“Chuyện hồi hương vẫn luôn ám ảnh tôi”
“Không ngày nào quê hương không giục giã. Một tiếng động khe khẽ, một mùi hương lan tỏa, thứ ánh sáng chiều tà, một cử chỉ đơn thuần hay đôi khi chỉ là sự tịch mịch cũng đủ làm trỗi dậy những kỷ niệm của thời thơ ấu…”. Và cứ thế, Gael Faye phóng chiếu chính mình lên trang viết, kể về miền đất tuổi thơ. Quê hương của cậu bé Gaby 11 tuổi ở đất nước Burundi cũng đẹp và quyến rũ như mọi quê hương trên đời, nơi cậu sống cùng em gái, với người mẹ của cậu di cư từ nước Rwanda láng giềng và người cha gốc Pháp. Khu phố của cậu là nhóm bạn có những đứa con lai Âu chơi với nhau, những bữa tiệc ngoài vườn vui vẻ giữa các gia đình và những người hàng xóm đủ chủng tộc. Nhưng đấy là trước khi biến cố xảy đến…
 Tác giả, dịch giả Quỳnh Lê được ví như người kết nối những vùng đất quê hương qua các trang sách |
Không phải bỗng dưng “Quê hương bé nhỏ” giành giải Goncourt thiếu niên Pháp 2016 và góp phần đưa cái tên Gael Faye trở thành một trong 50 người Pháp nổi bật hiện nay. Xuyên suốt tác phẩm là nỗi nhớ quê dai dẳng và khao khát hồi hương. Chất văn chương giúp tác giả tái hiện cuộc sống trong trẻo ở miền ký ức ngọt ngào đầy mùi hương nhiệt đới, dư vị nồng nàn đắm say của ấu thơ. Nói đến châu Phi, nhiều người thường hay nghĩ đến đói nghèo, bệnh tật, cuộc sống cơ cực, thời tiết, khí hậu khắc nghiệt… nhưng đọc những câu chuyện này, ta được thấy một châu Phi khác, có quả ngọt, hoa thơm và biển nắng rực rỡ mặt trời…
Rồi đất nước rơi vào loạn lạc, xung đột sắc tộc bùng phát, những người hàng xóm bỗng chốc trở thành sát thủ của nhau, và cậu bé Gaby rơi vào vòng xoáy của bạo lực và thảm sát hàng loạt. Năm 1993 - 1994, Burundi, Rwanda trở thành tọa độ của thảm họa nhân đạo, giết chết hàng triệu người. Đứa trẻ tới Pháp, để lại cha mẹ nơi đó và rồi kể câu chuyện sau 20 năm. Giữa ngập tràn bạo lực, cái chết và nỗi sa đọa phẩm giá con người, Gaby tìm cách giữ lấy cho mình hình ảnh đẹp đẽ về quê hương. Nào ngõ hẻm thiên đường Bujumbura, nào mùa xoài chín, hoa phượng đỏ rực ven sông, hương sả ngọt ngào và mùi đất sau cơn mưa… cùng trò dại dột của đám con trai 12 tuổi. Và có một quê hương đau thương cậu bỏ lại đằng sau nhưng thương tích tâm hồn thì còn mãi.
Bằng cách kể lại từng câu chuyện với giọng văn khiêm nhường, Gael Faye đang làm những việc chữa lành vết thương ấy. Nỗi đau mất mát, chia lìa cùng với niềm khao khát cuộc sống yên bình trỗi dậy mạnh nhất trong hoàn cảnh chiến tranh, loạn lạc, nhưng bởi vậy, ý thức về một miền đất trở nên sâu sắc hơn. Kết nối tất cả điều đó là nỗi lòng của một người xa xứ nặng lòng với cố hương. Chính điều này thôi thúc tác giả Quỳnh Lê chuyển ngữ “Quê hương bé nhỏ” (NXB Trẻ ấn hành). “Chuyện hồi hương vẫn luôn ám ảnh tôi… dòng kể của Gael Faye khiến tôi có cảm giác mình đồng bệnh tương liên”, dịch giả Quỳnh Lê nói.
Yêu thương sâu nặng
| Tác giả Quỳnh Lê sinh năm 1976, từng là phóng viên công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam và Văn phòng Thông tấn xã Pháp (AFP) tại Hà Nội. Hiện chị là dịch giả tự do, sống ở Thụy Sĩ. |
Trong buổi giao lưu do NXB Trẻ tổ chức tại Hà Nội (18.7), công chúng có dịp thấu thị những vùng đất mà Quỳnh Lê đã đi qua trên trang sách của mình, để cảm nhận hai từ quê hương một cách trọn vẹn. Từ Hà Nội đến Kinshasa, từ Burundi đến Rwanda… những thành phố, mảnh đất nhỏ bé bình thường chỉ như một chấm nhỏ trên bản đồ thế giới nhưng lại có thể kể bao câu chuyện về quê hương. “Kinshasa không niềm hân hoan dưới ánh mặt trời rực rỡ” là câu chuyện Quỳnh Lê mang tới cách đây 2 năm, kể về cô gái Việt Nam đến Congo để tìm hiểu quá khứ bí ẩn của cha mình - một giáo sư đại học sinh sống bất hợp pháp nhiều năm ở Kinshasa. Cuộc phiêu lưu trên mảnh đất được mệnh danh là “trái tim lục địa đen” hay “trái tim của bóng tối” đã làm thổn thức người đọc.
Tác giả Quỳnh Lê chia sẻ, sau những năm sống ở Congo, chị chầm chậm hiểu ra điều đáng sợ ở đây không phải nghèo đói, bệnh tật hay chiến tranh, mà là người dân có rất ít hy vọng. Nằm ở vị trí trung tâm của châu Phi, Congo là đất nước rộng lớn, sở hữu các loại khoáng sản quý hiếm nhất thế giới nhưng đó cũng là nguyên nhân chiến tranh luôn xảy ra. Thành phố Kinshasa điển hình cho số phận chiến tranh, nghèo đói và bệnh tật nhưng lại cuốn hút bởi sự hùng vĩ của thiên nhiên hoang dại, sức quyến rũ của âm nhạc và vẻ đẹp của hội họa, và là thành phố có nhiều chuyện để kể. “Có chiều tôi lang thang, thấy một ban nhạc với những người tàn tật đang chơi trên đường và những đứa trẻ quần áo rách rưới nhưng vui vẻ nhảy theo các điệu nhạc. Tôi nhận ra bấy lâu âm nhạc chính là cứu cánh cho người dân để họ vượt qua cuộc sống khốn khó thường ngày và tiếp tục hy vọng vào tương lai”.
Theo nhà văn Nguyễn Trương Quý, từng trang viết nhỏ của Quỳnh Lê có bề sâu trải nghiệm văn hóa. Dường như, ở vai trò nào, dịch giả hay tác giả, Quỳnh Lê đều tinh tế kết nối các vùng đất để chinh phục độc giả với cái nhìn yêu thương sâu nặng về quê hương. “Ba áng mây trôi dạt xứ bèo” (tác giả Hồng Vân) gợi nhớ đến ký ức tuổi thơ thời chiến trong chiến tranh Việt Nam những năm 1960 - 1970. “San San chân to đi xốp” là chuyện về một cô gái nhỏ ở Hà Nội những năm 1980 mang dấu ấn của thời bao cấp. Chùm truyện nhỏ “Pho mát và Đậu Bắp” nói về hai bạn nhỏ có cùng dòng máu Pháp Việt nhưng lại sinh ra và lớn lên ở Thụy Sĩ.
Hình ảnh quê hương qua những trang sách của Quỳnh Lê vừa cụ thể lại vừa vô hình và rất phong phú. Quê hương thời thơ ấu, quê hương đẹp đẽ, quê hương đau thương và quê hương trong tâm trạng của những người sống lưu vong, lúc nào cũng mang cảm giác đứng giữa hai dòng nước. “Còn nhớ những ngày đầu ở Kinshasa, khi nghe mọi người ríu rít trong ngõ hẻm cạnh nhà, tôi cứ hình dung đó là tiếng mà các dì mình cùng ngồi nhặt rau và nói chuyện… Những điều ấy cho tôi sự đồng điệu để dịch sách và viết sách”.
