Cạnh tranh sòng phẳng
Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tại cuộc họp Thường trực Chính phủ về các giải pháp tháo gỡ khó khăn cho ngành mía đường vừa diễn ra, hiện diện tích trồng mía của cả nước duy trì ở mức trên 270.000ha, sản lượng đường trung bình đạt 1,3 - 1,5 triệu tấn/năm, giải quyết sinh kế cho trên 35.000 hộ nông dân. Thế nhưng trong niên vụ 2018 - 2019, diện tích, sản lượng mía tại phần lớn các địa phương đều giảm, trừ 3 tỉnh Sơn La, Cao Bằng, Nghệ An.
Có lẽ bởi sự bấp bênh này mà gần đây ngành mía đường luôn than lỗ và “kêu cứu”. Như chỉ vài tháng trong năm 2019, Hiệp hội Mía đường Việt Nam đã 3 lần có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công an báo cáo tình hình khó khăn nghiêm trọng của các nhà máy đường và người trồng mía, sống nhờ cây mía, đồng thời kiến nghị các giải pháp để “cứu” ngành mía đường, bởi có tới gần một nửa số nhà máy đường phải đóng cửa, người trồng mía không còn quan tâm đến cây mía, có nơi diện tích giảm đến 40%...
Những khó khăn của ngành mía đường không phải đến bây giờ mới “lộ” ra, mà đã có từ lâu, bởi cả nguyên nhân khách quan (đường nhập lậu) và chủ quan (nội tại ngành mía đường). Những điểm yếu cũng đã được nêu khá rõ trong báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn: Sản xuất mía nguyên liệu chưa đáp ứng yêu cầu do công tác quy hoạch và tổ chức triển khai thực hiện quy hoạch vùng nguyên liệu chưa tốt. Nghiên cứu khoa học - công nghệ, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật chưa phát huy hiệu quả cao. Địa hình đồi dốc ở nhiều vùng trồng mía gây khó khăn cho phát triển cánh đồng lớn, cơ giới hóa. Quy mô, trình độ chế biến, khả năng tổ chức sản xuất và năng lực quản trị của các nhà máy đường còn hạn chế, cơ cấu sản phẩm chưa hợp lý…
Cũng chính bởi vậy mà dù rất chia sẻ với khó khăn của ngành, nhưng Thủ tướng Chính phủ đã thẳng thắn: Nhà nước quyết tâm và có những giải pháp ủng hộ nhưng không bao cấp mà yêu cầu ngành mía đường phải cạnh tranh sòng phẳng trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Để làm được điều này, theo Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, phải tổ chức sắp xếp lại, cương quyết dẹp bỏ những nhà máy năng suất thấp, công nghệ lạc hậu, chỉ làm mỗi sản phẩm đường, không có sản phẩm sau đường phong phú, đa dạng, phù hợp với thị trường. Cần có một số nhà máy then chốt, năng suất cao, vùng mía tập trung ở một số khu vực…
Là nước có truyền thống sản xuất đường nên không thể năm nào cũng kêu thiếu nguyên liệu sản xuất. Không thể có tình trạng người tiêu dùng phải mua đường với mức giá cao hơn thế giới. Không thể có chuyện chỉ tăng về số lượng nhà máy, quy mô sản xuất, nhưng diện tích trồng nguyên liệu lại giảm. Càng không thể có chuyện tranh mua, tranh bán nguyên liệu. Sòng phẳng là sản xuất phải gắn kết với nhu cầu thị trường, là không thể phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường nước ngoài. Thông điệp cạnh tranh sòng phẳng đã rõ ràng. Bởi vậy, không thể năm nào cũng kêu ca.
