Tự hào làng nghề có từ lâu đời
Làng nghề Cổ Chất thuộc xã Phương Định, huyện Trực Ninh với truyền thống dệt tơ lụa lâu đời đang bước vào hành trình xây dựng thương hiệu riêng để nâng cao giá trị sản phẩm; bà Phạm Thị Minh Hải, Giám đốc Hợp tác xã Lụa Cổ Chất tự hào khi nhớ lại lịch sử hình thành làng nghề Cổ Chất, với bề dày lịch sử, khởi đầu từ việc người dân lấy tơ tằm đan lưới đánh bắt cá trên sông. Trải qua nhiều thế kỷ, từ việc học hỏi, sáng tạo, người Cổ Chất đã du nhập nghề ươm tơ, dệt lụa, xây dựng, phát triển nên làng nghề tơ Cổ Chất ngày nay.
Thời thuộc Pháp, vào khoảng đầu thế kỷ XX, giới tư bản Pháp đã đầu tư xây dựng một nhà máy ươm tơ ở ngay đầu làng, khai thác kỹ năng lao động lành nghề của người dân địa phương và tiềm năng vùng dâu tằm dọc bờ sông Ninh Cơ. Từ đây, nghề làm tơ ở Cổ Chất bước đầu phát triển mạnh, trở thành vùng vành đai nguyên liệu cung cấp cho Công ty Bông vải sợi Bắc Kỳ.
Thương nhân các nơi tìm về Cổ Chất thu mua tơ lụa, đem bán ở bến đò Chè, một khu cảng sầm uất của Nam Định thời kỳ trước năm 1945; năm 1942, Chính phủ phong kiến Nam triều mở phiên đấu xảo (hội chợ) ở Hà Nội nhằm thu hút tinh hoa làng nghề của các nơi về Kinh thành Thăng Long. Năm ấy, ông Phạm Ruân của làng Cổ Chất đã đem tơ đi dự thi và giành được giải cao của Phủ Thủ hiến Bắc Kỳ thời bấy giờ.
Nhằm góp phần gìn giữ và phát triển nghề tơ lụa truyền thống, một số hộ dân đã chủ động đầu tư máy móc, ứng dụng công nghệ hiện đại vào công đoạn se tơ, dệt lụa, cho năng suất và thu nhập cao hơn. Năm 2021, Hợp tác xã Lụa Cổ Chất ra đời, quy tụ các nghệ nhân lành nghề, sử dụng kỹ thuật ươm tơ cổ truyền, ứng dụng công nghệ hiện đại cho ra đời các sản phẩm lụa cao cấp. Lụa Cổ Chất đã có mặt các vùng dệt lụa lân cận và xuất khẩu ra các nước trong khu vực như Lào, Campuchia, Thái Lan, Trung Quốc.
Đối mặt không ít khó khăn
Dù có lịch sử lâu đời, làng nghề Cổ Chất cũng phải đối mặt với không ít khó khăn trong thời kỳ hiện đại. Làng Cổ Chất hiện có 784 hộ dân nhưng chỉ có 27 cơ sở sản xuất tập trung để duy trì nghề sản xuất tơ, với bình quân 10 - 20 người/cơ sở; lao động chủ yếu là người nhiều tuổi, để nỗ lực theo nghề rất vất vả trong tìm kiếm nguồn nguyên liệu đầu vào và đầu ra tiêu thụ sản phẩm.
Bà con làng nghề chia sẻ, nguyên nhân chính là do diện tích trồng dâu đã bị thu hẹp, nguồn cung cấp kén chính tại thôn Hợp Hòa không còn, nên các hộ phải nhập nguyên liệu kén từ các tỉnh Thái Bình, Lâm Đồng… kéo theo chi phí nguyên liệu tăng, quá trình vận chuyển kén bị dập nát, ảnh hưởng đến chất lượng tơ. Bên cạnh đó, chi phí nhân công, giá điện sản xuất tăng trong khi sản phẩm tơ hiện nay khó tiêu thụ, phần vì giá thành nguyên liệu kén ngày càng cao và khan hiếm; sức cạnh tranh của tơ làng Cổ Chất không cao do chưa có thương hiệu riêng được bảo hộ…
Nhận thức được sự cấp thiết của việc xây dựng thương hiệu cho làng nghề, từ tháng 5.2024, Trung tâm Ứng dụng, dịch vụ khoa học và công nghệ thuộc Sở Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với UBND xã Phương Định, Hợp tác xã Lụa Cổ Chất thực hiện Dự án Tạo lập, quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể "Tơ lụa Cổ Chất" cho sản phẩm dệt xã Phương Định, huyện Trực Ninh. Theo đó, Ban quản lý Dự án đã tiến hành khảo sát, đánh giá thực trạng; những thuận lợi, khó khăn trong sản xuất, kinh doanh sản phẩm ươm tơ, dệt vải làm căn cứ đề xuất những giải pháp thiết thực phát triển sản phẩm.
Qua đó, Dự án đã thiết kế mẫu nhãn hiệu tập thể mang nét đặc trưng của sản phẩm và địa phương, nhằm đưa đến người tiêu dùng, khẳng định về nguồn gốc, chất lượng. Đây là cơ sở để hoàn thiện hồ sơ đăng ký và là yếu tố chính để quảng bá, phát triển thị trường, là căn cứ, cơ sở chống lại các hành vi vi phạm, nâng cao giá trị sản phẩm.
Quyết tâm xây dựng thương hiệu bảo tồn làng nghề
Hiện nay, Dự án đang tiếp tục xây dựng hệ thống quản lý và sử dụng nhãn hiệu tập thể "Tơ lụa Cổ Chất" với các nội dung: xây dựng các quy định kiểm soát chất lượng sản phẩm; quy trình kỹ thuật sản xuất sản phẩm tơ lụa Cổ Chất; cấp và thu hồi quyền sử dụng nhãn hiệu tập thể "Tơ lụa Cổ Chất"…
Đồng thời, triển khai hỗ trợ phát triển nhãn hiệu tập thể "Tơ lụa Cổ Chất" thông qua việc tổ chức 2 lớp tập huấn kiến thức chung về sở hữu trí tuệ, nhãn hiệu tập thể; tổ chức quản lý và phát triển sản phẩm ươm tơ, dệt lụa mang nhãn hiệu tập thể; hướng dẫn phát triển kênh thương mại, quảng bá và phát triển sản phẩm cho 100 lượt cán bộ địa phương, cán bộ quản lý và các tổ chức, cá nhân tham gia sản xuất, kinh doanh sản phẩm tơ trên địa bàn làng Cổ Chất.
Thời gian tới, Dự án tiếp tục hỗ trợ quảng bá, phát triển thương mại cho sản phẩm tơ lụa Cổ Chất mang nhãn hiệu tập thể như: thiết kế bộ nhận diện thương hiệu cho nhãn hiệu tập thể, thực hiện in ấn tờ rơi, sổ tay giới thiệu sản phẩm phục vụ cho việc quảng bá và phát triển thương hiệu cho sản phẩm, phát triển kênh thông tin thương mại quảng bá sản phẩm nhãn hiệu tập thể "Tơ lụa Cổ Chất" thông qua việc tham gia hội chợ trưng bày giới thiệu sản phẩm khu vực phía Bắc.
Đây là hành trình đầy tiềm năng và cũng đầy thử thách, đòi hỏi sự quyết tâm của các nghệ nhân và sự hỗ trợ từ các cấp chính quyền. Kỳ vọng rằng, cùng với nhãn hiệu được bảo hộ, làng nghề Cổ Chất sẽ tiếp tục phát triển, giữ vững giá trị truyền thống và đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành nghề thủ công Nam Định nói riêng, Việt Nam nói chung.
