Xuất khẩu gạo và yêu cầu tái cơ cấu chuỗi cung ứng

Xuất khẩu gạo năm 2013 có xu hướng giảm

Xuất khẩu gạo trong 8 tháng qua giảm nhẹ so với cùng kỳ năm trước. Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), lượng gạo các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu từ đầu năm đến hết tháng 8 đạt 4,583 triệu tấn, trị giá FOB đạt 1,966 tỷ USD. Nếu tính cả lượng hợp đồng các doanh nghiệp đã ký kết nhưng chưa thực hiện, con số lên đến 6,1 triệu tấn. So với cùng kỳ năm 2012, xuất khẩu gạo giảm khoảng 2,5%. Đáng chú ý, từ đầu năm đến nay, nhiều hợp đồng xuất khẩu gạo của các doanh nghiệp trong nước đã bị đối tác hủy với khối lượng là 938 nghìn tấn. Trong số các hợp đồng xuất khẩu gạo bị hủy vừa qua, số hợp đồng đối với các nhà nhập khẩu từ Trung Quốc chiếm đến 60%, tức khoảng 567 nghìn tấn.

Theo Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công thương Trần Thanh Hải, hợp đồng xuất khẩu gạo bị hủy là do khách hàng không thanh toán, khách hàng nhập khẩu không xin được giấy phép nhập khẩu… Việc các hợp đồng xuất khẩu gạo thời gian qua bị hủy nhiều, đặc biệt là các hợp đồng với đối tác Trung Quốc là do nguồn cung xuất khẩu gạo dồi dào trong khi các nước nhập khẩu lại hạn chế nhập, điều chỉnh chính sách theo hướng tăng cường sản xuất trong nước. Trung Quốc là thị trường xuất khẩu mới của các doanh nghiệp Việt Nam, tuy nhiên các doanh nghiệp chủ yếu xuất qua hình thức tiểu ngạch, các quy định hợp đồng thì lỏng lẻo, không có ràng buộc chặt chẽ dẫn tới tình trạng hủy hợp đồng xuất khẩu gạo như thời gian vừa qua.

Trong khi nhu cầu về gạo chững lại, nguồn cung dồi dào đã đẩy Việt Nam cùng các thị trường xuất khẩu khác vào cuộc cạnh tranh khốc liệt hơn. Những ngày qua, thông tin Thái Lan đang tìm cách bán ra kho dự trữ gạo khổng lồ 17 triệu tấn với giá rẻ sau 2 năm thu mua tạm trữ thực hiện chính sách hỗ trợ người nông dân tạo tâm lý lo ngại cho các doanh nghiệp xuất khẩu gạo. Tuy nhiên, theo ông Trần Thanh Hải, gạo của Thái Lan khác phẩm cấp, không cùng "sân chơi" với gạo Việt Nam nên sẽ không trực tiếp cạnh tranh. Hơn nữa, Chính phủ Thái Lan vừa tổ chức bán đấu giá lượng gạo này nhưng cũng chỉ mới bán được hơn 200 nghìn tấn, điều đó cho thấy khả năng giải quyết được lượng gạo tồn kho khổng lồ cũng không hề dễ dàng. Các đối thủ cạnh tranh khác trong xuất khẩu gạo với Việt Nam như Ấn Độ, Pakistan, Myanmar… cũng có sản lượng gạo tăng nhanh và nguồn dự trữ lớn, gia tăng áp lực cạnh tranh trong xuất khẩu gạo với các doanh nghiệp Việt.

Nguồn: hanoimoi.com.vn

Để tăng cường công tác xuất khẩu gạo trong bối cạnh khó khăn và áp lực cạnh tranh tăng cao, ông Trần Thanh Hải cho biết, Bộ Công thương vừa ban hành Chỉ thị số 15/CT-BCT Về một số nhiệm vụ và giải pháp tiêu thụ gạo và thủy sản trong thời gian tới. Trong đó, tăng cường kiểm tra, phát hiện và xử lý các hành vi đấu trộn các loại gạo, kinh doanh gạo không có nguồn gốc, gạo kém chất lượng trên thị trường; tăng cường tìm hiểu thông tin của các thị trường nhập khẩu, thúc đẩy ký kết các bản ghi nhớ, các thỏa thuận thương mại gạo với các đối tác… Cùng với đó, các đơn vị ngành công thương tổ chức tốt chương trình doanh nghiệp xuất khẩu uy tín, đẩy mạnh quảng bá, tuyên truyền cho các thương hiệu, nhãn hiệu gạo của quốc gia. Bộ Công thương cũng tập trung chỉ đạo các cơ quan thương mại Việt Nam tại nước ngoài tích cực tìm đầu ra cho các sản phẩm gạo, tập trung mở rộng các thị trường xuất khẩu mới tại châu Phi, Tây Á, Nam Á.

Tuy nhiên, những giải pháp của ngành công thương chỉ giải quyết được những khó khăn ngắn hạn. Về lâu dài, để thương hiệu gạo Việt Nam có thể thâm nhập các thị trường một cách bền vững, đặc biệt là các thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc, EU thì cần phải sớm tái cơ cấu chuỗi cung ứng gạo, gắn kết thị trường trong nước và quốc tế. Theo Chuyên gia cao cấp của Ngân hàng thế giới tại Việt Nam Phạm Minh Đức, chuỗi cung ứng gạo cho xuất khẩu của Việt Nam nhìn chung còn hạn chế về vốn và quy mô giao dịch, tình trạng "đấu trộn" gạo với các chất lượng khác nhau còn phổ biến; người nông dân sản xuất không có nhiều động lực để cải thiện chất lượng lúa gạo do lợi nhuận thấp và đặc biệt là chưa có được sự kết nối với thông tin thị trường và yêu cầu của thị trường nước ngoài. Ông Phạm Minh Đức  cho rằng, việc tái cơ cấu chuỗi cung ứng gạo cần được xây dựng bằng những chiến lược cụ thể, liên thông kết nối đầu vào, đầu ra sản phẩm. Chính phủ cần khuyến khích tăng quy mô sản xuất và chất lượng gạo, phân biệt các loại gạo, hiện đại hóa công nghiệp chế biến và tăng tỷ trọng bán hàng giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp. Chính phủ cần xem xét cấp vốn lưu động, thiết lập khung pháp lý giúp thực thi hợp đồng giữa nông dân và doanh nghiệp, nhất là trong quan hệ đối tác công tư, đồng thời, đầu tư xây dựng cơ sở kho bãi, tăng cường hạ tầng giao thông, tăng cường thu hút đầu tư vào ngành công nghiệp chế biến và bảo quản lúa gạo. Thời gian qua, mô hình “cánh đồng mẫu lớn” được thí điểm mang lại hiệu quả lớn cho người dân, cần tiếp tục nhân rộng mô hình này. Các sáng kiến nhằm tạo thuận lợi thương mại và cạnh tranh như mô hình cánh đồng mẫu lớn đang là đòi hỏi cấp thiết trong bối cảnh cạnh tranh về sản xuất và xuất khẩu gạo ngày càng gia tăng.

Theo các chuyên gia, để tái cơ cấu chuỗi cung ứng gạo cần thay đổi tư duy và hoạt động của cả Chính phủ, doanh nghiệp thu mua và người nông dân. Về lâu dài, Chính phủ cần có chính sách loại bỏ sự độc quyền trong xuất khẩu gạo, thay thế cơ chế phân bổ hợp đồng xuất khẩu gạo của VFA bằng cơ chế đấu thầu minh bạch giữa các doanh nghiệp xuất khẩu. Các doanh nghiệp thu mua, xuất khẩu gạo cũng cần đầu tư hơn nữa vào công nghệ chế biến, bảo quản để bảo đảm chất lượng và thương hiệu gạo Việt Nam, đồng thời chủ động mở rộng thị trường xuất khẩu. Cuối cùng, người dân sản xuất lúa gạo cũng cần xóa bỏ tư duy sản xuất manh mún, chủ động tìm kiếm thông tin thị trường cho mình, tạo các mối liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp thu mua thông qua các hợp đồng để có thể bảo đảm đầu ra của sản phẩm.