“Phí” trúng thầu?

Theo quy định của pháp luật, đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu để ký kết và thực hiện hợp đồng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp; lựa chọn nhà đầu tư để ký kết và thực hiện hợp đồng dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư, dự án đầu tư có sử dụng đất trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Nguyên tắc của hoạt động đấu thầu luôn phải bảo đảm yêu cầu công khai, minh bạch, nhằm lựa chọn nhà thầu có năng lực thực sự thực hiện các dự án, công trình.

Quy định là vậy, nhưng thực tế, đứng đằng sau câu chuyện đấu thầu là những tiêu cực phát sinh, đâu đó vẫn “râm ran” việc các công ty trúng thầu phải trích nộp một phần tiền trở lại cho chủ đầu tư với một tỷ lệ nhất định trên giá trị trúng thầu hay còn gọi là “hoa hồng” trúng thầu. Thậm chí, có tình trạng “lót tay” để trúng thầu. Năm 2014, dư luận đã rất bất ngờ trước việc ông Tamio Kakinuma - Giám đốc Công ty JTC thừa nhận với cơ quan công tố Tokyo việc đã “lại quả” cho một dự án ODA ở Việt Nam. Liên quan tới các sai phạm của các cá nhân trong vụ này, Cơ quan Cảnh sát điều tra - Bộ Công an khi ấy đã khởi tố bị can, ra lệnh bắt, khám xét đối với 6 cán bộ thuộc Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam…

Dù không có thống kê chính thức, song tình trạng trích “hoa hồng”, “lại quả” trong các vụ đấu thầu là hoàn toàn có thật. Đây cũng là lý do vì sao, nhiều doanh nghiệp không hào hứng khi tham gia các vụ đấu thầu. “Hoa hồng” hay “lại quả” trong những trường hợp này chỉ là cách nói tránh của việc “lót tay”, “đi đêm” của doanh nghiệp. Việc làm này là sự thỏa thuận ngầm giữa chủ đầu tư và nhà thầu nên rất khó kiểm soát.

Đằng sau khoản phải trích nộp khi trúng thầu (hay có thể gọi là “phí” trúng thầu) là gì? Đó là lợi ích nhóm, là khoản chung chi, làm méo mó bản chất của đấu thầu, làm mất cơ hội được cạnh tranh của các doanh nghiệp khi tham gia sân chơi này. Khi phải nộp khoản tiền “phi chính thức” từ 5 - 20% cho chủ đầu tư, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp phải gian dối mọi cách để bảo đảm công trình có thể được xây dựng. Vậy liệu công trình liệu có bảo đảm chất lượng không, khi mà lẽ ra khoản tiền đầu tư cho công trình lại phải bớt xén một phần để dành cho cá nhân trục lợi?

Ai là người chỉ đạo thu khoản “phí” này của các doanh nghiệp trúng thầu? Mục đích của thu là gì? Tổng các khoản thu là bao nhiêu? Ai được hưởng từ khoản thu này? Có hay không dấu hiệu tham nhũng từ việc thu khoản “phí” này? Đây là điều mà dư luận mong sớm có câu trả lời từ phía cơ quan chức năng.

Được biết, Bộ trưởng Bộ Giao thông - Vận tải Nguyễn Văn Thể đã giao Thanh tra Bộ xác minh cụ thể vấn đề này. Đây là một động thái kịp thời của “tư lệnh” ngành giao thông. Dư luận cho rằng, nếu có sai phạm cần xử lý nghiêm những cơ quan, tổ chức, cá nhân để mang lại môi trường cạnh tranh thật sự minh bạch, bình đẳng cho cộng đồng doanh nghiệp. Doanh nghiệp sẽ không thể “lớn”, nếu như những “chi phí gầm bàn”, hay “phí trúng thầu” chưa được xóa bỏ.