Chưa đạt mục tiêu về mức cân bằng tự nhiên

Theo thống kê của Cục Dân số (Bộ Y tế), tỷ số giới tính khi sinh tại Việt Nam hiện nay đã ở mức 111,8 bé trai/100 bé gái. Mặc dù con số này có sự cải thiện nhẹ so với năm 2016 (112,2), nhưng vẫn vượt quá mức cân bằng tự nhiên, nơi tỷ lệ bé trai/bé gái lý tưởng là 103 - 107 bé trai/100 bé gái. Đáng chú ý là từ năm 2006, tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam luôn duy trì ở mức trên 110, một con số báo động đối với cấu trúc dân số của đất nước. Mặc dù có sự giảm nhẹ trong giai đoạn 2016 - 2023, nhưng tốc độ giảm vẫn rất chậm và không đủ nhanh để đạt được mục tiêu đưa tỷ số này về mức cân bằng tự nhiên vào năm 2030.

Các tỉnh thuộc khu vực Đồng bằng sông Hồng, nơi tỷ lệ giới tính khi sinh cao nhất, như Quảng Ninh (124,4), Hưng Yên (119,5) và Hải Dương (118,3) cũng cho thấy tình trạng mất cân bằng giới tính đặc biệt nghiêm trọng. Nếu không có các biện pháp kiên quyết và đồng bộ, dự báo đến năm 2034, Việt Nam sẽ dư thừa khoảng 1,5 triệu nam giới và con số này có thể tăng lên 2,5 triệu vào năm 2059. Điều này sẽ dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng không chỉ về mặt xã hội mà còn về an ninh, kinh tế.

Mất cân bằng giới tính khi sinh đang tạo ra một loạt các vấn đề xã hội và kinh tế sâu rộng. Một trong những hậu quả rõ rệt nhất là tình trạng "thừa nam thiếu nữ", khi số lượng nam giới vượt quá số phụ nữ, dẫn đến sự cạnh tranh gay gắt trong việc tìm kiếm bạn đời. Tình trạng này có thể thúc đẩy kết hôn sớm, tạo ra nhu cầu gia tăng đối với dịch vụ tình dục và kéo theo các vấn đề bạo lực tình dục đối với phụ nữ. Chưa kể, tình trạng thiếu phụ nữ sẽ tạo ra những bất ổn trong xã hội, khi mà phụ nữ trở thành "hàng hóa" trong những tệ nạn xã hội như buôn bán phụ nữ và trẻ em gái.

Hệ lụy của việc mất cân bằng giới tính không chỉ giới hạn trong vấn đề gia đình hay xã hội mà còn tác động mạnh mẽ đến sự ổn định của đất nước. Việc dư thừa nam giới có thể tạo ra một lực lượng lao động không thể giải quyết, khiến các mối quan hệ xã hội trở nên căng thẳng và dễ dẫn đến bạo loạn hoặc xung đột xã hội. Các chuyên gia cho rằng, điều này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh chính trị, khi một bộ phận lớn trong xã hội không có khả năng hòa nhập hoặc giải quyết nhu cầu cơ bản của bản thân.

Mất cân bằng giới tính khi sinh tại Việt Nam có nhiều nguyên nhân sâu xa. Theo bà Hoàng Thị Thơm, Phó Cục trưởng Cục Dân số, một trong những yếu tố quan trọng là tâm lý ưa chuộng con trai, đặc biệt là trong các gia đình truyền thống, nơi mà con trai thường được xem là người nối dõi tông đường, chăm sóc cha mẹ khi về già. Những giá trị văn hóa này, mặc dù đang dần thay đổi, nhưng vẫn ảnh hưởng sâu rộng trong tâm thức nhiều thế hệ.

Bên cạnh đó, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, việc sử dụng siêu âm để lựa chọn giới tính thai nhi đã trở thành một yếu tố nguy cơ lớn. Mặc dù pháp luật đã nghiêm cấm việc lựa chọn giới tính thai nhi, nhưng nhiều gia đình vẫn tìm cách sử dụng các dịch vụ y tế tư nhân để thực hiện hành vi này. Việc lạm dụng công nghệ trong việc xác định giới tính thai nhi không chỉ làm trầm trọng thêm tình trạng mất cân bằng mà còn tạo ra những vấn đề đạo đức và pháp lý đáng lo ngại.

Thay đổi từ chính sách tới nhận thức

Với những hậu quả nghiêm trọng của mất cân bằng giới tính khi sinh, Việt Nam đã triển khai nhiều biện pháp để giải quyết vấn đề này. Một trong những giải pháp quan trọng là việc thực hiện Quyết định 468/QĐ-TTg (2016 - 2025), nhằm đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức cân bằng tự nhiên vào năm 2025. Tuy nhiên, kết quả thực hiện trong giai đoạn 2016 - 2023 chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Tỷ lệ giới tính khi sinh chỉ giảm nhẹ với mức trung bình chỉ 0,03% mỗi năm, cho thấy cần có thêm những chính sách quyết liệt hơn để đạt được mục tiêu đề ra.

Một trong những biện pháp quan trọng được triển khai trong thời gian qua là tăng cường tuyên truyền và giáo dục cộng đồng về bình đẳng giới và tác hại của mất cân bằng giới tính. Chính phủ với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế như Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc đã tổ chức các chiến dịch truyền thông sâu rộng để thay đổi nhận thức xã hội về giá trị của con gái và khuyến khích các gia đình không phân biệt giới tính khi sinh con.

Đại diện Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam cho rằng, một trong những yếu tố quan trọng để giải quyết tình trạng này là nâng cao nhận thức của cộng đồng về bình đẳng giới và đẩy mạnh các chiến dịch truyền thông. Các chiến dịch này cần thay đổi tư duy xã hội về vai trò của con trai và con gái, khuyến khích các gia đình nhận thức rằng, cả con trai và con gái đều có giá trị như nhau trong xã hội.

Theo các chuyên gia, mất cân bằng giới tính không chỉ là một vấn đề dân số mà còn là vấn đề văn hóa và nhân đạo. Vì vậy, cần thay đổi sâu rộng trong nhận thức của mỗi gia đình và cộng đồng về giá trị của phụ nữ và con gái trong xã hội. Bên cạnh đó, cần có những biện pháp mạnh mẽ hơn trong việc quản lý công nghệ lựa chọn giới tính thai nhi và tăng cường các chế tài xử phạt đối với những cơ sở y tế vi phạm. Việc nâng cao vị thế của phụ nữ trong mọi lĩnh vực, từ giáo dục đến lao động cũng là "chìa khóa" quan trọng để giải quyết vấn đề mất cân bằng giới tính.

Cục Dân số đã đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm cải thiện tình trạng này trong thời gian tới. Theo đó, sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về bình đẳng giới, quyền lợi của trẻ em gái và tầm quan trọng của việc duy trì tỷ lệ giới tính khi sinh trong phạm vi tự nhiên. Các chương trình giáo dục, truyền thông sẽ tập trung vào việc thay đổi nhận thức của các bậc phụ huynh, đặc biệt là những gia đình ở vùng nông thôn về việc không phân biệt đối xử giữa con trai và con gái.

Ngoài ra, Cục Dân số sẽ phối hợp với các cơ quan chức năng để kiểm soát chặt chẽ việc siêu âm và lựa chọn giới tính thai nhi. Các cơ sở y tế, đặc biệt là các phòng khám tư nhân, sẽ được yêu cầu cung cấp thông tin đầy đủ và thực hiện các biện pháp ngăn ngừa hành vi chọn lựa giới tính trái phép. Cục Dân số cũng đề xuất, tăng cường chế tài xử lý đối với những cơ sở vi phạm quy định này, bao gồm việc thu hồi giấy phép hành nghề, xử phạt nặng hoặc thậm chí khởi tố hình sự nếu cần thiết.