Theo báo cáo của Bộ Công thương tại cuộc họp trực tuyến với các bộ, địa phương liên quan về tình hình xử lý hàng hóa ùn tắc tại các cửa khẩu biên giới phía Bắc diễn ra vừa qua, tình trạng ùn tắc đã xảy ra cuối năm 2021 nhưng do sự vào cuộc của Chính phủ, các bộ, ngành nên gần đến Tết Nguyên đán, lượng xe chờ xuất khẩu đã được thông quan, tuy nhiên, tình trạng ùn tắc có xu hướng xuất hiện trở lại.
Nguyên nhân chính là bởi Trung Quốc áp dụng các biện pháp mạnh để phòng, chống dịch Covid-19. Bên cạnh đó, tại thời điểm trước và sau Tết Nguyên đán, năng lực bốc dỡ hạn chế và dù các cơ quan chức năng cũng như địa phương đã liên tục khuyến cáo nhưng lượng xe chở hàng hóa lên các cửa khẩu vẫn tăng nhanh những ngày gần đây... Đặc biệt, những chính sách đã triển khai thời gian qua đã phát huy hiệu quả nhưng chưa thực sự căn cơ, chưa giải quyết tận gốc của vấn đề, chưa khắc phục triệt để tình trạng ùn tắc hàng hóa.
Để giải quyết tình trạng này, một số giải pháp đã được đưa ra như các tỉnh có thể bố trí bãi tập kết phương tiện gần cửa khẩu, sau đó hợp tác với phía Trung Quốc để tiến hành khử khuẩn hàng hóa và phương tiện, lấy mẫu xét nghiệm SARS-CoV-2 cho lái xe trong trường hợp cần thiết. Các địa phương vùng trồng, doanh nghiệp, các thương lái, lái xe tăng cường áp dụng các biện pháp nhằm bảo đảm quy trình sản xuất, bao gói, vận chuyển hàng hóa an toàn, theo đúng yêu cầu phòng, chống dịch. Đặc biệt, cần chuyển nhanh, chuyển mạnh hoạt động xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Trung Quốc theo hình thức chính ngạch.
Thực tế, năm 2020 - 2021, mặc dù tình hình dịch bệnh khó khăn nhưng với sự vào cuộc của bộ, ngành địa phương, việc xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc vẫn tăng trưởng tích cực. Tuy nhiên, từ khi dịch Covid-19 bùng phát ở phía Bắc, Trung Quốc đã tạm dừng thông quan ở hầu hết các cửa khẩu. Đây có thể coi là những nguyên nhân khách quan. Nguyên nhân chủ quan chính là những điểm yếu cố hữu dù đã được chỉ ra từ lâu như sản xuất chưa bám sát tín hiệu, nhu cầu thị trường nhập khẩu; chất lượng và bao gói chưa được quan tâm đúng mức để đáp ứng yêu cầu; việc truy nguồn gốc đáp ứng nhu cầu vẫn còn hạn chế nên khó xuất khẩu chính ngạch và chủ yếu sử dụng hình thức trao đổi cư dân biên giới - vẫn chưa hoặc chậm khắc phục. Do đó, xuất khẩu hàng hóa qua các cửa khẩu phía Bắc sẽ tiếp tục tái diễn nếu những điểm yếu chậm được giải quyết tận gốc.
Bởi vậy, theo Phó Thủ tướng Lê Văn Thành các bộ, ngành địa phương phải khẩn trương thành lập tổ nghiên cứu chính sách, trong vòng 15 ngày tới trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các cơ chế, chính sách quy định rõ về tiêu chuẩn, quy chuẩn, chất lượng hàng hóa đủ điều kiện xuất khẩu tiểu ngạch để thống nhất thực hiện. Đặc biệt, đề xuất các cơ chế, chính sách khuyến khích chuyển đổi sang xuất khẩu chính ngạch đối với các mặt hàng nông sản hiện đang chủ yếu xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc. Có như vậy mới giải quyết tận gốc tình trạng ùn tắc, đồng thời chấm dứt tình trạng được mùa mất giá hoặc trồng rồi chặt, chặt lại trồng như đã từng diễn ra.
