Đánh giá kỹ việc chuyển thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư từ HĐND sang UBND cùng cấp
Để tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, trong dự thảo Luật Đầu tư công (sửa đổi) trình Quốc hội lần này đã sửa đổi, bổ sung quy định hiện hành theo hướng phân cấp thẩm quyền điều chỉnh kế hoạch đầu tư công trung hạn vốn ngân sách trung ương giữa các bộ, cơ quan trung ương và địa phương từ Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho Thủ tướng Chính phủ. Phân cấp thẩm quyền quyết định sử dụng dự phòng chung vốn ngân sách trung ương, các khoản vốn ngân sách trung ương chưa phân bổ trong kế hoạch đầu tư công trung hạn từ Quốc hội cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Dự thảo Luật cũng quy định phân cấp thẩm quyền cho người đứng đầu bộ, cơ quan trung ương quyết định chủ trương đầu tư dự án nhóm A do cơ quan, tổ chức mình quản lý với quy mô vốn dưới 10.000 tỷ đồng. Đồng thời, phân cấp thẩm quyền cho UBND các cấp quyết định chủ trương đầu tư dự án nhóm nhóm B, nhóm C do cấp mình quản lý; phân cấp thẩm quyền điều chỉnh kế hoạch đầu tư công trung hạn sử dụng vốn ngân sách trung ương hay sử dụng vốn ngân sách địa phương...
Các nội dung nêu trên bảo đảm thực hiện đúng tinh thần tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, bảo đảm rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm và rõ kết quả.
Tuy nhiên, một số đại biểu bày tỏ băn khoăn với quy định tại Điều 18, dự thảo Luật về chuyển thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư dự án nhóm B, nhóm C do địa phương quản lý từ HĐND cho UBND cùng cấp, đồng thời nêu rõ, cùng với đẩy mạnh phân cấp, trao quyền tạo sự chủ động, linh hoạt trong công tác quản lý đầu tư công, thì cũng cần bảo đảm nguyên tắc phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Như ý kiến của ĐBQH Nguyễn Thị Tuyết Nga (Quảng Bình), đó là “phân cấp, phân quyền phải phù hợp với vai trò, chức năng, nhiệm vụ, khả năng, điều kiện tổ chức thực hiện” và “cùng với tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cần nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy trong quản lý đầu tư công”.
Cũng theo đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga, việc chuyển thẩm quyền từ HĐND (cơ quan dân cử) sang UBND (cơ quan quản lý nhà nước) như quy định tại dự thảo Luật là thay đổi lớn, cần có sự nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng và toàn diện. Lý lẽ là bởi, HĐND là cơ quan quyết định về ngân sách, cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương và thực hiện quyền giám sát, nên việc HĐND quyết định chủ trương đầu tư, sau đó Chủ tịch UBND quyết định đầu tư như quy định hiện hành là một quy trình chặt chẽ, một biện pháp để kiểm soát quyền lực.
Trên thực tế, trong trường hợp HĐND địa phương thấy có những dự án cần phân cấp, ủy quyền lại cho UBND, thì tại khoản 7, Điều 17, Luật Đầu tư công hiện hành đã quy định về trường hợp cần thiết “HĐND có thể giao UBND cùng cấp quyết định chủ trương đầu tư”.
Cho rằng “quy định tại Luật hiện hành cũng đã mở, mềm dẻo, phù hợp với mục tiêu, định hướng phát triển, khả năng tài chính cũng như đặc điểm cụ thể của địa phương”, đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga đề nghị, thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư với dự án nhóm B, nhóm C sử dụng vốn ngân sách địa phương, bao gồm cả vốn bổ sung có mục tiêu từ ngân sách cấp trên, các nguồn vốn hợp pháp của địa phương thuộc cấp mình quản lý vẫn nên để HĐND thực hiện. “Việc quyết định chủ trương đầu tư và quyết định đầu tư nên phân cấp cho hai cơ quan khác nhau thực hiện sẽ bảo đảm tính giám sát và kiểm soát quyền lực”.
Không sửa Luật để mâu thuẫn với các luật khác hoặc phát sinh vướng mắc mới
Nêu câu hỏi này khi cho ý kiến với quy định tại Điều18, dự thảo Luật, ĐBQH Nguyễn Phương Thủy (Hà Nội) cho rằng, đây chỉ là một cách giải thích cho đề xuất của Chính phủ về việc chuyển thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư từ HĐND sang UBND cùng cấp.
Thực tế, Luật Đầu tư công hiện hành đã quy định HĐND quyết định chủ trương đầu tư đối với các dự án đầu tư công sử dụng vốn ngân sách địa phương. Với vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước, quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, thay mặt người dân quyết định việc sử dụng ngân sách của địa phương và thực hiện quyền giám sát, thì việc HĐND quyết định chủ trương đầu tư, sau đó Chủ tịch UBND quyết định và tổ chức triển khai dự án đầu tư là một quy trình rất hợp lý, đại biểu Nguyễn Phương Thủy nêu rõ.
Lấy ví dụ từ thực tiễn của Hà Nội, đại biểu Nguyễn Phương Thủy cho biết, từ đầu nhiệm kỳ 2021-2026 đến nay, HĐND TP. Hà Nội đã tổ chức khoảng 20 kỳ họp, trung bình mỗi năm có 6 kỳ họp và khoảng 2 tháng sẽ tổ chức một kỳ họp của HĐND. Nói cách khác, khi UBND có yêu cầu, thì HĐND đều chủ động sắp xếp, bố trí lịch họp trong thời gian sớm nhất có thể để thực hiện các thẩm quyền được pháp luật giao, trong đó có quy định của Luật Đầu tư công, không phải chờ đến kỳ họp thường lệ để giải quyết các công việc phát sinh.
Mặt khác, cũng theo đại biểu Nguyễn Phương Thủy, khi đưa nội dung này ra xem xét, thảo luận, quyết định tại HĐND, thì việc chuẩn bị hồ sơ dự án sẽ phải cẩn trọng hơn. Việc công khai, minh bạch về quy trình và nội dung dự án đầu tư cũng được bảo đảm tốt hơn. Đây là điều kiện quan trọng để các cơ quan và người dân có thể giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước.
Cùng quan điểm, ĐBQH Hoàng Văn Cường (Hà Nội) cho rằng, việc thông qua HĐND phê duyệt chủ trương đầu tư là một cơ chế kiểm soát quyền lực, tạo sự độc lập giữa cơ quan quyết định chủ trương đầu tư với người phê duyệt dự án đầu tư, tránh nguy cơ mắc sai phạm, giảm gánh nặng trách nhiệm cho người phê duyệt dự án. Và với việc dự án phải lấy ý kiến tham gia của nhiều cơ quan, ban, ngành đồng nghĩa sẽ được đánh giá, xem xét kỹ và chuẩn bị tốt hơn. Nhờ đó, giúp dự án sẽ có nhiều cơ hội được triển khai thuận lợi và mang lại hiệu quả tốt hơn.
Một nội dung được nhiều đại biểu tập trung phân tích, đó là Luật Thủ đô có nhiều cơ chế, chính sách đặc thù, trong đó có cả những chính sách về đầu tư công như thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư, thẩm quyền điều chỉnh chủ trương đầu tư. Cụ thể, tại khoản 2, Điều 50 Luật Thủ đô yêu cầu các bộ, ngành khi xây dựng dự án luật có trách nhiệm rà soát, đối chiếu với quy định của Luật Thủ đô, xác định cụ thể nội dung thực hiện theo quy định của Luật Thủ đô hoặc nội dung cần thực hiện theo luật đang được xây dựng.
Tuy nhiên, trong hồ sơ dự án Luật Đầu tư công (sửa đổi) chưa có đánh giá, rà soát về những nội dung có quy định khác với Luật Thủ đô, và trong dự thảo Luật hiện cũng chưa có quy định về việc áp dụng ngay với những chính sách khác biệt với Luật Thủ đô này.
Lo ngại nếu thực hiện như phương án Chính phủ đề xuất sẽ có một số quy định của Luật Thủ đô không còn tác dụng nữa, đại biểu Nguyễn Phương Thủy đề nghị, các cơ quan cần khẩn trương đánh giá, rà soát nội dung này để đề xuất việc sửa đổi hoặc có quy định phù hợp về áp dụng pháp luật.
Giải trình, làm rõ các băn khoăn của đại biểu, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng thừa nhận, tại Điều 17, Luật Đầu tư công hiện hành đã cho phép trong trường hợp cần thiết HĐND có thể giao UBND cùng cấp quyết định chủ trương đầu tư. Thực tế đã có 43 tỉnh thành thực hiện quy định này. Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng khẳng định, cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ nghiêm túc tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội và phối hợp cùng cơ quan thẩm tra nghiên cứu kỹ lưỡng xem phân cấp cho UBND hay giữ nguyên như hiện nay, hoặc đưa ra một phương án khác, sau đó báo cáo Chính phủ và Quốc hội.
Kết luận phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị, cần hết sức cân nhắc, đánh giá kỹ lưỡng, giải trình một cách thuyết phục khi sửa đổi một số chính sách. Đặc biệt, với chính sách thay đổi phân cấp, phân quyền thì cần lưu ý đến tính khả thi, năng lực tổ chức thực hiện của các cơ quan, đơn vị được phân cấp và phải tổ chức lấy ý kiến của các cơ quan cũng như HĐND. Các quy định về phân công giám sát, kiểm soát quyền lực, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan phải bảo đảm quy định chặt chẽ, nhất là về chuyển thẩm quyền của HĐND sang UBND, giữa cơ quan dân cử sang cơ quan quản lý hành chính.
Phó Chủ tịch Quốc hội cũng nhấn mạnh, các cơ quan cần tiếp tục rà soát để bảo đảm tính thống nhất giữa các điều luật sửa đổi, bổ sung lần này với các luật khác, đặc biệt là các luật chuyên ngành về ngân sách, nợ công và Luật Thủ đô cũng như các luật "một luật sửa nhiều luật" trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ Tám này; không để xảy ra việc sửa Luật Đầu tư công nhưng không tháo gỡ được khó khăn, vướng mắc do mâu thuẫn với các luật khác hoặc phát sinh vướng mắc mới.
