“Xay lúa thì thôi bế em”

Quả thực lâu nay người ta vẫn thường nghe doanh nghiệp tư nhân “tị” rằng doanh nghiệp nhà nước không chỉ nắm giữ những nguồn lực kinh doanh quan trọng như đất đai, tài nguyên, tài chính, khả năng tiếp cận tín dụng… mà còn được hưởng nhiều ưu đãi khác nhờ vào cơ chế và mối quan hệ lịch sử với cơ quan nhà nước. Những thứ đặc quyền đặc lợi ấy doanh nghiệp tư nhân trong nước hầu như không dám mơ tới, trừ một vài doanh nghiệp cực lớn.

Ngược lại, doanh nghiệp nhà nước thường than thở về quyền tự chủ bị hạn chế, về sự mâu thuẫn trong sứ mệnh và quyền lợi. Không giống như ông chủ tư nhân có toàn quyết định với doanh nghiệp của mình, ông chủ doanh nghiệp nhà nước nhiều việc phải chờ xin ý kiến bên trên. Không hiếm trường hợp khi có được câu trả lời thì thời cơ đã trôi qua mất. Chưa dừng ở đó, họ còn phải xoay xở trong hành lang pháp lý vừa chật hẹp vừa chồng chéo mà nếu không khéo thì… “đi tù có ngày”. Sự chật chội của thể chế với doanh nghiệp nhà nước còn thể hiện ở sự lạm quyền can thiệp trong chỉ đạo của cấp quản lý bên trên về nhiều mặt.

Trong bối cảnh như vậy, doanh nghiệp nhà nước cùng lúc phải gánh nhiều mục tiêu và sứ mệnh mâu thuẫn nhau làm phức tạp thêm tình hình. Một mặt họ phải đối mặt với một thương trường đầy cạnh tranh, mặt khác họ phải bảo đảm vai trò là công cụ để ổn định nền kinh tế vĩ mô, là công cụ chính sách về ngành và thực hiện các mục tiêu xã hội cụ thể… Gánh nhiều trách nhiệm như vậy thì khó mà hoàn thành tốt được tất cả.

Giai đoạn tới đây, việc cấp bách mà Đảng và Nhà nước cần ưu tiên quyết liệt vẫn là tái cơ cấu mạnh mẽ doanh nghiệp nhà nước. Việc này chậm thì thiệt hại về kinh tế càng lớn. Song song với quá trình đó, một vấn đề quan trọng khác cần được đặt ra là đổi mới và nâng cao hiệu quả các doanh nghiệp nhà nước còn lại. 

Như người xưa thường nói, “xay lúa thì thôi bế em”, nếu muốn doanh nghiệp nhà nước lớn mạnh thì phải xác định lại vai trò, phân định lại trách nhiệm của doanh nghiệp nhà nước sao cho không mâu thuẫn, tréo ngoe nhau. Nên chăng, hãy coi doanh nghiệp nhà nước cũng như các doanh nghiệp khác, nghĩa là đặt mục tiêu lợi nhuận lên hàng đầu, lấy lợi nhuận là thước đo hiệu quả hoạt động? Còn những nhiệm vụ khác như ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội thì chuyển hẳn sang vai chính sách tài khóa - tiền tệ, công cụ thuế, chính sách phúc lợi, an sinh… (Hơn nữa, nếu doanh nghiệp nhà nước làm ăn hiệu quả, ngân sách sẽ thu được nhiều hơn và chắc chắn nguồn lực để bảo đảm các chính sách an sinh xã hội cũng dồi dào hơn). Tất nhiên khi đó, doanh nghiệp nhà nước phải hoạt động trong một môi trường pháp luật như với khối tư nhân, phải được quản trị theo những nguyên tắc thị trường dưới sự dẫn dắt của những thuyền trưởng giỏi, được tự chủ nhiều nhất có thể và chịu trách nhiệm về công tác lãnh đạo điều hành của mình.