Việt sử giai thoại: Thuở hàn vi của Tiến sỹ Uông Sĩ Đoan
Uông Sĩ Đoan vốn là người họ Giang, nhưng bắt đầu từ đời ông, chẳng hiểu vì sao lại đổi thành họ Uông. Ông sinh tại làng Vũ Nghị, huyện Thanh Quan, đỗ Tiến sỹ khoa Tân Sửu (tức là năm 1721). Ông là người khai sinh của một trong những dòng đại khoa bảng, tuy nhiên, thuở hàn vi của ông, kể cũng lắm chuyện éo le. Trong Tang thương ngẫu lục, Kính Phủ Nguyễn Án viết về ông như sau:
“Khi chưa đỗ đạt, ông Uông Sĩ Đoan ở rể tại một nhà giàu trong làng tôi và đã sinh hạ được một người con trai. Người vợ của ông tính khí dữ dằn, hễ thấy bạn của chồng tới chơi là đuổi thẳng, lại còn lải nhải nói rằng:
Đồ dài lưng tốn vải ăn no lại nằm chớ gì mà nói năng ỏm tỏi ra chiều bắng nhắng thế.
Đến khi có khoa thi, ông sắm sửa để đi, người vợ vốn tính rất keo kiệt, quyết không chịu chu cấp lệ phí gì cho ông cả. Ông giận dỗi, vùng vằng ra đi, ai dè bà ta đuổi theo, lột hết quần áo, khiến ông phải lội xuống ao để núp. Bấy giờ có một cô gái ở làng bên cạnh cùng bà nội mang vải ra chợ bán, thấy cảnh ấy, liền nhờ bà nội tới hỏi xem đầu đuôi sự thể thế nào. Biết chuyện, cô xé vải tặng ông để ông đóng khố dùng tạm. Khoa ấy ông đỗ, liền cưới cô gái này làm vợ. Sau, ông làm quan trong triều đến hơn sáu mươi năm, thọ 99 tuổi. Người con gái này sau là chính phu nhân của ông. Các quan Bồi Tụng là Uông Sĩ Lãng(1), Tri Huyện Cẩm Giàng là Uông Sĩ Thiến, Lại Bộ Lang Trung là Uông Sĩ Trạch, đều do bà chính phu nhân này sinh ra”.
Lời bàn: Ở đời, mỗi người có một cách nổi tiếng khác nhau, như bà vợ đầu của Uông Sĩ Đoan cũng là người nổi tiếng, chỉ tiếc là nổi tiếng ăn ở vô đạo. Khi lột hết quần áo của chồng để hạ nhục chồng, chính bà đã lột bỏ hết chút tình mong manh cuối cùng của hai người rồi đó vậy. Khéo khen cho Tiến sỹ Uông Sĩ Đoan, đã giỏi nuôi chí học hành, lại còn giỏi nhịn. Vẻ vang gì sự vũ phu với vợ mà đấng quân tử phải học đò? Uông Sĩ Đoan thà trốn xuống ao chớ không thèm gây sự, kế sách ấy có thể là chưa hay nhưng quyết không phải là dở nhất.
Cô gái bán vải trong chuyện này, cả nhân ái lẫn đoan trang đều có thừa vậy. Uông Sĩ Đoan không nhớ ơn nghĩa, phỏng có được chăng? Kính Phủ Nguyễn Án không cho biết gì thêm về người vợ đầu của Uông Sĩ Đoan, nhưng cứ theo lẽ mà suy thì ở tuổi ấy, nhân cách của bà đã quá ổn định rồi, nói thêm nữa sợ gây phiền hà cho tờ giấy mỏng này đó thôi.
Sau, Uông Sĩ Đoan ba lần được hưởng đại phước. Một là bình an trên hoạn lộ. Hai là được trường thọ hơn người. Ba là các con ông đều có danh vọng lừng lẫy. Chồng ấy, vợ ấy, các con ấy, sự nghiệp ấy, có gì là lạ đâu.
__________
(1) Cũng tức là Uông Sĩ Điển.
