Ô tô, xe máy hết niên hạn thu hồi thế nào?

Trước hết, việc thu hồi các loại ô tô, xe máy hết hạn sử dụng là vô cùng cần thiết. Ô tô, xe máy hết hạn sử dụng còn lưu hành vừa gây ô nhiễm môi trường, vừa không an toàn trong giao thông… nhưng thực thi như thế nào lại là vấn đề nan giải. Điều này cho thấy các quy định được ban hành có sát thực tế không? Có đủ năng lực, nguồn lực thực hiện đầy đủ không? Có tính hết các tác động đến đối tượng thực thi không?

Theo thông tin từ Cục Đăng kiểm Việt Nam, cả nước có khoảng 40 triệu xe máy, trong số này có những xe đi vào hoạt động từ những năm 80, 90 của thế kỷ trước nhưng giờ vẫn tham gia giao thông. Từ 2015 trở đi, mỗi năm sẽ có khoảng 15.000 xe hết niên hạn sử dụng, cần loại bỏ. Đấy là chưa kể khoảng hơn 24.000 xe ô tô hết niên hạn sử dụng từ ngày 1.1.2018 và con số các năm tiếp sau còn gia tăng.

Con số thống kê đã rõ nhưng tổ chức thực thi thế nào khi trách nhiệm trước hết thuộc về nhà sản xuất. Theo Quyết định 16, nhà sản xuất có trách nhiệm tổ chức thu hồi, tiếp nhận sản phẩm thải bỏ do doanh nghiệp đã bán ra thị trường Việt Nam và được hưởng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ. Vậy nhà sản xuất là những ai? Có bao nhiêu loại sản phẩm phải thu hồi? Thu hồi thời gian nào, bao giờ xong? Nếu không thực hiện thì trách nhiệm ra sao?… Đây là  nhưng câu hỏi còn bỏ ngỏ khiến quy định khó thực thi ngay khi đã có hiệu lực.

Cũng theo Điều 7 của Quyết định 16, người tiêu dùng cũng có quyền lợi và trách nhiệm, đó là: Người tiêu dùng được lựa chọn các hình thức như tự chuyển hoặc chuyển giao cho tổ chức, cá nhân thu gom để vận chuyển đến điểm thu hồi và được hưởng quyền lợi theo chính sách của nhà sản xuất... Ở đây, nếu họ - người tiêu dùng - không chuyển giao cho nhà sản xuất thu hồi thì sao? Đấy là chưa kể những trường hợp ô tô, xe máy quá hạn sử dụng nhưng chất lượng kiểm định vẫn tốt hay giữ làm vật lưu niệm. Nhiều xe quá hạn sử dụng nước khác về Việt Nam được phép lưu hành. Vậy xe quá hạn ở thành phố tràn về vùng sâu, vùng xa với giá rẻ vẫn khai thác hiệu quả kinh tế thì giải quyết thế nào?... Những vấn đề này phải có hướng dẫn cụ thể mới có thể thực hiện được.

Vấn đề khả thi cũng được các chuyên gia nhà quản lý đặt ra gay gắt. Theo đó thì hiện không có cơ sở nào để biết xe có niên hạn sử dụng. Với số lượng lên đến hàng chục triệu xe máy thì lực lượng nào kiểm định? Xe máy mua đi bán lại nhiều lần, không chính chủ từ tỉnh này sang tỉnh khác… làm thế nào để kiểm định? Lý do còn nằm ở chỗ đến giờ vẫn chưa có một văn bản nào quy định niên hạn sử dụng đối với xe ô tô, mô tô, xe gắn máy…

Nếu làm thật, thu hồi thật, thu hồi ngay thì có quá nhiều vấn đề vướng mắc chưa thể giải quyết. Vậy hiểu thế nào khi quy định này có hiệu lực. Trao đổi với báo chí,  Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường Hoàng Dương Tùng cho biết đang có những cách hiểu chưa đúng xung quanh Quyết định số 16. Không có chuyện sản phẩm điện tử, xe máy hết hạn sử dụng là bắt buộc phải thu hồi ngay. Nếu như những chiếc xe máy dù đã cũ lắm rồi nhưng vẫn hoạt động tốt thì người dân vẫn có quyền sử dụng, đi lại bình thường, không ai bắt buộc họ phải giao nộp lại sản phẩm đó. Cũng không có cơ quan nhà nước nào đi thu hồi sản phẩm đó cả. Tinh thần của Quyết định 16 là khuyến khích các doanh nghiệp, nhà sản xuất chịu trách nhiệm tới cùng đối với sản phẩm của mình. Đó thể hiện trách nhiệm của doanh nghiệp đối với xã hội trong việc bảo vệ môi trường.

Đây có phải là ý kiến chính thức từ cơ quan quản lý về môi trường không? Cơ quan nào có quyền giải thích quy định của Thủ tướng? Và theo như giải thích chỉ là khuyến khích thì quy định của Quyết định 16 sẽ vẫn chỉ nằm “chờ” trên giấy mà thôi!