậu Thân 1968 phối hợp nhiều cách đánh, kết hợp với nổi dậy của các lực lượng.
Với ba cách đánh tiêu biểu, tác giả kể lại những trận đánh lớn làm ví dụ.
Cách đánh Nổ chậm: ngày 24.12.1964, dùng thuốc nổ trên xe ô tô để lại trong cư xá Brink, làm chết và bị thương hơn 100 sĩ quan Mỹ.
Cách đánh Cường tập: ngày 30.3.1965, dùng xe ô tô chở thuốc nổ lao thẳng vào trong đại sứ quán Mỹ, vụ nổ làm rỗng bốn tầng nhà, gần 200 binh lính và nhân viên Mỹ thương vong.
Cách đánh Pháo kích: dùng súng DKZ bắn vào lễ quốc khánh của chính quyền Sài Gòn 1.11.1966 và dùng súng cối bắn vào lễ quốc khánh Sài Gòn năm 1967. Cả hai trận pháo kích ngay giữa lòng đô thị đã làm cho lễ quốc khánh Sài Gòn trở nên hỗn loạn, tổng thống và phó tổng thống Sài Gòn cùng các quan chức phải nằm bẹp để tránh, phó tổng thống Mỹ đang có mặt phải chạy đi ẩn nấp, các đại diện nước ngoài bỏ chạy, đại sứ Mỹ trên đường đến dự nghe có biến động cũng quay đầu bỏ về.
Qua thống kê và tường thuật, thì thấy suốt thời kỳ chiến đấu, biệt động Sài Gòn không lúc nào để cho Mỹ và chính quyền thân Mỹ được yên. Các trận đánh dày đặc được thống kê đầy đủ ngày giờ và địa điểm. Một bản trích lược tin tức từ báo chí Mỹ và nhiều nước khác đã giúp người đọc hình dung thêm về bề dày chiến công của lực lượng.
Trong một tập ghi chép và tổng hợp tư liệu, người đọc cũng thấy cảm xúc của tác giả, ở vị trí một người trong cuộc. Đó là cảm giác hưng phấn và hồi hộp khi tổ chức những trận đánh lớn, sự hân hoan trước chiến thắng, nỗi lòng xót xa trước việc đồng đội hy sinh và những tổn thất quá lớn của lực lượng (ông thống kê lực lượng biệt động Sài Gòn tổn thất đến 80%). Có chuyện tổ chức trận đánh mà vui, như khi “tuyển người” đóng vai sĩ quan Sài Gòn đưa xe chở thuốc nổ vào đánh cư xá Brink. Bên cạnh phẩm chất cần có của biệt động thì tiêu chuẩn đóng giả phải có hình thức béo mập, tác phong quyền uy trước đám lính bảo vệ cư xá. Tìm được người có đủ tiêu chuẩn thì lại trẻ quá, mới hơn ba mươi tuổi, cho nên phải sửa kế hoạch ban đầu, người đáng lẽ đóng vai đại tá bị “giáng cấp” xuống… hàm thiếu tá.
Trong sách cũng có cả tâm tư thời hậu chiến, khi mà chủ trương giải thể lực lượng biệt động quá nhanh, toàn bộ cán bộ chiến sĩ được ra quân, ảnh hưởng đến chế độ chính sách đối với lực lượng và đời sống của biệt động sau chiến tranh. Có cả tinh thần đồng đội đùm bọc lấy nhau giữa những cựu chiến binh trong bối cảnh đời sống còn nhiều khó khăn. Có nỗi ngậm ngùi khi các cựu chiến sĩ biệt động đến thắp hương tưởng niệm đồng đội hy sinh bên cạnh đại sứ quán Mỹ ngày nay, nhưng bị công an từ chối vì họ cần làm đúng vai trò bảo vệ an ninh cho cơ quan đại diện ngoại giao...
Ông Nguyễn Đức Hùng (Tư Chu) qua đời ngày 16.5.2012, hơn bốn tháng sau khi ông được phong danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Ông yên lòng ra đi và càng yên lòng sau khi đã chu đáo làm công việc viết sử cho biệt động Sài Gòn.
Hồ Anh Thái
___________
* Biệt động Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định trong 30 năm chiến tranh giải phóng (1945 - 1975), tác giả: Nguyễn Đức Hùng (Tư Chu), Nxb Văn hóa - Văn nghệ 2016.
