Tòa án trực tiếp thu thập tài liệu, chứng cứ và hỗ trợ thu thập tài liệu, chứng cứ
Trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, nhiều ý kiến tán thành với dự thảo Luật về việc tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ. Nhiều ý kiến không tán thành dự thảo Luật và đề nghị quy định trong một số trường hợp cần thiết, Tòa án thu thập chứng cứ trong hoạt động xét xử.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy, Nghị quyết số 27 yêu cầu: “Nghiên cứu, làm rõ... những trường hợp tòa án thu thập chứng cứ trong hoạt động xét xử”. Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân năm 2014 không quy định cụ thể về phạm vi thu thập chứng cứ của tòa án. Các luật tố tụng quy định các hoạt động/biện pháp thu thập tài liệu, chứng cứ, trong đó Bộ luật Tố tụng hình sự và Luật Tố tụng hành chính quy định: nếu đương sự không thu thập được thì có quyền yêu cầu tòa án thu thập chứng cứ. Từ đó nhiều đương sự không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình, ỷ lại cho Tòa án thu thập, dẫn tới nhiều Tòa án quá tải công việc. Do đó, cần rà soát để quy định lại cho chặt chẽ. Thực tiễn cho thấy, nếu tòa án không thu thập chứng cứ trong một số trường hợp thì có thể gặp khó khăn trong việc giải quyết vụ án.
Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội và một số cơ quan, tổ chức hữu quan, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo chỉnh lý Điều 15 dự thảo Luật theo hướng quy định tòa án trực tiếp thu thập tài liệu, chứng cứ và hỗ trợ thu thập tài liệu, chứng cứ để thể chế hóa Nghị quyết 27 và phù hợp với điều kiện thực tiễn của nước ta, đồng thời rà soát, bố cục lại các khoản trong điều luật cho phù hợp hơn.
Về nhiệm kỳ của Thẩm phán (Điều 100), Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp cho biết, nhiều ý kiến tán thành với dự thảo Luật; có ý kiến đề nghị bổ nhiệm Thẩm phán một lần đến khi nghỉ hưu; một số ý kiến đề nghị giữ nguyên như quy định hiện hành.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy, Thẩm phán là chức danh tư pháp đặc thù do Chủ tịch nước bổ nhiệm để thực hiện nhiệm vụ xét xử và các nhiệm vụ khác theo quy định của luật. Quy định như dự thảo Luật là tiếp tục đổi mới về nhiệm kỳ Thẩm phán và thể chế hóa Nghị quyết số 27: “Đổi mới… thời hạn bổ nhiệm,… nhất là đối với đội ngũ Thẩm phán”. Quy định này góp phần bảo đảm nguyên tắc Thẩm phán và Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Trường hợp Thẩm phán có vi phạm thì bị xử lý theo quy định. Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị giữ quy định như dự thảo Luật.
Đề nghị giữ quy định hiện hành về tòa án nhân dân cấp tỉnh, tòa án nhân dân cấp huyện
Về đổi mới tòa án nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện theo thẩm quyền xét xử (khoản 1 Điều 4), Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp cho biết, nhiều ý kiến không tán thành quy định đổi mới tòa án nhân dân cấp tỉnh thành tòa án nhân dân phúc thẩm, tòa án nhân dân cấp huyện thành tòa án nhân dân sơ thẩm. Nhiều ý kiến tán thành dự thảo Luật về đổi mới tòa án nhân dân theo thẩm quyền xét xử.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy, việc đổi mới tòa án nhân dân cấp tỉnh thành tòa án nhân dân phúc thẩm, tòa án nhân dân cấp huyện thành tòa án nhân dân sơ thẩm theo thẩm quyền xét xử, nhưng nhiệm vụ, quyền hạn của các tòa án này thì không thay đổi. Các tòa án vẫn gắn với đơn vị hành chính cấp huyện, cấp tỉnh; tòa án nhân dân phúc thẩm vẫn xét xử sơ thẩm một số vụ án. Quy định này chưa thống nhất về tổ chức với các cơ quan tư pháp khác ở địa phương và phải sửa đổi một số luật liên quan để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, đồng thời phát sinh một số chi phí (như sửa con dấu, biển hiệu, các loại biểu mẫu, giấy tờ). Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị cho giữ nguyên quy định của Luật hiện hành về tòa án nhân dân cấp tỉnh, tòa án nhân dân cấp huyện.
Do đại biểu Quốc hội còn có ý kiến khác nhau và Tòa án Nhân dân Tối cao tiếp tục đề nghị đổi mới tòa án nhân dân cấp tỉnh thành tòa án nhân dân phúc thẩm, tòa án nhân dân cấp huyện thành tòa án nhân dân sơ thẩm, nên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo xây dựng 2 phương án tại khoản 1 Điều 4 dự thảo Luật để trình Quốc hội xem xét, thảo luận.
Liên quan đến quy định về bảo vệ Tòa án (Điều 140), Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nêu rõ, có ý kiến đề nghị cần quy định bảo vệ trụ sở Tòa án Nhân dân Tối cao, Tòa án nhân dân cấp cao trong dự thảo Luật. Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy: tại khoản 2 Điều 11 Luật Cảnh sát cơ động quy định: “Chính phủ quy định danh mục mục tiêu bảo vệ,… do Cảnh sát cơ động bảo vệ;…”. Trên cơ sở quy định này, Chính phủ ban hành Nghị định số 39/2021/NĐ-CP ngày 30.3.2021 (“kèm theo Danh mục các mục tiêu quan trọng về chính trị,… do lực lượng Cảnh sát Nhân dân có trách nhiệm canh gác, bảo vệ”, trong đó có “Trụ sở Tòa án Nhân dân tối cao).
Bên cạnh đó, hiện nay, toàn quốc có 3 trụ sở Tòa án nhân dân cấp cao. Đây là nơi xét xử nhiều vụ án lớn, phức tạp và cũng là nơi lưu giữ nhiều hồ sơ, tài liệu mật, nhất là các tài liệu của các vụ án liên quan đến an ninh quốc gia, các vụ án thuộc diện Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo, các vụ án đặc biệt nghiêm trọng với mức án cao nhất là tử hình.
Căn cứ vào vị trí, vai trò của Tòa án Nhân dân Tối cao, các Tòa án Nhân dân cấp cao, việc đề xuất bảo vệ trụ sở các Tòa án này là hết sức cần thiết. Tuy nhiên, để thống nhất với Luật Cảnh sát cơ động, đa số ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị chỉnh lý như khoản 3 Điều 140 dự thảo Luật. Trên cơ sở quy định này và thực tế yêu cầu cần thiết bảo vệ trụ sở Tòa án nhân dân cấp cao, Viện kiểm sát Nhân dân cấp cao, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Chính phủ bổ sung Danh mục các mục tiêu bảo vệ tại Nghị định số 39/2021/NĐ-CP phù hợp với thẩm quyền được Luật Cảnh sát cơ động quy định.
Có ý kiến thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Tòa án Nhân dân Tối cao đề nghị cần quy định bảo vệ Tòa án trong dự thảo Luật, cụ thể là: trụ sở Tòa án Nhân dân Tối cao, Tòa án Nhân dân cấp cao là mục tiêu quan trọng về chính trị được lực lượng Cảnh sát nhân dân canh gác, bảo vệ theo quy định của pháp luật. Trụ sở các Tòa án khác được Tòa án bố trí lực lượng bảo vệ. Kinh phí và điều kiện bảo đảm hoạt động của lực lượng bảo vệ do ngân sách nhà nước bảo đảm.
