ASEAN: Thực thể chính trị - kinh tế mạnh mẽ và gắn kết

Hướng tới một ASEAN toàn cầu

Mặc dù ASEAN vẫn còn một chặng đường dài phía trước để phát triển, nhưng quan trọng hơn, các quốc gia thành viên đã và đang kiên tâm hướng tới một Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) thực sự. Những thành tựu đạt được thông qua quá trình dần dần và gia tăng này thực sự đáng để tự hào. Đặc biệt, Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA) và Hiệp định Thương mại Dịch vụ ASEAN (ATISA) đã đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tiềm năng tăng trưởng thương mại của khu vực.

Được ký vào năm 2009, trong bối cảnh cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu tồi tệ nhất kể từ cuộc đại suy thoái, ATIGA đã dẫn đến việc áp dụng mức thuế bằng 0 đối với hơn 98% dòng thuế nội khối ASEAN. Thỏa thuận đã thiết lập một số sáng kiến, chẳng hạn như Cơ chế một cửa ASEAN và Cơ quan lưu trữ Thương mại ASEAN, giúp các doanh nghiệp ASEAN điều chỉnh các quy tắc thương mại. ATIGA hiện đang được nâng cấp để làm cho thỏa thuận phù hợp hơn với nhu cầu hiện tại của cộng đồng doanh nghiệp.

Tương tự như vậy, ATISA - được ký kết vào năm 2020 và thay thế Hiệp định khung ASEAN về Dịch vụ, thúc đẩy hơn nữa thương mại dịch vụ của khu vực. Bên cạnh đó, Hiệp định đặt ra nhiệm vụ và thời hạn rõ ràng cho ASEAN để chuyển đổi sang các lịch trình niêm yết tiêu cực nhằm mang lại mức độ minh bạch cao hơn và mức độ hội nhập dịch vụ - thương mại sâu hơn. Cả hai sáng kiến ​​đều đóng góp đáng kể vào tăng trưởng thương mại ASEAN. Trong thập kỷ qua, thương mại nội khối ASEAN đã tăng từ 500 tỷ USD năm 2010 lên 712 tỷ USD năm 2021, chiếm khoảng 21% tổng thương mại của khu vực. Với tổng kim ngạch thương mại hơn 3.000 tỷ USD, ASEAN đã trở thành nhà kinh doanh lớn thứ tư trên thế giới, chỉ sau Liên minh châu Âu, Trung Quốc và Hoa Kỳ. Tương tự, thương mại dịch vụ của ASEAN cũng tăng 70% từ 441 tỷ USD năm 2010 lên 637 tỷ USD năm 2020.

Trong khi đó, môi trường kinh doanh được cải thiện đã thúc đẩy sức hấp dẫn của ASEAN đối với các nhà đầu tư toàn cầu. Hiệp định Đầu tư Toàn diện ASEAN được ký kết năm 2009 và Khuôn khổ Tạo thuận lợi Đầu tư ASEAN mới ra mắt gần đây đã thiết lập một cơ chế đầu tư tự do và cởi mở trong khu vực. Tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào ASEAN tăng từ 108 tỷ USD năm 2010 lên 175 tỷ USD năm 2021, đưa ASEAN trở thành nước nhận FDI lớn thứ ba thế giới sau Mỹ và Trung Quốc.

Những bước tiến lớn cũng đã đạt được trong các lĩnh vực hợp tác chính khác. Phát triển cơ sở hạ tầng cho kết nối vật lý và kỹ thuật số; thúc đẩy nông nghiệp bền vững để tăng cường an ninh lương thực; thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực khoa học và công nghệ; và hội nhập các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) vào thị trường toàn cầu là một trong những thành tựu quan trọng của ASEAN trong lĩnh vực này. ASEAN cũng đóng vai trò chủ động trong nền kinh tế toàn cầu, cùng với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand, ASEAN đã tham gia vào Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), hiện là Hiệp định Thương mại Tự do lớn nhất trên thế giới. Theo RCEP, các công ty được hưởng mức thuế suất thấp hơn cho hàng hóa xuất khẩu của họ; tiếp cận tốt hơn với đầu vào rẻ hơn và chất lượng tốt hơn cho sản xuất của họ; và một môi trường kinh doanh minh bạch hơn để phát triển, không chỉ đối với thương mại hàng hóa mà còn cả thương mại dịch vụ, đầu tư và sự di chuyển của người dân.

Đối phó với những xu hướng và thách thức mới nổi

Việc giữ vững ổn định an ninh chính trị là nền tảng thúc đẩy phát triển thịnh vượng kinh tế và tiến bộ xã hội trong khu vực. Về vấn đề này, các nước thành viên nên lưu ý rằng, hành trình của ASEAN với tư cách là một cộng đồng tiếp tục hình thành trong bối cảnh chiến lược ngày càng phức tạp và không chắc chắn, bao gồm các thách thức an ninh phi truyền thống. Ngoài ra còn có những xu hướng mới nổi trong khu vực sẽ định hình tương lai của các nỗ lực xây dựng và hội nhập cộng đồng ASEAN - trong đó nổi bật nhất là chuyển đổi kỹ thuật số và nhu cầu cấp bách về cân nhắc tính bền vững: cả hai đều được đánh giá cao trong chương trình nghị sự hội nhập kinh tế ASEAN. Một phương pháp tiếp cận toàn cộng đồng là điều cần thiết dựa trên bản chất xuyên trụ cột của những vấn đề quan trọng này.

Liên quan đến vấn đề số hóa, ASEAN đang đẩy nhanh tốc độ chuyển đổi kỹ thuật số trong khu vực. Với tỷ lệ trung bình của các giao dịch tiền mặt giảm từ 48% vào năm 2020 xuống còn 37% vào năm 2021. Và với hơn 440 triệu người dùng internet tích cực trong toàn khu vực, chuyển đổi kỹ thuật số đã được đẩy nhanh hơn bởi đại dịch Covid-19, điều này đã nằm trong kế hoạch của các nhà hoạch định chính sách của ASEAN cũng như các bên liên quan. Nếu được quản lý tốt, nền kinh tế kỹ thuật số của ASEAN dự kiến ​​đạt 1.000 tỷ USD vào năm 2030.  

Trong AEC, nhiều sáng kiến ​​cũng đã được đưa ra để thúc đẩy nền kinh tế kỹ thuật số của khu vực. Ví dụ, Chiến lược hợp nhất về Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư (4IR) được thông qua gần đây cho ASEAN và Lộ trình Bandar Seri Begawan (BSBR) về Chuyển đổi kỹ thuật số, củng cố cam kết của ASEAN đối với chuyển đổi kỹ thuật số toàn diện. Trong khi Chiến lược 4IR cung cấp thông tin rõ ràng về cách cộng đồng ASEAN dự định tiến tới chuyển đổi kỹ thuật số toàn diện và bền vững, BSBR nhấn mạnh cam kết của ASEAN trong việc bắt đầu đàm phán Hiệp định khung về kinh tế kỹ thuật số ASEAN vào năm 2025.

Với việc số hóa ngày càng tăng cũng là thách thức trong việc làm cho không gian mạng trở nên an toàn và bảo mật hơn, bao gồm cả đối với các doanh nghiệp, cũng như cá nhân khi sử dụng. ASEAN nhận ra tầm quan trọng của điều này và đã đưa ra chiến lược hợp tác an ninh mạng 2021 - 2025 trong việc bảo đảm không gian mạng để nền kinh tế kỹ thuật số của khu vực phát triển. Song, nhiều thập kỷ tăng trưởng kinh tế khu vực mạnh mẽ cũng dẫn đến sự gia tăng lượng khí thải carbon trong khu vực. Các ước tính hiện tại cho thấy rằng, nếu không thực hiện các bước để giảm lượng khí thải toàn cầu, GDP của ASEAN dự kiến ​​sẽ giảm 11% vào năm 2100. Do đó, bảo đảm sự cân bằng phù hợp giữa tăng trưởng kinh tế và tính bền vững là chìa khóa cho ASEAN.

Chẳng hạn, cam kết theo đuổi mức phát thải carbon ròng bằng 0 càng sớm càng tốt trong nửa sau của thế kỷ XXI. AEC đã đưa ra nhiều sáng kiến ​​trên nhiều lĩnh vực khác nhau, từ năng lượng, giao thông, nông nghiệp, du lịch đến tài chính nhằm thúc đẩy hơn nữa các mục tiêu về khí hậu và bền vững của khu vực. Tiêu chuẩn trái phiếu xanh ASEAN, Phân loại ASEAN về Tài chính Bền vững, Khuôn khổ Kinh tế Thông tư cho AEC và sự phát triển liên tục của Chiến lược Trung lập Carbon của ASEAN là những ví dụ về những nỗ lực đó.

Đưa ASEAN đến một tầm cao mới

Hành trình phát triển kinh tế của ASEAN trong 55 năm qua rất dài và gian nan. Bất chấp nhiều thách thức, ASEAN vẫn kiên định theo đuổi các ưu tiên và chương trình hội nhập của mình, nỗ lực gấp đôi để bảo đảm đáp ứng tất cả các cam kết trong Kế hoạch chi tiết AEC 2025. Tương tự như vậy, ASEAN phải đầu tư hơn nữa vào việc xây dựng khả năng phục hồi của các hệ thống giáo dục, y tế và bảo trợ xã hội. Những nỗ lực này phải song hành với việc theo đuổi tăng trưởng và phát triển kinh tế.

Trong quãng thời gian đại dịch Covid-19 bùng phát mạnh mẽ nhất, những thách thức đa chiều đã ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống và sinh kế của nhiều người ở Đông Nam Á, làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng đã có từ trước. Do đó, những nỗ lực của ASEAN trong việc thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực là rất quan trọng đối với sự phục hồi sau đại dịch của khu vực và là một phần quan trọng trong các nỗ lực hội nhập của chúng tôi. Với sự bắt đầu trong năm nay của cuộc trò chuyện về tầm nhìn của cộng đồng ASEAN sau năm 2025 sẽ vạch ra hướng đi trong tương lai của ASEAN và cần bảo đảm rằng các nỗ lực hội nhập kinh tế ASEAN không chỉ được duy trì mà còn được củng cố và được chuyển thành các dự án hữu hình bổ sung mang lại lợi ích cho các dân tộc ASEAN và đưa vị thế của ASEAN trong nền kinh tế toàn cầu lên một tầm cao hơn.