Canh bạc dễ tàn

Từng phút, thế giới đã được chứng kiến những bước đi chắc chắn và đầy gay cấn tại các cơ quan lập pháp của Mỹ và Nga khi soạn thảo và thông qua START mới. Sau Chiến tranh Lạnh, Mỹ và Nga đã tiến hành nhiều vòng đàm phán về giải trừ vũ khí chiến lược, ký kết nhiều hiệp ước. Trên tinh thần đó, hai cường quốc này đã tiến hành nhiều cuộc thương lượng về START mới thay thế START I hết hạn năm 2009. Nhưng sự thiếu tin tưởng và bất đồng “thâm căn cố đế” cũng được tiếp nối luôn với cản trở lớn tại các cuộc thương lượng là kế hoạch phòng thủ tên lửa của Mỹ tại Đông Âu, một dự án khiến Moscow cảm thấy bất ổn. Bên cạnh đó còn là bất đồng về các biện pháp và thủ tục phê chuẩn. Để rồi ngay cả khi Mỹ và Nga đã cam kết xả thân vì một thế giới phi hạt nhân, người ta vẫn bảo đây chỉ là một canh bạc khi START mới không hề làm giảm khả năng hạt nhân chiến lược của cả Nga và Mỹ.

Thực tế cho thấy ngay cả khi hai bên cam kết giảm số đầu đạn hạt nhân của mỗi bên xuống còn 1.550 đơn vị và số phương tiện phóng các đầu đạn này (đã triển khai và chưa triển khai) xuống còn 700 - 800 đơn vị, kho vũ khí của Mỹ và Nga vẫn “hoành tráng” nhất trong số các nước sở hữu hạt nhân. Sau khi cắt giảm vũ khí, Washington và Moscow vẫn có đủ khả năng để triển khai vài trận chiến nếu chiến tranh xảy ra. Rồi START mới cũng chẳng bổ sung bất kỳ loại vũ khí chiến lược phi hạt nhân mới nào có thể được triển khai trong tương lai, và mối liên hệ giữa vũ khí phòng thủ và tấn công cũng không được quy định rõ ràng về mặt pháp lý.

Đó là những nguy cơ vẫn còn “điểm mặt” được ngay cả khi các cơ quan lập pháp Mỹ và Nga đã nghiên cứu chỉnh sửa kỹ càng trước khi thông qua. Nhìn lại, chưa bao giờ chính quyền Tổng thống Mỹ Barack Obama phải đánh đổi sự nhượng bộ trong chính sách cắt giảm thuế để có được cái gật đầu từ Thượng viện về START mới. Cũng chẳng từng xảy ra khi Hạ viện Nga (Duma quốc gia) phải sử dụng thủ tục bỏ phiếu ba lần đối với hiệp ước này trước khi chuyển lên Thượng viện (Hội đồng Liên bang) xem xét. Sự thận trọng đó có thể là nền tảng giúp START mới thêm bền vững, nhưng không loại trừ khả năng cho thấy đây là một giao kèo mà hai bên khó lắm mới có thể vượt qua, vì vậy, rất dễ đổ vỡ, nhất là khi lòng tin giữa Moscow và Washington còn non nớt.

Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-moon từng bày tỏ niềm tin rằng việc thực thi START mới một cách đầy đủ sẽ tạo ra một thế giới an toàn hơn cho tất cả mọi người, đồng thời ủng hộ sự lãnh đạo “có tầm nhìn xa trông rộng và những nỗ lực hết mình” trong việc thúc đẩy việc giải trừ và không phát triển vũ khí hạt nhân của Tổng thống Nga Dmitry Medvedev và người đồng cấp Obama. Lãnh đạo tổ chức đa phương lớn nhất thế giới cũng cam kết tạo mọi điều kiện thuận lợi cho các sự kiện quan trọng diễn ra trong năm 2012, như hội nghị thiết lập khu vực tự do về vũ khí hạt nhân tại Trung Đông và tất cả các vũ khí hủy diệt hàng loạt khác cũng như hội nghị thượng đỉnh về An ninh hạt nhân. Nhưng không ít người bảo rằng niềm vui đó quá sớm và sự chuẩn bị đó là quá xa vời.

Thừa nhận START mới chính thức có hiệu lực cũng đồng nghĩa với việc quan hệ Nga - Mỹ tiến thêm một bước. Nhưng khi cả hai bên đều thừa nhận dù có START mới hay không thì Mỹ vẫn triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa và Nga vẫn phản đối, tức là khoảng cách giữa hai bên vẫn còn tồn tại. Rốt cục, có hay không một thế giới phi hạt nhân, và phi hạt nhân trong bao lâu, điều đó phụ thuộc hoàn toàn vào ý thức của Nga và Mỹ chứ không phải một START dù đã hiện hữu.