Vướng từ nhận thức tới thủ tục

Khó khăn thay đổi nhận thức

Theo các chuyên gia, hiện nay, tỷ lệ người bệnh chờ hiến mô, ghép tạng ở nước ta rất cao, hầu hết là những người bị suy gan, suy tim, suy thận… giai đoạn cuối rất cần nguồn lực từ xã hội, đặc biệt là từ người cho sống hoặc người cho chết não. Thế nhưng, số tạng hiến từ người cho chết não rất ít, chỉ chiếm khoảng 5%; còn lại phần lớn là từ người cho sống, chủ yếu là thận. Chính việc thiếu nguồn tạng đã khiến vấn nạn mua bán tạng tồn tại, thậm chí dưới nhiều hình thức tinh vi.

Phó Giám đốc Trung tâm điều phối ghép tạng quốc gia Nguyễn Hoàng Phúc cho biết, hiện cả nước có 20 bệnh viện đủ điều kiện ghép bộ phận cơ thể người. Kể từ khi bắt đầu thực hiện những ca ghép tạng đầu tiên, đến nay, cả nước đã thực hiện gần 5.000 ca ghép, trong đó, chủ yếu là thận với hơn 4.000 ca, ghép tủy hơn 500 ca, ghép gan gần 200 ca, còn lại là ghép tim, phổi, ruột… Dù vậy, đến nay mới chỉ có 250 người đồng ý hiến tạng khi chết não.

Mỗi ngày trên cả nước, số ca bị chết não rất lớn, chủ yếu do tai nạn giao thông nhưng hiện chỉ có 20 cơ sở đủ điều kiện đánh giá bệnh nhân chết não và thực hiện ghép tạng. Hơn nữa, để chẩn đoán chết não, các bác sĩ phải đáp ứng đủ cả 8 tiêu chuẩn lâm sàng và 1 trong 5 tiêu chí thăm dò cận lâm sàng (điện não đồ, cắt lớp vi tính sọ não, siêu âm Doppler xuyên sọ, chụp mạch não, chụp đồng vị phóng xạ). Việc bác sĩ pháp y sẽ tham gia đánh giá chẩn đoán chết não theo tiêu chuẩn nào vẫn đang bỏ ngỏ.

Trong khi đó, theo Phó giám đốc Trung tâm Ghép tạng, Bệnh viện đa khoa Trung ương Huế bác sĩ Trần Thị Cẩm Tú, việc vận động người thân của người chết não hiến mô tạng rất khó khăn. Bằng chứng là bệnh viện thực hiện ca ghép tạng đầu tiên cách đây 19 năm, nhưng từ đó đến nay chỉ thuyết phục được 1 người chết não hiến tạng, 5 ca ghép còn lại đều là nguồn tạng điều phối từ Hà Nội, TP Hồ Chí Minh vào, trong khi hầu như ngày nào bệnh viện cũng có ca chết não do tai nạn.

“Các quy định hiến mô, tạng hiện tại yêu cầu phải có sự đồng ý của các thành viên trong gia đình, nếu một người không đồng ý thì bác sĩ không thể lấy tạng. Người dân vẫn luôn quan niệm chết phải toàn thây, phải có nấm mồ nên trong thời gian ngắn rất khó thay đổi nhận thức tâm linh này” - Bác sĩ Trần Thị Cẩm Tú chia sẻ.

Băn khoăn về quy trình, thủ tục

Không chỉ khó khăn trong việc thay đổi nhận thức của người dân, những vướng mắc về mặt quy trình, thủ tục cũng khiến cho việc ghép tạng phức tạp hơn. Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Trường Sơn, vào năm 1992, Học viện Quân y là đơn vị đầu tiên tổ chức ghép thận. Cả một thời gian dài từ năm 1992 đến năm 2006 chưa có văn bản quy định pháp luật mang tính chất luật hóa về hiến mô, tạng. Đến năm 2006, Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác đã mở đường cho công tác hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người. Đến nay, Việt Nam đã thực hiện được tất cả các trường hợp ghép mô, tạng, ghép đa mô, tạng có sự vận chuyển ở cả 2 miền Bắc - Nam. Gần đây, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 và Học viện Quân Y đã thực hiện được nhiều ca ghép tạng phức tạp.

“Tuy nhiên, quy định pháp luật vẫn còn nhiều bất cập phải chỉnh sửa. Điển hình là quy trình, thủ tục, đăng ký hiến mô, ghép tạng” - ông Sơn nhấn mạnh.

Phó Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức PGS. TS. Đồng Văn Hệ chia sẻ, Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác năm 2006 quy định chỉ được lấy mô, tạng từ người chết não nếu họ có thẻ đăng ký hiến mô tạng từ trước khi chết não. Quy định này đã khiến việc hiến tạng gặp nhiều khó khăn. Bởi với những người chưa có thẻ hiến, nếu không may chết não dù gia đình đồng ý hiến thì cũng gặp khó khăn khi lấy tạng. Tính tới 12 giờ ngày 9.11, cả nước mới chỉ ghi nhận 38.858 người có thẻ hiến.

Ngoài ra, một người muốn hiến tạng cũng phải tự bỏ chi phí thực hiện xét nghiệm, đây là điểm bất cập rất lớn trong chính sách ghép mô tạng. Chi phí cho một ca ghép tạng tại Việt Nam vẫn được cho là khá thấp so với nhiều nước, song đối với người Việt vẫn là khoản tiền không nhỏ. Một ca ghép tim có giá khoảng 1 tỷ đồng, ghép gan 1,5 tỷ, ghép thận 300 - 500 triệu đồng. Người bệnh sau khi ghép tạng cũng phải uống thuốc chống thải ghép suốt đời, trong khi, quỹ bảo hiểm y tế chỉ chi trả một phần nhỏ về thuốc và những danh mục kỹ thuật nhỏ. Số lượng người bệnh được thanh toán BHYT rất ít.

Thực tế, Điều 17 của Luật và Thông tư 104/2017 của Bộ Tài chính đã quy định về kinh phí thực hiện chế độ với người hiến nhưng hiện nay phần lớn các bệnh viện thực hiện kỹ thuật này đều chưa đề xuất dự toán kinh phí khiến quyền lợi của người hiến chưa được bảo đảm. Ngân sách chi trả cho người hiến và người ghép cũng còn rất hạn chế nên rất cần thành lập quỹ hỗ trợ để giúp các cơ sở y tế hỗ trợ người hiến, người được ghép có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Quỹ này sẽ huy động các tổ chức, cá nhân hảo tâm trong nước và quốc tế.