Chăm sóc sức khoẻ tâm thần: Đồng hành cùng sĩ tử vượt qua áp lực mùa thi

Căng thẳng mùa thi có thể dẫn đến các vấn đề sức khoẻ tâm thần

Một vấn đề thường gặp vào thời điểm mùa thi đó là có quá nhiều kỳ thi quan trọng diễn ra gần nhau như thi tốt nghiệp cấp ba, thi đại học, thi vào trường chuyên lớp chọn, thi học sinh giỏi,… Do đó, căng thẳng, stress là câu chuyện nhiều em học sinh thường gặp phải.

Bên cạnh đó các bệnh lý cơ thể do thời tiết nóng nực, chế độ ăn uống không đảm bảo vệ sinh, không hợp lý, cơ thể suy yếu, mệt mỏi. Tất cả đều có thể trở thành nguyên nhân khiến cho việc học tập, ôn luyện cho kỳ thi quan trọng bị ảnh hưởng.

Chia sẻ cùng phóng viên Báo Đại biểu Nhân dân, Ths. tham vấn tâm lý Trần Thuỳ Dương - Thành viên Hiệp Hội Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Anh Quốc (BACP) nhận định căng thẳng do kỳ thi có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm thần như lo âu, trầm cảm và kiệt sức.

Khi căng thẳng trở nên mãn tính, học sinh có thể trải qua những rối loạn cảm xúc ảnh hưởng đến kết quả học tập và cuộc sống cá nhân. Căng thẳng kéo dài cũng có thể ảnh hưởng đến các mối quan hệ với gia đình và bạn bè, làm trầm trọng thêm cảm giác cô lập và áp lực.

“Một số học sinh thậm chí có thể tự làm hại bản thân và nảy sinh ý nghĩ tự tử”, Ths. Trần Thuỳ Dương nhấn mạnh.

Với kinh nghiệm của mình, Ths. Trần Thuỳ Dương nhận định rằng căng thẳng tâm lý ở trẻ nhỏ có nhiều hình thức biểu hiện. Có bạn dù nỗ lực nhưng sức học vẫn không bằng các bạn trong lớp dẫn đến việc bạn chán nản, từ chối đi học, bỏ thi và chuyển sang nghiện game.

Hay trường hợp của một bạn học sinh cuối cấp, dù có thành tích tốt trong học tập nhưng bạn vẫn kỳ vọng điểm phải ở mức xuất sắc. Tới kỳ thi, bạn thậm chí bỏ ăn bỏ ngủ để ôn bài.

“Khi kết quả không theo ý muốn, bạn sinh ra suy nghĩ ghét bỏ bản thân, tự hại hoặc thậm chí là mong muốn tự sát. Đó đều là những biểu hiện rất đáng lo ngại”, Ths.Thuỳ Dương chia sẻ.

Đừng dán nhãn “yếu đuối” hay “lười biếng” cho con

Nhiều bậc phụ huynh cho rằng áp lực thi cử chỉ là một vấn đề nhỏ mà các con tự nghĩ ra, làm quá lên để trốn tránh việc học. Trong thực tế đây là một quan điểm phổ biến.

Tuy nhiên cân nhắc về đặc điểm của bối cảnh hiện tại, số lượng chỉ tiêu vào các trường công, trường chuyên hạn chế, các bạn học sinh trải qua áp lực thi cử không chỉ để vào trường mong muốn mà còn là áp lực vô hình của trang lứa, của thời đại và của thành tích.

Từ góc độ chuyên môn, Ths. Trần Thuỳ Dương cho rằng áp lực thi cử không phải là một vấn đề “nhỏ nhặt” mà hoàn toàn có thể trở thành tác nhân gây rối loạn tâm lý nghiêm trọng nếu không được quan tâm đúng mức.

Ở độ tuổi học sinh, các bạn đang hình thành cái tôi, khả năng kiểm soát cảm xúc và kỹ năng ứng phó với căng thẳng còn hạn chế.

“Khi phải gánh trên vai kỳ vọng từ chính bản thân, gia đình, sự so sánh từ thầy cô, bạn bè và xã hội, cộng thêm nỗi sợ thất bại, nhiều bạn dễ rơi vào lo âu, mất ngủ, trầm cảm, thậm chí xuất hiện hành vi tự hại”, Ths. Trần Thuỳ Dương chia sẻ.

Có không ít trường hợp học sinh bị suy sụp tâm lý nặng, bỏ thi, từ chối giao tiếp hoặc phải nhập viện điều trị tâm thần trong mùa thi. Những hệ quả này không chỉ ảnh hưởng đến kết quả học tập mà còn gây tổn thương lâu dài đến sức khỏe tinh thần nếu không được hỗ trợ kịp thời.

Vì vậy, áp lực mùa thi là vấn đề nghiêm túc, rất cần được phụ huynh nhìn nhận đúng đắn, không xem nhẹ, và đặc biệt là không gán nhãn cho con như “yếu đuối” hay “lười biếng”.

Nhận diện khi sĩ tử gặp vấn đề tâm lý

Theo chia sẻ của Ths. Tâm lý Trần Thuỳ Dương, khi các bạn học sinh trải qua căng thẳng thi cử, phản ứng tâm lý và sinh lý có thể được phân tích theo mô hình “Chiến đấu, Bỏ chạy hoặc Đóng băng” (Fight – Flight – Freeze).

Đây là một cơ chế sinh tồn của con người khi đối mặt với các mối đe dọa. Trong trường hợp này, “mối đe dọa” chính là áp lực từ kỳ thi, có thể kích hoạt phản ứng căng thẳng, ảnh hưởng đến hành vi, cảm xúc và kết quả học tập của học sinh.

“Ở phản ứng “Chiến đấu” (Fight), các em học sinh sẽ phản ứng với căng thẳng bằng quyết tâm và năng lượng cao, cố gắng đối đầu và vượt qua áp lực một cách trực diện”, Ths. Trần Thuỳ Dương chia sẻ.

Bố mẹ có thể nhận diện con đang gặp vấn đề qua một vài biểu hiện như học quá mức đến kiệt sức, dễ cáu gắt, cãi vã với bố mẹ hoặc giáo viên, cầu toàn quá mức, bực bội nếu kết quả không hoàn hảo,…

Mặc dù bề ngoài có vẻ như các bạn học sinh đang rất nỗ lực, tuy nhiên phản ứng này dễ dẫn đến kiệt sức, rối loạn lo âu hoặc suy sụp tinh thần nếu không được cân bằng với nghỉ ngơi và chăm sóc bản thân.

Phản ứng thứ hai là “Bỏ chạy” (Flight), ở phản ứng này các bạn học sinh sẽ cố gắng tránh né nguồn gây căng thẳng thay vì đối mặt với nó như tránh học bài, né các buổi ôn tập, trì hoãn việc học, viện lý do để không đến lớp.

Theo Ths. Trần Thuỳ Dương, ở dạng phản ứng này các bạn học sinh dễ rơi vào trạng thái hoảng loạn vào phút chót hoặc thi trượt, từ đó làm giảm lòng tự tin và tăng cảm giác thất bại.

Kiểu phản ứng thứ ba, cũng là dạng phản ứng thường gặp nhưng lại hay bị xem nhẹ là phản ứng “Đóng băng” (Freeze). Lúc này các bạn học sinh rơi vào trạng thái quá tải và bị “đơ”, đầu óc trống rỗng, không thể tập trung hay bắt đầu học.

Các bậc phụ huynh thường bắt gặp con ở dạng biểu hiện như nhìn vào sách nhưng không thể tập trung hay ghi nhớ gì, cảm thấy trống rỗng, rơi vào trạng thái “chết lặng” khi học hay làm bài thi.

Thậm chí, nhiều bạn cảm thấy bối rối, không biết bắt đầu từ đâu, không biết nên học cái gì trước, quản lý thời gian thế nào. Các bạn có xu hướng rút lui khỏi các mối quan hệ xã hội, trở nên thờ ơ, không quan tâm đến xung quanh.

"Kiểu phản ứng này nếu kéo dài có thể để lại hậu quả lâu dài, ảnh hưởng đến tâm lý của trẻ, đây là dấu hiệu của lo âu nghiêm trọng hoặc trầm cảm và cần đến sự hỗ trợ chuyên môn", Ths. Trần Thuỳ Dương nhấn mạnh.

Theo Ths. Trần Thuỳ Dương, nhìn chung có nhiều biểu hiện từ nhẹ đến nặng mà bố mẹ có thể quan sát để nhận biết con đang chịu áp lực tâm lý, qua đó có thể can thiệp và hỗ trợ con kịp thời.

- Biểu hiện thể chất: Mất ngủ, ngủ không sâu, chán ăn, đau đầu, mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa dù không có bệnh lý rõ ràng.

- Biểu hiện cảm xúc: Dễ cáu gắt, căng thẳng, buồn bã, lo âu thái quá, thường xuyên than mệt, chán nản.

- Biểu hiện hành vi: Tránh né việc học, thu mình, giảm giao tiếp, từ chối đến trường, hoặc có hành vi bất thường như khóc lóc, đập phá đồ vật, thậm chí tự làm đau bản thân.

- Biểu hiện nhận thức: Thiếu tập trung, giảm khả năng ghi nhớ, hay than rằng “con không thể học được gì cả”, hoặc nghĩ mình sẽ thất bại.

Lời khuyên dành cho phụ huynh

Mỗi bạn học sinh sẽ có một trạng thái tâm lý và sức chịu đựng khác nhau, vì vậy để có thể đồng hành cùng con vượt qua những vấn đề tâm lý trước áp lực mùa thi, Ths. tham vấn tâm lý Trần Thuỳ Dương đưa ra lời khuyên dành cho các phụ huynh như sau:

Lắng nghe và chia sẻ: Hãy tạo không gian để con được nói ra cảm xúc, suy nghĩ của mình mà không sợ bị phán xét. Đôi khi, chỉ cần một người lắng nghe chân thành cũng đã giúp con giảm bớt gánh nặng.

Giảm áp lực, tăng sự khích lệ: Tránh so sánh con với người khác, đừng đặt nặng thành tích mà hãy khích lệ nỗ lực. Con cần cảm thấy được tin tưởng và công nhận chứ không phải chịu thêm áp lực từ gia đình.

Giúp con xây dựng thói quen học tập lành mạnh: Hỗ trợ con lên thời gian biểu hợp lý giữa học và nghỉ, ăn uống đầy đủ, ngủ đủ giấc. Một cơ thể khỏe mạnh sẽ giúp tinh thần ổn định hơn.

Luôn sát cánh nhưng không kiểm soát: Đồng hành nghĩa là ở bên khi con cần, không phải giám sát chặt chẽ từng phút. Cho con cảm giác được tự chủ cũng giúp các em cảm thấy trưởng thành hơn.

Tìm sự hỗ trợ chuyên môn khi cần thiết: Nếu nhận thấy con có biểu hiện tâm lý bất ổn kéo dài, đừng ngần ngại đưa con đi khám chuyên gia tâm lý. Can thiệp sớm bao giờ cũng hiệu quả hơn là chờ đợi mọi thứ tự ổn.

“

Sự đồng hành đúng cách từ bố mẹ chính là “liều thuốc tinh thần” quý giá nhất giúp các bạn học sinh vượt qua giai đoạn áp lực thi cử một cách vững vàng và an toàn.