Xuân Quỳnh - Lưu Quang Vũ Cùng sống ...

      Trước khi có nhau, Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ đã trải qua rất nhiều gian truân, lận đận. Anh chị ở cùng trong một khu nhà tập thể dành cho văn nghệ sỹ. Họ là những người bạn thơ cùng thế hệ. Cả hai cùng có nỗi bất hạnh của gia đình đổ vỡ, cùng từng trải qua những cuộc tình không may mắn. Năm 1973 họ đến với nhau, hết lòng và tin tưởng vào tình yêu của mình. Những năm chung sống, anh chị đã có ảnh hưởng rất lớn tới nhau, cả trong đời sống hàng ngày cũng như trong sáng tác. Cuộc sống của họ tuy ngắn ngủi, nhưng cả hai đều đã sống và làm việc hết mình, đã có những đóng góp không nhỏ cho đời sống văn học nước nhà.
      Khối lượng kịch bản đồ sộ của Lưu Quang Vũ khiến nhiều người kinh ngạc. Trong khoảng thời gian gần 10 năm anh đã sáng tác được hơn 50 vở kịch. Sau Hội diễn sân khấu năm 1985, Lưu Quang Vũ có 8 vở tham gia thì 6 vở được Huy chương Vàng, 2 vở được Huy chương Bạc, anh được gọi là "cây bút vàng của sân khấu". Bên cạnh đó còn là thơ, truyện ngắn và hàng trăm bài báo lớn nhỏ khác. Khi đến với Lưu Quang Vũ, dù đã là một nhà thơ nổi tiếng, được nhiều người yêu mến, Xuân Quỳnh vẫn sẵn sàng chấp nhận mọi sự hy sinh để vun đắp cho sự nghiệp của chồng: Anh thân yêu, người vĩ đại của em. Anh là mặt trời em chỉ là hạt muối - Một chút mặn giữa đại dương vời vợi. Chị đã nhận ra tài năng của anh không phải vào lúc chói sáng mà là lúc đang khó khăn nhất; Nhận ra vẻ đẹp của tâm hồn anh vào lúc đang có nhiều đổ vỡ nhất. Chỉ có sự thông minh sắc sảo và một tình yêu rộng lớn mới có thể hiểu và làm được như thế. Anh đã viết về chị: Dù sao cuộc đời đã giành em lại cho anh - Điều mong ước đầu tiên, điều ở lại sau cùng - Chúng ta đã đi bên nhau trên mặt đất - Dẫu chỉ riêng điều đó là có thật - Đủ cho anh mãi mãi biết ơn đời. Cuộc sống chung với Xuân Quỳnh đã cho Lưu Quang Vũ một nguồn năng lượng mới. Anh vừa có trong tay một tình yêu lý tưởng, lại vừa có một hạnh phúc đời thường.
      Xuân Quỳnh cũng làm việc với năng suất không kém. Các tập thơ của chị nối nhau ra đời: Tự hát, Lời ru trên mặt đất, Sân ga chiều em đi, Hoa cỏ may. Và hàng loạt các tập thơ, truyện dành cho thiếu nhi. Tôi chưa thấy một người phụ nữ nào lại hội đủ những yếu tố đáng quý như chị: xinh đẹp, tài năng, thông minh, yêu đến quên cả bản thân mình. Ở con người chị mọi thứ tình cảm đều được đẩy đến tận cùng. 
      Ai cũng nói thơ Xuân Quỳnh ngày một hay hơn. Có một nghịch lý trong thơ chị. Đó là càng hạnh phúc thì lại càng lo âu khắc khoải. Và càng lo âu khắc khoải thì lại càng đắm say, da diết. Thơ của chị ngày càng ám ảnh, nung đốt lòng người: Em lo âu trước xa tắp đường mình - Trái tim đập những điều không thể nói - Trái tim đập cồn cào cơn đói - Ngọn lửa nào le lói giữa cô đơn... Năm cuối đời, Xuân Quỳnh bị đau tim nặng. Người đã từng nhiều lần đem trái tim mình ra để đánh đổi những câu thơ, bây giờ lại bị chính căn bệnh này hành hạ. Tháng 3.1988, Xuân Quỳnh được mời làm Giám khảo Liên hoan phim ở Đà Nẵng, sau đó chị tranh thủ vào thăm chị gái Đông Mai ở TP Hồ Chí Minh. Về Hà Nội, sức khỏe chị giảm sút nhiều. Mọi người trong gia đình giục mãi chị mới chịu đi khám bệnh. Bác sỹ yêu cầu phải nằm viện ngay. Đó là những ngày chị rất buồn và nặng nề. Trái tim chị vừa có nỗi đau bệnh lý vừa có nỗi đau tâm lý. Có lần vào bệnh viện thăm, tôi thấy chị thật khác lạ trong bộ quần áo bệnh nhân. Nụ cười tươi tắn thường che hết mọi buồn lo, giờ đây cũng trở nên nhợt nhạt. Nỗi ám ảnh lớn nhất với chị lúc này là cảm thấy mình trở nên vô dụng. Cảm giác cô đơn đè nặng. Trong tâm trạng ấy, chị viết bài Thời gian trắng với những câu thơ thành thật đến nhói lòng: Trái tim buồn sau lần áo mỏng - Từng đập vì anh vì những trang thơ - Trái tim nay mỗi phút mỗi giờ - Chỉ có đập cho mình em đau đớn.
      Nhìn gương mặt tái xanh với nhịp thở nặng nề, đôi mắt đen ngấn nước, tôi cảm thấy trạng thái quá sức mà con tim chị đang phải gánh chịu. Nó luôn phải chới với vươn về cái đích rất khó nắm bắt. Phải vật lộn với cuộc sống, với số phận, với tình yêu, hạnh phúc. Người phụ nữ nhạy cảm và thông minh như chị luôn ý thức rõ những gì sẽ đến. Chị khắc khoải và đau buồn trong sự cảm nhận về những linh cảm mơ hồ nào đó. Không gian, thời gian trong bệnh viện như một cõi lưu đày, cắt đứt chị với thế giới bên ngoài, với những gì thân thuộc nhất của đời mình: Quá khứ em không chỉ ngày xưa - Mà ngay cả hôm nay thành quá khứ - Quá khứ của em ngoài cánh cửa - Gương mặt anh gương mặt các con yêu... - Muốn gánh đỡ cho em phần mệt nhọc - Tới thăm em rồi anh lại ra đi - Đôi mắt lo âu, lời âu yếm sẻ chia - Lúc anh đến anh đi thành quá khứ.
      Thời gian này Lưu Quang Vũ cực kỳ bận rộn. Một mình anh gánh trên vai kịch mục của hàng chục đoàn nghệ thuật trong cả nước. Anh tất bật vào Nam ra Bắc, lại cộng thêm nỗi lo về sức khỏe của vợ. Bài thơ cuối cùng của anh được viết trong cuốn sổ công tác ghi chép dầy đặc công việc. Bài thơ có đầu đề rất giản dị: Thư viết cho Quỳnh trên máy bay. Anh đã gửi vào đấy biết bao nỗi niềm, sự cảm thông chia sẻ, tình yêu thương, ân nghĩa sâu nặng và cả những lời "tự thú" thật chân thành: Có phải vì 15 năm yêu anh - Trái tim em đã mệt? - Cô gái bướng bỉnh - Cô gái hay cười ngày xưa - Mẹ của các con anh - Một tháng nay nằm viện. Thương trái tim nhiều vất vả lo buồn - Trái tim lỡ yêu thương người trai phiêu bạt - Luôn mắc nợ những chuyến đi, những giấc mơ điên rồ, những ngọn lửa không có thật - Vẫn là gã trai nông nổi của em - Người chồng đoảng của em - 15 mùa hè chói lọi, 15 mùa đông dài - Người yêu ơi - Có nhịp tim nào buồn khổ vì anh?... Vở kịch lớn, bài thơ hay nhất - Dành cho em, chưa kịp viết tặng em - Trái tim hãy vì anh mà khoẻ mạnh - Trái tim của mùa hè, tổ ấm chở che anh...
      Mối tình của anh chị kéo dài được 15 năm. Họ đã cùng nhau ra đi trong một chuyến xe định mệnh. Dường như cả hai đều đã linh cảm về điều ấy. Xuân Quỳnh viết: Tay trong tay tôi đã bên người - Tôi chẳng nói điều chi về vĩnh viễn. Và Lưu Quang Vũ: Phút cuối cùng tay vẫn ở trong tay - Ta đã có những ngày vui sướng nhất - Đã uống cả men nồng và rượu chát - Đã đi qua cùng tận của con đường - Sau vô biên dẫu chỉ có vô biên - Buồm đã tới và lúa đồng đã gặt.

PGS-TS. Lưu Khánh Thơ